Miasta to ukształtowane przez człowieka środowiska o dużym zagęszczeniu ludności na wypełnionej przez zabudowę przestrzeni. Wbrew powszechnym przeświadczeniom występuje tu znaczna różnorodność biologiczna ? w zadrzewieniach, na nieużytkach i poboczach linii kolejowych, w ogrodach na dachach, tarasach czy okwieconych balkonach.

Najdrobniejsze pęknięcia w chodnikach są kolonizowane przez liczne gatunki dzikich roślin. Ekosystemy miejskie to przede wszystkim tereny zieleni miejskiej, tj. zarówno ogólnodostępne przestrzenie publiczne (np. parki, skwery, zieleń przyuliczna) oraz półprywatne i prywatne (np. ogrody przydomowe i działkowe).

Ekosystemy o cechach naturalnych 

W krajobrazie miejskim istotną rolę pełnią ekosystemy o cechach naturalnych, np. skupiska zieleni przy zbiornikach i ciekach wodnych, lasy i rolniczo użytkowane tereny na obrzeżach miasta. Płaty zieleni i korytarze ekologiczne tworzą tzw. osnowę ekologiczną miasta, czyli system biologicznie aktywnych terenów, funkcjonalnie powiązanych przez cyrkulację atmosferyczną, przepływ wody, wegetację oraz migrację zwierząt. Istnienie osnowy ekologicznej determinuje utrzymanie względnej równowagi ekologicznej, wzmacnia różnorodność biologiczną i urozmaica krajobraz. Zatem miasto powinno być postrzegane jako system, w którym dominują elementy antropogeniczne, funkcjonujący dzięki wsparciu ekosystemów występujących w jego granicach i na obrzeżach.

Tereny zieleni miejskiej, rozumiane w najszerszym ujęciu, pełnią różne funkcje (świadczą usługi ekosystemowe), od regulacyjnych (regulacja klimatu, bilansu wodnego, redukcja zanieczyszczeń) do tych o charakterze społecznym i kulturowym (ochrona zdrowia, walory estetyczne, rekreacja). W głównej mierze zieleń miejska świadczy usługi o charakterze regulacyjnym, warunkujące ekologiczne funkcjonowanie obszaru zabudowanego. W tym kontekście, szczególnie istotne są korzyści z drzew, które nie tylko chronią przed wiatrem i zapewniają cień, ale także pozytywnie wpływają na warunki atmosferyczne i bilans wodny.

Przyroda – naturalne rozwiązania adaptacyjne

Korzyści ekonomiczne związane z ekosystemami miejskimi to na przykład zysk wynikający z wyższych cen sprzedaży i wynajmu domów w otoczeniu drzew i terenów zieleni. Koncepcja usług ekosystemowych tłumaczy przekaz nauk przyrodniczych na język ekonomii i obrazuje udział różnorodności biologicznej w dobrobycie człowieka. Uzasadnia potrzebę działań w celu zachowania stabilności środowiska naturalnego oraz stanowi narzędzie do wzmocnienia świadomości o zależnościach człowieka od przyrody i potrzebie zrównoważonego rozwoju, aby nie stracić wartości, które mogą być podstawą rozwoju i gwarancją przeżycia przyszłych pokoleń.

Rozwój miast oznacza przede wszystkim zajmowanie przestrzeni i wypieranie z niej środowisk naturalnych, co oznacza utratę różnorodności biologicznej. Chociaż gospodarka człowieka i dobrostan społeczny zależą od funkcji ekosystemów, to nadal są one uznawane za dobra publiczne pozbawione realnej wartości gospodarczej. Obecna praktyka zarządzania miastami rzadko obejmuje identyfikację i wycenę usług ekosystemowych jako element działań planistycznych. Tymczasem metody oparte na ekosystemach są gotowe do użycia, dostępne dla wszystkich i opłacalne. Adaptacja do zmian klimatu to między innymi sposób planowania i realizacji przedsięwzięć w mieście, tak aby było odpowiednio przystosowane do zmieniającego się klimatu, a jego wrażliwość na zmianę klimatu nie zwiększała się. Korzyści, które przyroda daje społeczeństwu w znajdowaniu rozwiązań adaptacyjnych są często niedostrzegane i rzadko brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji dotyczących rozwoju miasta. Tymczasem znalezienie rozwiązań zastępujących funkcje, które za darmo wypełnia przyroda, nie tylko stanowi wyzwanie pod względem technologicznym, ale jest niezwykle kosztowne. Niezbędna jest zmiana naszego sposobu myślenia o zarządzaniu przestrzenią miasta oraz przekonanie, że dbałość o zieleń miejską ma sens z gospodarczego punktu widzenia. Zwiększona świadomość roli usług ekosystemowych może sprawić, że nasze miasta zmienią się w ekosystemy miejskie, niezastąpione w łagodzeniu zmian klimatu oraz adaptacji do nich. 

dr Bożena Kornatowska, IOŚ-PIB