Powszechna deklaracja praw człowieka ONZ, przyjęta 10 grudnia 1948 r. w Paryżu (art. 25), oraz uchwalony na jej bazie Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, przyjęty 16 grudnia 1966 r. (art. 11), traktują odpowiedni standard życia, w tym posiadanie mieszkania, jako podstawowe prawo człowieka. Polska ratyfikowała obydwa dokumenty. Ich adaptacja do krajowych warunków nałożyła na gminy istotne obowiązki prawne w dziedzinie mieszkalnictwa.

Można wskazać trzy modele zaspokajania potrzeb mieszkaniowych: rynkowy, socjalny, nazywany czasem masowym, oraz kompleksowy1.

W modelu rynkowym mieszkanie traktowane jest jako przedmiot konsumpcji. Państwo przyjmuje tu rolę pasywną. Model ten został zidentyfikowany w Grecji, Portugalii i Hiszpanii. Pozostałe dwa modele – socjalny i kompleksowy – mają cechy modeli społecznych. Model socjalny polega na dążeniu państwa i innych instytucji publicznych do szerokiego wspomagania rozwoju zintegrowanej, zwykle wielorodzinnej zabudowy mieszkaniowej dla słabo i średnio sytuowanej ludności pracowniczej. Model ten przyjęto w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Szwajcarii i Holandii.

W modelu kompleksowym pomoc państwa w zdobyciu mieszkania traktuje się jako wartość wykraczającą poza funkcje stricte mieszkaniowe. Rozwój mieszkalnictwa stanowi tu podstawę organizacji życia społecz...