Z Krzysztofem Melką, doradcą ministra środowiska, z Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarzadzania Emisjami, IOŚ ? PIB, rozmawia Katarzyna Błachowicz.

Dotychczasowe raporty dotyczące jakości powietrza w Polsce nie napawały optymizmem. Jakie obszary były najbardziej zanieczyszczone? Co stanowiło główne przyczyny takiego stanu rzeczy?

Problem jest znany od wielu lat, tzn. od czasu, gdy weszła w życie dyrektywa CAFE (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy). Niestety, poprzednie rządy nie podejmowały w tym zakresie działań naprawczych. Trzeba pamiętać, że jesteśmy jednym z większych krajów w UE, co wiąże się ze znaczną skalą problemu, którego nie uda rozwiązać się z dnia na dzień. Działania zapobiegawcze muszą być rozłożone na wiele lat. Przede wszystkim problem smogu wynika ze spalania złej jakości paliw stałych w przestarzałych technologicznie kotłach charakteryzujących się niską sprawnością i wysokimi wskaźnikami emisji. Szczególnie jest to widoczne w sektorze bytowo-komunalnym, który w ponad 80% odpowiada za tzw. smog. Mówiąc najprościej, zły stan powietrza najbardziej uwidacznia się w zwartej zabudowie domów jednorodzinnych, gdzie mamy do czynienia z niską emisją. W aglomeracji warszawskiej najgorzej jest właśnie na obrzeżach miast, gdzie taka zabudowa dominuje. Natomiast w centrach dużych miast istnieje problem z transportem opartym na silnikach spalinowych, znacząco pogarszających jakość powietrza.

 

Jakie działania i programy są inicjowane w celu poprawy jakości powietrza?

Komitet Sterujący ds. Krajowego Programu Ochrony Powietrza (KPOP) utworzono 27 października 2016 r. Jego przewodniczącym został Paweł Sałek ? sekretarz stanu w Ministerstwie Środowiska. Przy Komitecie działają zespoły robocze do spraw legislacyjnych, strategicznych, finansowych, rozwojowych oraz techniczno-technologicznych. Owocem ich pracy jest m.in. Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z 1 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań dla kotłów na paliwo stałe (DzU z 2017 r. poz. 1690), którego zapisy od 1 października br. zakazują wprowadzania do obrotu innych kotłów niż klasy 5. Urządzenia takie charakteryzują się wysoką sprawnością i niskimi emisjami substancji do powietrza. Ponadto NFOŚiGW jako jednostka centralna, nadzorowana przez ministra środowiska, przygotował pakiet programów, do których należą: poprawa jakości powietrza (w tym wsparcie dla geotermii, rozproszonych odnawialnych źródeł energii, zmniejszenia zużycia energii w budownictwie), wsparcie przedsięwzięć w zakresie niskoemisyjnej i zasobooszczędnej gospodarki, wsparcie dla innowacji sprzyjających zasobooszczędnej i niskoemisyjnej gospodarce oraz promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach, a także wspieranie efektywności energetycznej w budynkach.

 

Czy ciepło systemowe i jego stosowanie można traktować jako remedium na smog?

Wytwórcy ciepła systemowego, czyli ciepłownie, dysponują instalacjami odpylania spalin i wysokimi kominami. Ciepłownie objęte są standardami emisyjnymi, które są sukcesywnie zaostrzane, więc emisje znacząco maleją. Poza tym taki zakład jest monitorowany oraz kontrolowany. Dlatego też ciepło sieciowe uważa się za jeden ze skutecznych i sprawdzonych sposobów walki ze smogiem, co bezpośrednio przekłada się na poprawę jakości naszego życia.

 

W jakich obszarach, zarówno w krótko-, jak i długoterminowej perspektywie, planowane są działania zmierzające do ograniczenia niskiej emisji?

Działania te precyzyjnie wskazano w Krajowym Programie Ochrony Powietrza. Dodatkowo inicjatywy służące poprawie jakości powietrza zostały uwzględnione w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. W jej ramach minister środowiska zaproponował wprowadzenie karty projektu strategicznego pt. ?Czyste powietrze?. Celami szczegółowymi Krajowego Programu Ochrony Powietrza są:

? osiągnięcie w możliwie krótkim czasie poziomów dopuszczalnych i docelowych niektórych substancji, określonych w dyrektywie 2008/50/WE i 2004/107/WE, oraz utrzymanie ich na tych obszarach, na których są dotrzymywane, a w przypadku pyłu PM2,5 także pułapu stężenia ekspozycji oraz Krajowego Celu Redukcji Narażenia,

? osiągnięcie w perspektywie do 2030 r. stężeń niektórych substancji w powietrzu na poziomach wskazanych przez WHO oraz nowych wymagań wynikających z regulacji prawnych projektowanych przepisami prawa unijnego.

W przypadku działań krótkoterminowych przewiduje się utworzenie Partnerstwa na rzecz Poprawy Jakości Powietrza w Polsce, oraz nadanie odpowiedniego priorytetu poprawie jakości powietrza w działaniach NFOŚiGW oraz WFOŚiGW. Poza tym założono również uwzględnienie działań i zaleceń Krajowego Programu Ochrony Powietrza podczas aktualizacji innych polityk, strategii czy programów priorytetowych, w tym przede wszystkim ustanowienie priorytetu poprawy jakości powietrza w Narodowym Programie Zdrowia. Istotne jest także przygotowanie ujednoliconych wytycznych dotyczących metodyki detekcji spalania odpadów w małych źródłach ciepła.

Natomiast do działań długoterminowych należy zaliczyć przede wszystkim uwzględnienie tematyki jakości powietrza, w tym konieczności spełnienia nowych norm jakości powietrza dla dotychczas nienormowanych zanieczyszczeń powietrza, w dokumentach krajowych o charakterze strategicznym.

 

Co sądzi Pan o stworzeniu stref niskoemisyjnych w miastach?

 

Uważam, że tam, gdzie jest to możliwe i mogłoby przynieść pożądany efekt, należy takie strefy tworzyć, przy czym warto pamiętać o zrównoważonym rozwoju. Ministerstwo Środowiska pracuje nad przygotowaniem wytycznych do tworzenia tzw. low emision zones, czyli właśnie stref niskoemisyjnych.

 

Czy jedną z możliwości zmniejszenia zanieczyszczenia komunikacyjnego w miastach może stanowić transport elektryczny?

Na pewno tak. Przykłady tego istnieją już w kraju od wielu lat. Mam na myśli komunikację miejską wykorzystującą trolejbusy w takich miastach, jak Gdynia, Lublin i Tychy. Przy czym trzeba pamiętać, że potrzebne są czas na przygotowanie odpowiedniej infrastruktury oraz rozbudowa krajowego systemu elektroenergetyczne w celu zapewnienia odpowiedniej ilości i jakości energii elektrycznej.