Stan środowiska w woj. mazowieckim

Na Mazowszu istnieją obok siebie obszary szczególnie chronione, np. Kampinoski Park Narodowy, ale również tereny narażone na duże zanieczyszczenia środowiskowe (Warszawa, Płock).

Woj. mazowieckie zajmuje trzecie miejsce w kraju pod względem emisji do atmosfery zanieczyszczeń gazowych i pyłowych. Emisja gazów stanowi 14,1%, a emisja pyłów
11% globalnej emisji w kraju. Całkowita ilość zanieczyszczeń wprowadzonych do powietrza z terenu województwa w 2006 r. wyniosła 29 093 319 Mg.

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) wynika, że emisja zanieczyszczeń gazowych z terenu Mazowsza wykazuje tendencję wzrostową. W stosunku do 2001 r. emisja dwutlenku siarki wzrosła o 13%, tlenków azotu o 12%, a tlenku węgla o 55%. Emisja pyłów obniżyła się w stosunku do 2001 r. o 17,5% (rys. 1).

Woj. mazowieckie należy do grupy województw charakteryzujących się średnim zanieczyszczeniem powietrza, na znacznych obszarach natomiast stwierdza się jego niski poziom. W wyniku rocznej oceny jakości powietrza za 2007 r. dla zanieczyszczeń mających określone poziomy dopuszczalne stwierdzono, że w obrębie sześciu stref (Aglomeracja Warszawska, Radom, Płock, powiat piaseczyński, strefa ciechanowsko-mławska i pruszkowsko-żyrardowska), wg kryteriów ochrony zdrowia, zostały przekroczone standardy imisyjne dla pyłu PM10. W Aglomeracji Warszawskiej zanotowano również przekroczenie wartości średniorocznej dla dwutlenku azotu (NO₂). Wobec powyższego strefy te zostały zakwalifikowane do klasy C (rys. 2).

W przypadku pozostałych zanieczyszczeń (SO₂, CO, benzen i ołów) dopuszczalny poziom stężeń był zachowany.

Dla zanieczyszczeń (benzo/a/piren, ozon, arsen, kadm, nikiel, oznaczanych w pyle PM10), mających określone poziomy docelowe stwierdzono, że obszar całego województwa (18 stref) otrzymał klasę C ze względu na przekroczenie poziomu docelowego dla benzo/a/pirenu wg kryterium ochrony zdrowia. Na obszarze województwa (strefa mazowiecka) został również przekroczony poziom docelowy dla ozonu, wg kryterium ochrony zdrowia (stacja na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego). Ponadto w wyniku klasyfikacji strefa mazowiecka bez Aglomeracji Warszawskiej, otrzymała klasę C.



Rys. 1. Emisja zanieczyszczeń w latach 2001-2006 (dane GUS)

Dla pozostałych zanieczyszczeń, dla których określone są poziomy docelowe (arsenu, kadmu, niklu oznaczanych w pyle PM10), normy były dotrzymane.  

Poziomy celów długoterminowych dla ozonu (analiza za lata 2005-2007), wg kryterium ochrony zdrowia oraz ochrony roślin (AOT40 – analiza za lata 2003-2007), były przekroczone.

Główne przyczyny zanieczyszczenia powietrza w woj. mazowieckim to emisja gazów i pyłów pochodzących z dużych zakładów przemysłowych i energetycznych spalania paliw. Lokalnie dużą uciążliwość stanowią kotłownie indywidualne, komunalne i zakładowe opalane węglem. Istotny wpływ na jakość powietrza ma emisja pochodząca z komunikacji, spowodowana m.in. brakiem obwodnic miast oraz przestarzałymi technicznie pojazdami, poruszającymi się po drogach. Nie bez wpływu pozostaje wtórne pylenie z nieutwardzonych placów, dróg i ich poboczy oraz emisja substancji odorotwórczych, w szczególności z zakładów komunalnych i ferm. Na stan powietrza w województwie mazowieckim oddziałuje również napływ zanieczyszczonych mas powietrza spoza województwa.



Rys. 2. Klasyfikacja stref ze względu na poziom zanieczyszczenia (stan na 2007 r.)

Woj. mazowieckie jest silnie zurbanizowane, co powoduje, że do odbiorników odprowadzane są duże ilości ścieków komunalnych i przemysłowych. W 2006 r. z jego terenu odprowadzono do wód powierzchniowych łącznie 2745,7 hm³ ścieków, w tym 2508,5 hm³ wód chłodniczych niewymagających oczyszczania. Wśród ścieków wymagających oczyszczania 87% stanowiły ścieki komunalne (207,3 hm³), pozostała część to ścieki przemysłowe, odprowadzane bezpośrednio do odbiorników (rys. 3). Na Mazowszu tylko 49% mieszkańców obsługuje oczyszczalnia ścieków. Spowodowane jest to głównie odprowadzaniem nieoczyszczonych ścieków z większej części lewobrzeżnej Warszawy. Dominujący spoóob oczyszczania ścieków to oczyszczanie biologiczne z podwyższonym usuwaniem biogenów (48% odprowadzanych ścieków). Duża ilość ścieków odprowadzanych do odbiorników oraz spływy powierzchniowe powodują, że jakość wód na terenie woj. mazowieckiego jest niezadowalająca.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie w 2007 r. w ramach monitoringu środowiska zbadał ponad 50 rzek i kanałów w 172 punktach pomiarowo-kontrolnych (ppk).

Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, brak wód bardzo dobrej i dobrej jakości (I i II klasy), wody zadawalającej jakości (III klasy) odnotowano w 14 punktach pomiarowych (8% badanych ppk), m.in. na rzece Pilicy. Wody niezadowalającej jakości (IV klasy) występowały w 98 punktach pomiarowych (57% badanych ppk), m.in. na rzekach Narew, Omulew, Liwiec i Wkra. Wody złej jakości stwierdzono w 60 punktach (ok. 35% badanych ppk), m.in. na rzekach Jeziorka, Wisła, Mleczna, Skrwa i Lewa. Z rzek, które były objęte monitoringiem w latach wcześniejszych najbardziej zanieczyszczona jest Utrata wraz z dopływami.

Ważnymi akwenami woj. mazowieckiego są jeziora położone na obszarze trzech powiatów: gostynińskiego, płockiego i sierpeckiego. Szesnaście spośród nich ma większe znaczenie pod względem hydrograficznym, gospodarczym i krajobrazowym.

Jakość badanych jezior jest niezadowalająca. Brakuje jezior, których wody odpowiadają najwyższej jakości. Do zbiorników o najczystszych wodach należą jeziora: Białe, Sędeńskie i Szczutowskie. Wody umiarkowanie zanieczyszczone mają jeziora Bledzewskie, Zuzinowskie, Ciechomickie, Górskie, Drzesno, Lucieńskie, Sumino, Kocioł, Przytomne. Najbardziej zanieczyszczonymi zbiornikami są jeziora Łąckie Duże, Zdworskie, Starorzecze Białobrzeskie oraz Urszulewskie.

Do głównych przyczyn zanieczyszczenia wód należy zaliczyć zbyt małą liczbę funkcjonujących oczyszczalni ścieków, niewłaściwą eksploatację istniejących obiektów oraz niekorzystny wskaźnik długości sieci wodociągowych do sieci kanalizacyjnych na terenach wiejskich (sieć wodociągowa jest ponad jedenaście razy dłuższa od kanalizacyjnej). Ponadto wpływ na jakość wód mają spływy powierzchniowe z terenów rolniczych, zanieczyszczonych związkami biogennymi (azot i fosfor) oraz środkami ochrony roślin.

Gospodarka odpadami stanowi istotny problem w skali województwa i kraju. Dotyczy to w dużej mierze gospodarki odpadami komunalnymi, która przez wiele lat była zaniedbywana.

W 2006 r. w woj. mazowieckim, według danych GUS, wytworzono ok. 7316 tys. Mg odpadów. Udział odpadów z sektora przemysłowego wynosił 5773 tys. Mg, komunalnych natomiast – 1543 tys. Mg.

Duża część odpadów przemysłowych (56%) jest odzyskiwana, w dalszej kolejności unieszkodliwiana w inny sposób niż składowanie (25%). Najmniej odpadów unieszkodliwia się poprzez składowanie (rys. 4). Z ok. 99 tys. Mg odpadów niebezpiecznych, wytworzonych w woj. mazowieckim w 2006 r., 43,9% powstało w Płocku, 20,7% w Warszawie i 19,5% w powiecie piaseczyńskim. W gospodarce odpadami niebezpiecznymi dominują procesy unieszkodliwiania poza składowaniem. W 2006 r. procesom tym poddano 61,8% odpadów niebezpiecznych. Odzysk stanowił natomiast 29,6%, na składowiska trafiło 6,8% odpadów, a 1,8% tymczasowo zmagazynowano do późniejszego zagospodarowania.

W całym województwie zebrano 1543 tys. Mg odpadów komunalnych, co stawia je na pierwszym miejscu w kraju. Wskaźnik ilości odpadów komunalnych zebranych na terenie Mazowsza w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosi 299 kg i jest wyższy niż na innych obszarach kraju, gdzie jest to 259 kg/mieszkańca.

Z ogólnej ilości zebranych odpadów komunalnych tylko 52 tys. Mg (ok. 3%) stanowią odpady zebrane selektywnie. Głównym sposobem postępowania z niesegregowanymi odpadami komunalnymi jest ich unieszkodliwianie na składowiskach (88%). W niewielkim stopniu odpady te unieszkodliwia się termicznie (2%) lub biologicznie (8%). Około 2% całości stanowią odpady wysegregowane ze strumienia odpadów zmieszanych na liniach sortowniczych lub ręcznie na składowiskach.

W 2007 r. na terenie woj. mazowieckiego znajdowały się 93 składowiska odpadów komunalnych, spośród których wymagania formalne i techniczne spełniały 32 składowiska (34,4%). Do modernizacji zakwalifikowanych zostało 49 (52,7%), do zamknięcia przewidywanych jest 12 obiektów (12,9% ogółu składowisk).

Należy zaznaczyć, że tylko w ciągu ostatniego roku zamknięto tu 22 składowiska odpadów komunalnych, natomiast pięć zostało dostosowanych do wymogów prawa.

Ważniejsze problemy w gospodarce odpadami w woj. mazowieckim to niewywiązanie się części gmin z obowiązku objęcia wszystkich mieszkańców systemem zbierania odpadów komunalnych. Oprócz tego nie w pełni wdrożono system selektywnej zbiórki odpadów, w tym odpadów biodegradowalnych, więc nadal funkcjonują składowiska, które nie są dostosowane do wymogów prawa. Ponadto zbyt mały strumień odpadów kierowany jest do odzysku i nie w pełni funkcjonuje system recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Nie ma też wystarczającej liczby instalacji do odzysku i unieszkodliwiania, m.in. spalarni odpadów, a także składowisk dla odpadów azbestowych.

Zagrożenie hałasem w woj. mazowieckim jest porównywalne do zagrożeń w pozostałej części kraju, ale z wyjątkiem Warszawy. Warszawa – miasto o prawie dwumilionowej liczbie mieszkańców – posiada typowe dla takiej aglomeracji problemy, związane ze środowiskiem akustycznym. Dominujący wpływ na klimat akustyczny ma hałas komunikacyjny, w tym ruch samochodowy, szynowy i lotniczy (największe w kraju lotnisko Warszawa-Okęcie). Uciążliwe z punktu widzenia akustycznego są obiekty o charakterze usługowym, handlowym i rozrywkowym (w szczególności systemy klimatyzacyjne i wentylacyjne).

Lokalnie na terenie Mazowsza występują również problemy z hałasem przemysłowym. Szczególnie uciążliwe są betoniarnie, składnice złomu, zakłady przemysłu spożywczego, przetwórstwa tworzyw sztucznych i drukarnie. Prawie wszystkie pomiary natężenia hałasu wykonane w ramach monitoringu w województwie (również w miastach i przy trasach komunikacyjnych) wykazały przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu – zarówno w dzień, jak i w nocy. Największe zagrożenie hałasem występuje w miastach – w Warszawie, Radomiu, Płocku, Siedlcach, Ciechanowie, Ostrołęce, Płońsku, Pruszkowie, Mszczonowie, Sierpcu i Żyrardowie. Natomiast poza miastami przy drogach, na których odbywa się ruch tranzytowy.

Prowadzony monitoring na terenie woj. mazowieckiego wykazuje, że w miejscach dostępnych dla ludności, w żadnym przebadanym paśmie częstotliwości nie zostały przekroczone poziomy dopuszczalne. Najwyższe występują na terenie Warszawy (zwłaszcza w pobliżu Pałacu Kultury) oraz w centrum większych miast.

 

Ada Kutyło-Bromka
kierownik działu monitoringu
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie Delegatura w Płocku