Uregulowania prawne w gospodarce olejami odpadowymi
Zgodnie z treścią ustawy o odpadach przez oleje odpadowe rozumie się wszelkie oleje smarowe lub przemysłowe, nie nadające się już do zastosowania, do którego były pierwotnie przeznaczone. Głównym źródłem powstawania olejów odpadowych są stacje obsługi pojazdów, bazy transportowe i remontowe oraz urządzenia pracujące w przemyśle.
Postępowanie z olejami odpadowymi powinno być prowadzone w sposób niezagrażający zdrowiu ludzi bądź środowisku. Rozlany olej wnika głęboko w ziemię, przyczyniając się do zanieczyszczenia wód gruntowych, natomiast niekontrolowane spalanie olejów powoduje emisję do atmosfery szeregu toksycznych związków chemicznych. Względy ekologiczne nakazują więc zbieranie olejów odpadowych i postępowanie z nimi w sposób kontrolowany.
Odpady w prawie unijnym
Akcesja Polski do Unii Europejskiej doprowadziła do przyjęcia wielu uregulowań unijnych w zakresie gospodarki odpadami, dzięki czemu powoli tworzy się sprawny system w tym zakresie. Kwestie gospodarki odpadami regulowane są w UE przez wiele dyrektyw i rozporządzeń, które narzucają państwom członkowskim często bardzo szczegółowe rozwiązania. Akty prawne UE w zakresie gospodarki odpadami można podzielić na trzy grupy: zawierające ogólne wymagania, dotyczące poszczególnych sposobów gospodarowania odpadami oraz dotyczące poszczególnych strumieni odpadów.
Do najważniejszych aktów prawnych UE w zakresie wymagań ogólnych należą: Dyrektywa Rady 75/442/EWG z 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów (tzw. dyrektywa ramowa), znowelizowana dyrektywami Rady 91/156/EWG i 91/692/EWG oraz decyzją Komisji 96/350/WE (tzw. dyrektywą ramową o odpadach); Dyrektywa Rady 91/689/EWG z 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych, znowelizowana dyrektywą Rady 94/31/WE; Decyzja Komisji 2000/532/WE z 3 maja 2000 r. zastępująca decyzję Komisji 94/3/WE ustanawiającą listę odpadów, zgodnie z art. 1 dyrektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów oraz decyzję Rady 94/904/WE ustanawiającą listę odpadów niebezpiecznych zgodnie z art. 1 ust. 4 dyrektywy Rady 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych, znowelizowana decyzjami Komisji 2001/118/WE, 2001/119/WE i 2001/573/WE, a także Rozporządzenie Rady 259/93/EWG z 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów wewnątrz, do i ze Wspólnoty Europejskiej, znowelizowane rozporządzeniem Rady 97/120/WE oraz decyzją Komisji 99/816/WE.
Z kolei sposób gospodarowania odpadami regulują trzy dyrektywy: Rady 1999/31/WE z 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów, Rady 94/67/WE z 16 grudnia 1994 r. w sprawie spalania odpadów niebezpiecznych oraz Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/WE z 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów. 28 grudnia 2005 r. zastąpi ona dyrektywy 89/369/EWG, 89/429/EWG i 94/67/WE.
Do trzeciej grupy unijnych aktów prawnych w zakresie gospodarki odpadami, dotyczącej poszczególnych strumieni odpadów, należy siedem dyrektyw: trzy Rady (75/439/EWG z 16 czerwca 1975 r. w sprawie usuwania olejów odpadowych, znowelizowana dyrektywami Rady 87/101/EWG i 91/692/EWG oraz dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/WE; 96/59/WE z 16 września 1996 r. w sprawie unieszkodliwiania polichlorowanych bifenyli i polichlorowanych trifenyli oraz 86/278/EWG z 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, a szczególnie gleb, przy stosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie, znowelizowana dyrektywą Rady 91/692/EWG) i cztery Parlamentu Europejskiego i Rady (94/62/WE z 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych; 2000/53/WE z 18 września 2000 r. w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji, zmieniona decyzją Komisji 2002/525/WE, 2002/95/WE z 27 stycznia 2003 r. w sprawie ograniczenia stosowania pewnych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym oraz 2002/96/WE z 27 stycznia 2003 r. w sprawie odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego).
Struktura poszczególnych dyrektyw jest podobna. Zawierają one definicje pojęć stosowanych w danym akcie prawnym i określenie zakresu stosowania dyrektywy. Dyrektywy z reguły wyznaczają cele, pozostawiając do decyzji państw członkowskich sposób ich osiągnięcia, stąd konieczna jest ich transpozycja do prawa krajowego. Natomiast rozporządzenia są aktami prawnymi, które działają wprost w państwach członkowskich i dlatego nie muszą być transponowane do prawa krajowego.
Podstawowym w Unii Europejskiej dokumentem dotyczącym gospodarki olejami odpadowymi jest Dyrektywa Rady 75/439/EWG z 16 czerwca 1975 r., znowelizowana przez dyrektywę Rady 87/101/EWG z 22 grudnia 1986 r., w sprawie usuwania olejów odpadowych. Celem tej dyrektywy jest stworzenie skutecznego, jednolitego systemu ich zbierania, wykorzystywania i unieszkodliwiania. Aby osiągnąć ustalone cele, dyrektywa wskazuje, że państwa członkowskie UE powinny podjąć wszelkie niezbędne działania, aby powstały firmy zbierające i usuwające oleje odpadowe, decydować o sposobach ich zbierania, wykorzystywania i unieszkodliwiania, ustalać obowiązek uzyskiwania zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie zbiórki, wykorzystywania i unieszkodliwiania olejów odpadowych, zadbać o stosowanie najlepszej dostępnej technologii przy regeneracji lub spalaniu olejów odpadowych bez ponoszenia nadmiernych kosztów, spowodować, aby posiadacz oleju odpadowego (jeśli nie jest w stanie sam go bezpiecznie zagospodarować) przekazywał go upoważnionemu podmiotowi i aby oleje nie były mieszane z innymi odpadami niebezpiecznymi oraz zobowiązać podmioty zbierające i wykorzystujące oleje odpadowe do prowadzenia odpowiedniej ewidencji.
Jednocześnie dyrektywa wprowadza zakaz odprowadzania olejów odpadowych do wód i systemów odwadniających, wszelkiego niekontrolowanego odprowadzania pozostałości z wykorzystywania lub unieszkodliwiania olejów odpadowych, a także wszelkiego wykorzystywania lub unieszkodliwiania olejów odpadowych powodującego zanieczyszczenie powietrza przekraczające wartości określone obowiązującymi przepisami. Na podstawie tej dyrektywy poszczególne kraje członkowskie UE wprowadzają wewnętrzne uregulowania prawne, często bardzo szczegółowe, dotyczące organizacji i finansowania zbiórki, a także usuwania i wykorzystywania olejów odpadowych.
Uregulowania prawne w Polsce
W Polsce podstawowe regulacje prawne, dotyczące olejów odpadowych, zawarte są w ustawie z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, ustawie z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, a także w ustawie z 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw. Oleje odpadowe, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów, kwalifikowane są w grupie 13 jako odpady niebezpieczne.
W ustawie o odpadach zawarte zostały definicje wytwórcy i posiadacza odpadów, a także specyficzne wymagania dotyczące gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów, wynikające z poszczególnych dyrektyw UE, w tym dotyczące olejów odpadowych. Zgodnie z art. 39 oleje odpadowe powinny być w pierwszej kolejności odzyskiwane poprzez regenerację rozumianą jako proces, w którym oleje bazowe mogą być produkowane przez rafinowanie olejów odpadowych, a w szczególności przez usunięcie zanieczyszczeń, produktów utleniania i dodatków zawartych w tych olejach.
W przypadku, gdy odzysk poprzez regenerację olejów odpadowych jest niemożliwy ze względu na stopień ich zanieczyszczenia, oleje te powinny być spalane z odzyskiem energii. Wytwórca olejów odpadowych, który we własnym zakresie nie może ich wykorzystać lub unieszkodliwić, jest zobowiązany do ich przekazania podmiotowi posiadającemu zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki olejami odpadowymi. Ustawa wprowadza także zakaz mieszania olejów odpadowych z innymi odpadami niebezpiecznymi.
Podstawową zasadą ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej jest nałożenie na przedsiębiorcę wytwarzającego oleje smarowe obowiązku prowadzenia odzysku, a w szczególności recyklingu (regeneracji) odpadów powstałych z tych produktów. Aby umożliwić realizację obowiązku nałożonego przepisami prawa, przedsiębiorcy dano możliwość przystąpienia do organizacji działającej zgodnie z wymogami zawartymi w ustawie, która zobowiązana została do przejęcia obowiązków w zakresie odzysku i recyklingu olejów odpadowych.
Powyższe ustawy uwzględniają uregulowania prawne obowiązujące w prawodawstwie UE w zakresie odpadów, w tym olejów odpadowych. Zgodnie z zawartymi w nich postanowieniami, szczegółowe zasady prowadzenia gospodarki odpadami powinny zostać określone w planach gospodarki odpadami, obejmującymi również problem odzysku, recyklingu i unieszkodliwiania olejów odpadowych.
Wystarczające moce przerobowe
Dyrektywa Rady 75/439/EWG, która dotyczy gospodarowania olejami odpadowymi, zobowiązuje państwa członkowskie do podjęcia niezbędnych działań zapewniających skuteczne zbieranie, odzysk i unieszkodliwianie olejów odpadowych.
W Polsce stworzono odpowiednie regulacje prawne w tym zakresie, a także upowszechniono charakter zagrożeń związanych z możliwością przedostania się do środowiska niebezpiecznych substancji i wymóg kontrolowanego podejścia do zagadnień związanych ze zbiórką, odzyskiem i unieszkodliwianiem olejów odpadowych. Jednocześnie należy nadmienić, że w Polsce funkcjonują zakłady, które w swej działalności spełniają wymogi prawa w zakresie gospodarki olejami odpadowymi.
Istniejące w kraju moce przerobowe w zakresie odzysku i unieszkodliwiania prognozowanych ilości wytwarzanych olejów odpadowych są wystarczające. Nie wszystkie jednak stosowane obecnie metody przerobu olejów odpadowych są zgodne z wymogami ochrony środowiska. Warto również zaznaczyć, że od stycznia 2002 r. nastąpiły istotne zmiany w dotychczas obowiązującym prawie. Spowodowało to zmianę zasad finansowania działań w zakresie odzysku i recyklingu olejów odpadowych.
Wojciech Haluch
Konrad Kiciński
Janusz Romanek
Konsorcjum Olejów Przepracowanych
Postępowanie z olejami odpadowymi powinno być prowadzone w sposób niezagrażający zdrowiu ludzi bądź środowisku. Rozlany olej wnika głęboko w ziemię, przyczyniając się do zanieczyszczenia wód gruntowych, natomiast niekontrolowane spalanie olejów powoduje emisję do atmosfery szeregu toksycznych związków chemicznych. Względy ekologiczne nakazują więc zbieranie olejów odpadowych i postępowanie z nimi w sposób kontrolowany.
Odpady w prawie unijnym
Akcesja Polski do Unii Europejskiej doprowadziła do przyjęcia wielu uregulowań unijnych w zakresie gospodarki odpadami, dzięki czemu powoli tworzy się sprawny system w tym zakresie. Kwestie gospodarki odpadami regulowane są w UE przez wiele dyrektyw i rozporządzeń, które narzucają państwom członkowskim często bardzo szczegółowe rozwiązania. Akty prawne UE w zakresie gospodarki odpadami można podzielić na trzy grupy: zawierające ogólne wymagania, dotyczące poszczególnych sposobów gospodarowania odpadami oraz dotyczące poszczególnych strumieni odpadów.
Do najważniejszych aktów prawnych UE w zakresie wymagań ogólnych należą: Dyrektywa Rady 75/442/EWG z 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów (tzw. dyrektywa ramowa), znowelizowana dyrektywami Rady 91/156/EWG i 91/692/EWG oraz decyzją Komisji 96/350/WE (tzw. dyrektywą ramową o odpadach); Dyrektywa Rady 91/689/EWG z 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych, znowelizowana dyrektywą Rady 94/31/WE; Decyzja Komisji 2000/532/WE z 3 maja 2000 r. zastępująca decyzję Komisji 94/3/WE ustanawiającą listę odpadów, zgodnie z art. 1 dyrektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów oraz decyzję Rady 94/904/WE ustanawiającą listę odpadów niebezpiecznych zgodnie z art. 1 ust. 4 dyrektywy Rady 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych, znowelizowana decyzjami Komisji 2001/118/WE, 2001/119/WE i 2001/573/WE, a także Rozporządzenie Rady 259/93/EWG z 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów wewnątrz, do i ze Wspólnoty Europejskiej, znowelizowane rozporządzeniem Rady 97/120/WE oraz decyzją Komisji 99/816/WE.
Z kolei sposób gospodarowania odpadami regulują trzy dyrektywy: Rady 1999/31/WE z 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów, Rady 94/67/WE z 16 grudnia 1994 r. w sprawie spalania odpadów niebezpiecznych oraz Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/WE z 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów. 28 grudnia 2005 r. zastąpi ona dyrektywy 89/369/EWG, 89/429/EWG i 94/67/WE.
Do trzeciej grupy unijnych aktów prawnych w zakresie gospodarki odpadami, dotyczącej poszczególnych strumieni odpadów, należy siedem dyrektyw: trzy Rady (75/439/EWG z 16 czerwca 1975 r. w sprawie usuwania olejów odpadowych, znowelizowana dyrektywami Rady 87/101/EWG i 91/692/EWG oraz dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/WE; 96/59/WE z 16 września 1996 r. w sprawie unieszkodliwiania polichlorowanych bifenyli i polichlorowanych trifenyli oraz 86/278/EWG z 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, a szczególnie gleb, przy stosowaniu osadów ściekowych w rolnictwie, znowelizowana dyrektywą Rady 91/692/EWG) i cztery Parlamentu Europejskiego i Rady (94/62/WE z 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych; 2000/53/WE z 18 września 2000 r. w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji, zmieniona decyzją Komisji 2002/525/WE, 2002/95/WE z 27 stycznia 2003 r. w sprawie ograniczenia stosowania pewnych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym oraz 2002/96/WE z 27 stycznia 2003 r. w sprawie odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego).
Struktura poszczególnych dyrektyw jest podobna. Zawierają one definicje pojęć stosowanych w danym akcie prawnym i określenie zakresu stosowania dyrektywy. Dyrektywy z reguły wyznaczają cele, pozostawiając do decyzji państw członkowskich sposób ich osiągnięcia, stąd konieczna jest ich transpozycja do prawa krajowego. Natomiast rozporządzenia są aktami prawnymi, które działają wprost w państwach członkowskich i dlatego nie muszą być transponowane do prawa krajowego.
Podstawowym w Unii Europejskiej dokumentem dotyczącym gospodarki olejami odpadowymi jest Dyrektywa Rady 75/439/EWG z 16 czerwca 1975 r., znowelizowana przez dyrektywę Rady 87/101/EWG z 22 grudnia 1986 r., w sprawie usuwania olejów odpadowych. Celem tej dyrektywy jest stworzenie skutecznego, jednolitego systemu ich zbierania, wykorzystywania i unieszkodliwiania. Aby osiągnąć ustalone cele, dyrektywa wskazuje, że państwa członkowskie UE powinny podjąć wszelkie niezbędne działania, aby powstały firmy zbierające i usuwające oleje odpadowe, decydować o sposobach ich zbierania, wykorzystywania i unieszkodliwiania, ustalać obowiązek uzyskiwania zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie zbiórki, wykorzystywania i unieszkodliwiania olejów odpadowych, zadbać o stosowanie najlepszej dostępnej technologii przy regeneracji lub spalaniu olejów odpadowych bez ponoszenia nadmiernych kosztów, spowodować, aby posiadacz oleju odpadowego (jeśli nie jest w stanie sam go bezpiecznie zagospodarować) przekazywał go upoważnionemu podmiotowi i aby oleje nie były mieszane z innymi odpadami niebezpiecznymi oraz zobowiązać podmioty zbierające i wykorzystujące oleje odpadowe do prowadzenia odpowiedniej ewidencji.
Jednocześnie dyrektywa wprowadza zakaz odprowadzania olejów odpadowych do wód i systemów odwadniających, wszelkiego niekontrolowanego odprowadzania pozostałości z wykorzystywania lub unieszkodliwiania olejów odpadowych, a także wszelkiego wykorzystywania lub unieszkodliwiania olejów odpadowych powodującego zanieczyszczenie powietrza przekraczające wartości określone obowiązującymi przepisami. Na podstawie tej dyrektywy poszczególne kraje członkowskie UE wprowadzają wewnętrzne uregulowania prawne, często bardzo szczegółowe, dotyczące organizacji i finansowania zbiórki, a także usuwania i wykorzystywania olejów odpadowych.
Uregulowania prawne w Polsce
W Polsce podstawowe regulacje prawne, dotyczące olejów odpadowych, zawarte są w ustawie z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, ustawie z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, a także w ustawie z 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw. Oleje odpadowe, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów, kwalifikowane są w grupie 13 jako odpady niebezpieczne.
W ustawie o odpadach zawarte zostały definicje wytwórcy i posiadacza odpadów, a także specyficzne wymagania dotyczące gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów, wynikające z poszczególnych dyrektyw UE, w tym dotyczące olejów odpadowych. Zgodnie z art. 39 oleje odpadowe powinny być w pierwszej kolejności odzyskiwane poprzez regenerację rozumianą jako proces, w którym oleje bazowe mogą być produkowane przez rafinowanie olejów odpadowych, a w szczególności przez usunięcie zanieczyszczeń, produktów utleniania i dodatków zawartych w tych olejach.
W przypadku, gdy odzysk poprzez regenerację olejów odpadowych jest niemożliwy ze względu na stopień ich zanieczyszczenia, oleje te powinny być spalane z odzyskiem energii. Wytwórca olejów odpadowych, który we własnym zakresie nie może ich wykorzystać lub unieszkodliwić, jest zobowiązany do ich przekazania podmiotowi posiadającemu zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki olejami odpadowymi. Ustawa wprowadza także zakaz mieszania olejów odpadowych z innymi odpadami niebezpiecznymi.
Podstawową zasadą ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej jest nałożenie na przedsiębiorcę wytwarzającego oleje smarowe obowiązku prowadzenia odzysku, a w szczególności recyklingu (regeneracji) odpadów powstałych z tych produktów. Aby umożliwić realizację obowiązku nałożonego przepisami prawa, przedsiębiorcy dano możliwość przystąpienia do organizacji działającej zgodnie z wymogami zawartymi w ustawie, która zobowiązana została do przejęcia obowiązków w zakresie odzysku i recyklingu olejów odpadowych.
Powyższe ustawy uwzględniają uregulowania prawne obowiązujące w prawodawstwie UE w zakresie odpadów, w tym olejów odpadowych. Zgodnie z zawartymi w nich postanowieniami, szczegółowe zasady prowadzenia gospodarki odpadami powinny zostać określone w planach gospodarki odpadami, obejmującymi również problem odzysku, recyklingu i unieszkodliwiania olejów odpadowych.
Wystarczające moce przerobowe
Dyrektywa Rady 75/439/EWG, która dotyczy gospodarowania olejami odpadowymi, zobowiązuje państwa członkowskie do podjęcia niezbędnych działań zapewniających skuteczne zbieranie, odzysk i unieszkodliwianie olejów odpadowych.
W Polsce stworzono odpowiednie regulacje prawne w tym zakresie, a także upowszechniono charakter zagrożeń związanych z możliwością przedostania się do środowiska niebezpiecznych substancji i wymóg kontrolowanego podejścia do zagadnień związanych ze zbiórką, odzyskiem i unieszkodliwianiem olejów odpadowych. Jednocześnie należy nadmienić, że w Polsce funkcjonują zakłady, które w swej działalności spełniają wymogi prawa w zakresie gospodarki olejami odpadowymi.
Istniejące w kraju moce przerobowe w zakresie odzysku i unieszkodliwiania prognozowanych ilości wytwarzanych olejów odpadowych są wystarczające. Nie wszystkie jednak stosowane obecnie metody przerobu olejów odpadowych są zgodne z wymogami ochrony środowiska. Warto również zaznaczyć, że od stycznia 2002 r. nastąpiły istotne zmiany w dotychczas obowiązującym prawie. Spowodowało to zmianę zasad finansowania działań w zakresie odzysku i recyklingu olejów odpadowych.
Wojciech Haluch
Konrad Kiciński
Janusz Romanek
Konsorcjum Olejów Przepracowanych
