Przemysł spożywczy a środowisko
Większość zakładów przemysłu spożywczego, niezależnie od wielkości produkcji, traktuje się zazwyczaj jako potencjalne źródło licznych problemów środowiskowych. Działalność zakładów tego sektora różni się od innych gałęzi przemysłu głównie ilością zużywanej wody na jednostkę produktu, odprowadzaniem uciążliwych ścieków, specyficznymi dla danej branży spożywczej odpadami, emisją zanieczyszczeń do otoczenia, a także hałasem emitowanym przez urządzenia.
Wiele problemów wiąże się także, niestety, z przestarzałymi w wielu przypadkach technologiami i urządzeniami ochronnymi. Wszystkie te czynniki powodują, że przemysł spożywczy postrzegany jest jako mało przyjazny środowisku i w dużym stopniu odpowiedzialny za jego degradację.
Dostosowanie przepisów
Wejście Polski do Unii Europejskiej zainicjowało szereg dynamicznych zmian w polskim prawodawstwie. Podjęto działania dostosowujące do wymagań unijnych polskie przepisy dotyczące ochrony środowiska. Nakłada to na przedsiębiorstwa i przedsiębiorców obowiązek zwrócenia większej uwagi na problemy dotyczące aspektów środowiskowych prowadzonej działalności. Powszechna staje się świadomość, że przedsiębiorcy mają prawny obowiązek zapobiegania zagrożeniom środowiska lub ich ograniczania do minimum.
Wzrost wymagań i zaostrzenie prawa mobilizują przedsiębiorstwa przemysłu spożywczego także do ponoszenia kosztów modernizacji i ulepszania technologii produkcji, w tym wprowadzania najlepszych dostępnych technik (ang. BAT – Best Available Techniques). Przejawia się to m.in. wprowadzaniem nowych sposobów produkcji, minimalizujących negatywne oddziaływanie na środowisko poprzez np. ograniczanie ilości wody zużytej do produkcji, a to z kolei wiąże się z mniejszą ilością odprowadzanych do środowiska ścieków. Z punktu widzenia praktyki kluczowym zagadnieniem pozostaje współdziałanie i dialog zakładów odprowadzających ścieki przemysłowe z oczyszczalniami ścieków komunalnych, zwłaszcza oczyszczalniami biologicznymi. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi, ścieki przemysłowe kierowane do systemu kanalizacyjnego powinny spełniać warunki określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 27 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych (DzU nr 180, poz. 1867). Regułą powinno być również wyposażanie zakładów spożywczych w podczyszczalnię, gdzie eliminuje się ze ścieków tłuszcze i białka, neutralizuje ścieki i wyrównuje ich przepływ. Warto przy tym pamiętać, że w przypadku niektórych branż przemysłu spożywczego surowe ścieki technologiczne to nie tylko zagrożenia, ale także określone korzyści dla oczyszczalni ścieków komunalnych, wynikające zwłaszcza z zawartości łatwo przyswajalnego węgla, np. w ściekach browarów.
Problematyczne osady
Obecnie gospodarowania wodą oraz rozwiązywania problemów oczyszczania ścieków w każdej branży przemysłowej, w tym również w przemyśle spożywczym, nie można rozpatrywać w oderwaniu od zagadnienia gospodarki osadowej. Osady ściekowe z procesów mechanicznego, biologicznego czy chemicznego oczyszczania ścieków to zazwyczaj uciążliwy dla otoczenia element gospodarki wodno-ściekowej. Ustabilizowane osady ściekowe przemysłu spożywczego posiadają w swym składzie cenne składniki nawozowe. Jak pokazuje praktyka ostatnich lat, ich wprowadzanie do środowiska, zwłaszcza w przypadku ścieków pochodzących z przetwarzania surowców pochodzenia zwierzęcego, nie jest jednak zabiegiem bezproblemowym, a każda z proponowanych metod rozwiązania tego problemu ma tyle samo zwolenników, co przeciwników.
Systemowe podejście
Do pozytywnych zmian zachodzących w relacjach pomiędzy zakładami przemysłu spożywczego a środowiskiem można z pewnością zaliczyć coraz większe zainteresowanie systemowym podejściem do zagadnień ochrony środowiska. Przejawia się to m.in. skupieniem uwagi na normach rodziny ISO 14 000, a ostatnio również na unijnym systemie ekozarządzania i audytu EMAS. Są one sukcesywnie wdrażane przez przedsiębiorstwa polskie różnych branż. Na liście zakładów posiadających certyfikaty środowiskowe nie może zabraknąć przedstawicieli branży spożywczej, bo czas, wysiłek i pieniądze zainwestowane w działalność proekologiczną mogą być dziś wykorzystane z powodzeniem do kreowania pozytywnego wizerunku wśród klientów każdej firmy.
Przedstawiona problematyka jest przedmiotem wielu opracowań monograficznych i niezliczonych eksperymentalnych prac badawczych, których wyniki publikowane są w ostatnich latach w fachowej prasie zarówno zagranicznej, jak i polskiej. To również jeden z wiodących obszarów konferencji organizowanych corocznie przez firmę Abrys.
Będąca w trakcie przygotowań III Ogólnopolska Konferencja na temat metod oczyszczania ścieków z przemysłu spożywczego odbędzie się w Lesznie w dniach 12-13 września br. Tradycyjnie program konferencji wypełniają aktualne i ważne tematy. Dla uczestników – przedstawicieli zakładów spożywczych, eksploatatorów instalacji oczyszczania ścieków komunalnych, pracowników uczelni i instytucji naukowo-badawczych – to branżowe spotkanie, organizowane przez firmę Abrys, ma być przede wszystkim okazją do wymiany doświadczeń i nawiązania nowych kontaktów.
dr hab. Piotr Konieczny
Katedra Zarządzania Jakością Żywności
Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu
Akademia Rolnicza, Poznań
Wiele problemów wiąże się także, niestety, z przestarzałymi w wielu przypadkach technologiami i urządzeniami ochronnymi. Wszystkie te czynniki powodują, że przemysł spożywczy postrzegany jest jako mało przyjazny środowisku i w dużym stopniu odpowiedzialny za jego degradację.
Dostosowanie przepisów
Wejście Polski do Unii Europejskiej zainicjowało szereg dynamicznych zmian w polskim prawodawstwie. Podjęto działania dostosowujące do wymagań unijnych polskie przepisy dotyczące ochrony środowiska. Nakłada to na przedsiębiorstwa i przedsiębiorców obowiązek zwrócenia większej uwagi na problemy dotyczące aspektów środowiskowych prowadzonej działalności. Powszechna staje się świadomość, że przedsiębiorcy mają prawny obowiązek zapobiegania zagrożeniom środowiska lub ich ograniczania do minimum.
Wzrost wymagań i zaostrzenie prawa mobilizują przedsiębiorstwa przemysłu spożywczego także do ponoszenia kosztów modernizacji i ulepszania technologii produkcji, w tym wprowadzania najlepszych dostępnych technik (ang. BAT – Best Available Techniques). Przejawia się to m.in. wprowadzaniem nowych sposobów produkcji, minimalizujących negatywne oddziaływanie na środowisko poprzez np. ograniczanie ilości wody zużytej do produkcji, a to z kolei wiąże się z mniejszą ilością odprowadzanych do środowiska ścieków. Z punktu widzenia praktyki kluczowym zagadnieniem pozostaje współdziałanie i dialog zakładów odprowadzających ścieki przemysłowe z oczyszczalniami ścieków komunalnych, zwłaszcza oczyszczalniami biologicznymi. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi, ścieki przemysłowe kierowane do systemu kanalizacyjnego powinny spełniać warunki określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 27 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych (DzU nr 180, poz. 1867). Regułą powinno być również wyposażanie zakładów spożywczych w podczyszczalnię, gdzie eliminuje się ze ścieków tłuszcze i białka, neutralizuje ścieki i wyrównuje ich przepływ. Warto przy tym pamiętać, że w przypadku niektórych branż przemysłu spożywczego surowe ścieki technologiczne to nie tylko zagrożenia, ale także określone korzyści dla oczyszczalni ścieków komunalnych, wynikające zwłaszcza z zawartości łatwo przyswajalnego węgla, np. w ściekach browarów.
Problematyczne osady
Obecnie gospodarowania wodą oraz rozwiązywania problemów oczyszczania ścieków w każdej branży przemysłowej, w tym również w przemyśle spożywczym, nie można rozpatrywać w oderwaniu od zagadnienia gospodarki osadowej. Osady ściekowe z procesów mechanicznego, biologicznego czy chemicznego oczyszczania ścieków to zazwyczaj uciążliwy dla otoczenia element gospodarki wodno-ściekowej. Ustabilizowane osady ściekowe przemysłu spożywczego posiadają w swym składzie cenne składniki nawozowe. Jak pokazuje praktyka ostatnich lat, ich wprowadzanie do środowiska, zwłaszcza w przypadku ścieków pochodzących z przetwarzania surowców pochodzenia zwierzęcego, nie jest jednak zabiegiem bezproblemowym, a każda z proponowanych metod rozwiązania tego problemu ma tyle samo zwolenników, co przeciwników.
Systemowe podejście
Do pozytywnych zmian zachodzących w relacjach pomiędzy zakładami przemysłu spożywczego a środowiskiem można z pewnością zaliczyć coraz większe zainteresowanie systemowym podejściem do zagadnień ochrony środowiska. Przejawia się to m.in. skupieniem uwagi na normach rodziny ISO 14 000, a ostatnio również na unijnym systemie ekozarządzania i audytu EMAS. Są one sukcesywnie wdrażane przez przedsiębiorstwa polskie różnych branż. Na liście zakładów posiadających certyfikaty środowiskowe nie może zabraknąć przedstawicieli branży spożywczej, bo czas, wysiłek i pieniądze zainwestowane w działalność proekologiczną mogą być dziś wykorzystane z powodzeniem do kreowania pozytywnego wizerunku wśród klientów każdej firmy.
Przedstawiona problematyka jest przedmiotem wielu opracowań monograficznych i niezliczonych eksperymentalnych prac badawczych, których wyniki publikowane są w ostatnich latach w fachowej prasie zarówno zagranicznej, jak i polskiej. To również jeden z wiodących obszarów konferencji organizowanych corocznie przez firmę Abrys.
Będąca w trakcie przygotowań III Ogólnopolska Konferencja na temat metod oczyszczania ścieków z przemysłu spożywczego odbędzie się w Lesznie w dniach 12-13 września br. Tradycyjnie program konferencji wypełniają aktualne i ważne tematy. Dla uczestników – przedstawicieli zakładów spożywczych, eksploatatorów instalacji oczyszczania ścieków komunalnych, pracowników uczelni i instytucji naukowo-badawczych – to branżowe spotkanie, organizowane przez firmę Abrys, ma być przede wszystkim okazją do wymiany doświadczeń i nawiązania nowych kontaktów.
dr hab. Piotr Konieczny
Katedra Zarządzania Jakością Żywności
Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu
Akademia Rolnicza, Poznań
