Nie trzeba socjologicznych badań, aby stwierdzić, że poziom świadomości ekologicznej w Polsce jest bardzo zróżnicowany, a często niski. To widać i słychać w lasach, nad jeziorami, na osiedlach mieszkaniowych…

Rozmaite inicjatywy składają się na edukację ekologiczną. W 2001 r. powstała Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej. Szkoły, uczelnie, środki masowego przekazu, organy administracji i różnego rodzaju instytucje zostały zobowiązane do działań służących upowszechnianiu zasady zrównoważonego rozwoju.
Najwięcej zależy od systematycznego kształcenia, począwszy od przedszkola i szkoły podstawowej. Ministerstwa edukacji i środowiska zawarły stosowne porozumienie. Powołano międzyresortowy zespół ds. edukacji ekologicznej, który miał inspirować kompleksowe działania w tej sferze, promować najciekawsze formy i metody edukacji oraz zachęcać do tworzenia resortowych, regionalnych i branżowych programów. Jak na razie, o rezultatach pracy zespołu trudno czegokolwiek się dowiedzieć.
Liczne przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej finansują Narodowy i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. WFOŚiGW w Szczecinie przeznacza znaczne kwoty na ten cel. Mimo wyraźnego zapisu w Prawie ochrony środowiska, w gminnych i powiatowych funduszach wydatki na cele edukacyjne, zamiast na pierwszym miejscu, w większości przypadków są raczej na końcu.

Stałe kontakty z przyrodą
Wychodząc z założenia, że najbardziej wartościowe są w tej edukacji bezpośrednie, stałe kontakty z przyrodą, Fundusz pomógł utworzyć sieć ponad 20 ośrodków edukacji przyrodniczej i leśnej, rozmieszczonych równomiernie w całym regionie. Prowadzone są przez nadleśnictwa, ogrody dendrologiczne, parki narodowe i krajobrazowe, organizacje pozarządowe oraz różne instytucje. Działania ośrodków są skoordynowane, uwzględniają wykorzystywanie doświadczeń i obserwacji z interdyscyplinarnych zajęć. Na ścieżkach dydaktycznych dzieci i młodzież szukają tajemnic Zielonego Lądu, słuchają śpiewu ptaków, poznają typy jezior i ekosystem łąk, wpływ roślin na otoczenie itp.
Ośrodek Edukacji Przyrodniczo-Leśnej przy nadleśnictwie Kliniska położony jest wśród borów sosnowych Puszczy Goleniowskiej. Dysponuje ścieżką spacerowo-dydaktyczną, kilkoma szlakami wędrówek pieszych i rowerowych, pomieszczeniami i urządzeniami do prowadzenia zajęć. Z bogatej oferty nadleśnictwa korzysta corocznie ok. 100 tys. osób, w tym połowa w formie zajęć zorganizowanych.
Ośrodek Edukacji Ekologicznej przy dyrekcji Drawskiego i Ińskiego Parku Krajobrazowego w Złocieńcu organizuje zajęcia na kilku ścieżkach – np. „Dolina Pięciu Jezior” i „Wyspa Bielawa”, a także w laboratorium, salach wystawowo-dydaktycznych i ogrodzie edukacyjnym. Centrum Edukacji Przyrodniczej w Przelewicach wykorzystuje bogactwo i piękno kolekcji ogrodu dendrologicznego, liczącej ponad tysiąc gatunków i odmian roślin. W kwietniu 2006 r. w odbudowanym pałacu otwarto Botaniczne Centrum Badawczo-Wdrożeniowe. Związek Miast i Gmin Dorzecza Parsęty utworzył Ośrodek Edukacji Ekologicznej w Lipiu. Z jego bogatej oferty korzystają m.in. dzieci i młodzież szkolna z 23 gmin należących do Związku. Ośrodek Edukacji Ekologicznej przy Regionalnym Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Barzkowicach dysponuje biologiczną oczyszczalnią ścieków przypominającą ogród oraz elektrownią wiatrową. Centrum Edukacji Ekologicznej przy PGK w Koszalinie specjalizuje się w upowszechnianiu racjonalnych zasad gospodarki odpadami komunalnymi. Stowarzyszenie na rzecz Wybrzeża koncentruje swe edukacyjne inicjatywy na popularyzowaniu walorów przyrodniczych i krajobrazowych Zalewu Szczecińskiego. Od wiosny do jesieni zaprasza dzieci i młodzież do stacji terenowej w Pogrodziu.
Nowoczesny obiekt muzeum przyrodniczego w Międzyzdrojach jest dodatkowym atutem w pracy edukacyjnej Wolińskiego Parku Narodowego. Wiele osób korzysta z trzech szlaków turystycznych po najciekawszych przyrodniczo, pięknych terenach WPN i z pięciu ścieżek dydaktycznych. Od 1976 r. istnieje tam zagroda pokazowa żubrów, gdzie można zapoznać się z fauną reprezentatywną dla wyspy Wolin.

Edukacja w schroniskach
Oferta dydaktyczna całej sieci zawarta jest w specjalnym wydawnictwie, które otrzymały wszystkie szkoły w regionie. Do sieci przystąpił Zachodniopomorski Oddział Polskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych. Wzorując się na niemieckich schroniskach, zlokalizowanych zwykle w rejonach atrakcyjnych przyrodniczo, nasze placówki zaczynają być także istotnym ogniwem w prowadzeniu edukacji ekologicznej. Bliższemu poznaniu zasad i metod tej edukacji u sąsiadów zza Odry służyły warsztaty dla pracujących w zachodniopomorskiej sieci, zorganizowane w maju 2006 r. w schroniskach Brandenburgii. Ośrodki te, położone są na terenach parku natury. Młodzież przyjeżdża zwykle na pięciodniowe turnusy, podczas których uczą się żyć w zgodzie z przyrodą. Jeden dzień przeznaczony jest na szukanie, rozpoznawanie i zbieranie ziół, z których wieczorem robi się napary, wykorzystywane potem jako przyprawy podczas przygotowywania kolacji. W Niemczech jest ponad sześćset całorocznych schronisk młodzieżowych. Edukacja ekologiczna jest ich statutową, naturalną powinnością, wypełnianą w sposób ciekawy i wartościowy. Maria Syrek, prezes ZO PTSM, podkreśla, że są to działania systemowe, wspierane przez państwo i niemieckie samorządy, przynoszące przy okazji wiele miejsc pracy – nie tylko bezpośrednio w schroniskach (wszak obiekty te trzeba wybudować, remontować, wyposażać…). Mniejsze schroniska mają 140-200 miejsc noclegowych, a największe (np. w Berlinie czy Hamburgu) – do tysiąca. I są bardzo dobrze wykorzystywane.
Stereotypy zachowań, nawyki i przyzwyczajenia dorosłych pomagają przełamywać najmłodsi. Potwierdzają to kilkuletnie, cierpliwe działania edukacyjne w gminie Police, zmierzające do upowszechnienia selektywnej zbiórki odpadów. Ciągle przybywa tam pojemników, od zeszłego roku – także do zbierania odpadów organicznych. W Leśnie Górnym powstał Zakład Odzysku i Składowania Odpadów Komunalnych, którego zwiedzanie jest ważnym wzmocnieniem procesu edukacji ekologicznej.

Konkursy ekologiczne
Pomoc WFOŚiGW w urzeczywistnianiu zamierzeń edukacyjnych wyraża się także dofinansowaniem olimpiad i regionalnych konkursów ekologicznych oraz zapewnieniem zarówno czasopism dla szkół, jak i wydawnictw książkowych, takich jak „Przyroda Pomorza Zachodniego” i „Perły zachodniopomorskiej przyrody”. WFOŚiGW wyposażył wszystkie gimnazja w regionie w aparaturę do prowadzenia badań wody i gleby.
Fundusz od sześciu lat organizuje konkurs „Przyjaciel środowiska naturalnego”, którego głównym celem jest wyrażanie uznania i podziękowanie osobom, które przyczyniają się do wzrostu świadomości ekologicznej mieszkańców województwa. Zachodniopomorska sieć ośrodków edukacji po raz drugi zorganizowała Wojewódzki Konkurs Kreatywnego Ekologa „Moja miejscowość to ZIELONY PUNKT”. Zgłosiło się doń wiele czteroosobowych drużyn, tworzonych przez uczniów różnych klas tej samej szkoły. Zespoły wykonywały prace badawcze dotyczące stanu środowiska na podstawie przeprowadzonych analiz wód i gleby bądź obserwacji przyrodniczych. Określały – wg własnych inicjatyw i pomysłów – np. stan zdrowotny flory i fauny lub stopień zanieczyszczenia środowiska. Finał konkursu, w którym weźmie udział 15 drużyn, odbędzie się na terenie Wolińskiego Parku Narodowego. Arleta Siarkiewicz-Hoszowska, koordynator działań sieci zachodniopomorskich ośrodków w 2006 r., dodaje, że przebieg obecnego konkursu, zaangażowanie uczniów i nauczycieli pokazują, że taka forma kształtowania świadomości oraz postaw proekologicznych jest lubiana.
W regionach dzieje się wiele w sferze ekologicznej edukacji. Tym trudniej więc znaleźć wytłumaczenie dla braku widocznej aktywności wspomnianego wyżej zespołu międzyresortowego.

Jacek Błędowski
WFOŚiGW, Szczecin

Śródtytuły od redakcji