„Zanieczyszczający płaci”

31 grudnia 2010 r. weszły w życie nowelizacje ustaw Prawo ochrony środowiska¹ („P.o.ś.”) oraz Ustawy z 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji² („s.z.e.”). Ustawa nowelizacyjna³ została przyjęta przez Sejm 3 grudnia 2010 r., a po uzyskaniu podpisu prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 28 grudnia 2010 r. została opublikowana w Dzienniku Ustaw.

Nowelizacja, choć objętościowo skromna, reguluje istotne zagadnienia z punktu widzenia przedsiębiorstw korzystających ze środowiska. Zmianie uległy przepisy dotyczące opłat i kar za korzystanie ze środowiska za:ścieki wprowadzone do wód i do ziemi w zakresie podwyższonych opłat za korzystanie ze środowiska oraz administracyjnych kar pieniężnych, a takżegazy i pyły wprowadzone do powietrza w zakresie opłat za korzystanie ze środowiska.

 

W polskim systemie prawnym funkcjonuje system opłat za szczególne korzystanie ze środowiska, w tym ze środowiska wodnego. Za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi (szczególne korzystanie wód) ponoszone są opłaty, których wysokość zależy od rodzaju substancji zawartych w ściekach, ich ilości oraz rodzaju. Za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska wodnego naliczane są administracyjne kary pieniężne. Termin płatności tych zobowiązań może być odroczony na okres niezbędny do przeprowadzenia przedsięwzięcia zmierzającego do usunięcia przyczyn ich ponoszenia. Możliwość taką daje ujęcie danego przedsięwzięcia w zapisach Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK).

Pierwszym przepisem znowelizowanym Ustawą z 3 grudnia 2010 r. jest art. 317 ust. 1a P.o.ś. Zgodnie z jego brzmieniem sprzed nowelizacji, termin płatności opłaty za korzystanie ze środowiska oraz administracyjnej kary pieniężnej odracza się także na wniosek podmiotu korzystającego ze środowiska obowiązanego do jej uiszczenia, jeżeli przedsięwzięcie, którego wykonanie zapewni usunięcie przyczyn ponoszenia podwyższonych opłat lub administracyjnych kar pieniężnych jest ujęte w Krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych – wprowadzonym Obwieszczeniem Ministra Środowiska z 2 lipca 2010 r.⁴ – i nie naruszono terminu jego realizacji, określonego w KPOŚK. Dotychczas termin ten, dla aglomeracji o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) powyżej 15 000, określony był na 31 grudnia 2010 r. Zgodnie z art. 43 ust. 2 ustawy – Prawo wodne⁵ „przez jednego równoważnego mieszkańca rozumie się ładunek substancji organicznych biologicznie rozkładalnych wyrażony jako wskaźnik pięciodobowego biochemicznego zapotrzebowania na tlen w ilości 60 g tlenu nadobę”.

 

Jak wynika z treści uzasadnienia projektu Ustawy nowelizacyjnej z 3 grudnia 2010 r., prowadzona sprawozdawczość z realizacji przedsięwzięć ujętych w KPOŚK oraz informacje od gmin i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych wskazują na opóźnienia w terminowej realizacji inwestycji w aglomeracjach powyżej 15 000 RLM, ujętych w aktualizacji KPOŚK. W przypadku niedotrzymania przez gminę ujętego w KPOŚK terminu wyposażenia aglomeracji w oczyszczalnię ścieków, warunkującą osiągnięcie odpowiedniego efektu ekologicznego, podmiot odprowadzający ścieki do środowiska wodnego, w tym wypadku przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne lub gmina, ponosi podwyższone o 500% opłaty za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi.

Skutkiem pobierania od gmin podwyższonych opłat za szczególne korzystanie z wód oraz administracyjnych kar pieniężnych może być dodatkowe obciążenie ludności korzystającej z usług kanalizacyjnych świadczonych przez te systemy w wyniku podwyższenia przez usługodawcę taryf za usługi, a w niektórych przypadkach nawet bankructwem wielu przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych.

 

W związku z zaistniałą sytuacją ustawodawca zidentyfikował potrzebę zmian w celu wydłużenia czasu na wykonanie inwestycji ujętej w KPOŚK tak, aby usunąć przyczyny ponoszenia podwyższonych opłat lub kar administracyjnych. Dokonując nowelizacji przepisu art. 317 ust. 1 a, przesunął wymagany termin realizacji przedsięwzięcia z końca 2010 r. na koniec 2015 r. Ta data jest aktualnie zbieżna z terminem ustanowionym dla mniejszych oczyszczalni (dla aglomeracji od 2 000 do 15 000 RLM). Dla wszystkich budowanych i przebudowywanych oczyszczalni ujętych w KPOŚK istnieje aktualnie możliwość wnioskowania o odroczenie terminu płatności opłaty podwyższonej za wprowadzanie ścieków w przypadku braku wymaganego pozwolenia wodnoprawnego. Dla takich oczyszczalni wymagane będzie jednak – co najmniej raz na sześć miesięcy – przedkładanie marszałkowi województwa informacji o przebiegu realizacji tego przedsięwzięcia. Niemniej jeżeli jednak zostanie ono sfinalizowane do końca 2015 r., to odroczone opłaty i kary będą umorzone.

 

W myśl przepisu art. 273 ust. 1 pkt 1 P.o.ś. opłata za korzystanie ze środowiska jest nakładana m.in. za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza. Jednocześnie za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska ponoszona jest kara administracyjna. Reguły uiszczania przedmiotowej opłaty uregulowane zostały w przepisach art. 285-288 P.o.ś.

Jednocześnie Ustawa z 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji nie tylko wprowadzała niezależne, nowe regulacje prawne dotyczące emisji, ale również ingerowała w przepisy innych aktów prawnych, w tym P.o.ś. Zgodnie z art. 56 pkt 7 s.z.e. w pierwotnym brzmieniu, przewidziane przepisami art. 285-288 P.o.ś. nowe zasady w zakresie m.in. uiszczania opłat za korzystanie ze środowiska w zakresie wprowadzania gazów i pyłów do powietrza, miały wejść w życie 1 stycznia 2010 r. Data ta została następnie przesunięta przez ustawodawcę na 1 stycznia 2011 r. Termin ten jednak również okazał się zbyt wczesny.

 

Należy wspomnieć o zmianie przepisu art. 62 s.z.e., którego nowelizacja spowodowała przesunięcie o dwa lata (do 1 stycznia 2013 r.) wejście w życie nowych zasad naliczania opłaty za korzystanie ze środowiska, określonych w art. 285-288 P.o.ś., a dotyczących opłat za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, które miały obowiązywać od 2011 r. W rezultacie, za lata 2011-2012, opłaty za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza będą wnoszone nadal na dotychczasowych zasadach. W myśl zmienionego przepisu przejściowego w art. 60a ust. 1 s.z.e. „do opłaty za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, o której mowa w art. 273 ust. 1 pkt 1 P.o.ś., należnej za okres do 31 grudnia 2012 r., stosuje się przepisy art. 285-288 P.o.ś. w dotychczasowym brzmieniu.”

Nowe zasady będą obowiązywały dopiero od 2013 r., lecz wg przepisów przejściowych opłaty za 2013 r. będzie trzeba wnosić w oparciu o następujące zasady (art. 285 ust. 3-5 P.o.ś. w związku z art. 60a ust. 2 i art. 62 s.z.e.): do 31 lipca 2013 r. za I półrocze 2013 r. – w wysokości 50% sumy opłat za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza należnych za I i II półrocze 2012 r., oraz do końca lutego 2014 r. za II półrocze 2013 r. – w wysokości ustalonej na podstawie wielkości rocznej rzeczywistej emisji (określonej w rocznym raporcie, o którym mowa w art. 7 ust. 1 s.z.e.), pomniejszonej o kwotę opłaty uiszczonej za pierwsze półrocze.

Nowelizacja dotyczy również wykazów dotyczących opłat. Według nowych zasad, w 2013 r. nie będzie określonych wzorów dla wprowadzanych gazów lub pyłów do powietrza, a podmiot korzystający ze środowiska zostanie zobowiązany do przedłożenia marszałkowi województwa do końca lutego 2014 r. wykazu za cały 2013 r.

 

 

Wykaz sporządzony ma być na podstawie informacji zawartych w raporcie, o którym mowa w art. 7 ust. 1 s.z.e., uwzględniającym informacje o rodzajach substancji wprowadzonych do powietrza, wielkości emisji oraz wysokości opłat za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza uiszczonych za poprzedni rok kalendarzowy (art. 286 ust. 2-4 P.o.ś.).

              Podkreślić trzeba, że uchylony przepisem art. 56 pkt 9 s.z.e., przepis art. 287 ust. 1pkt 1 P.o.ś. („Podmiot korzystający ze środowiska powinien prowadzić aktualizowaną co pół roku ewidencję zawierającą odpowiednio: informacje o ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz dane, na podstawie których określono te ilości”) w rzeczywistości nadal obowiązuje na mocy przepisu przejściowego z art. 60a ust. 1 s.z.e. Jego obowiązywanie ograniczone jest jednak czasowo tylko do 31 grudnia 2012 r. Tym samym od 2013 r. prowadzenie ewidencji dotyczącej wprowadzanych gazów i pyłów do powietrza nie będzie wymagane z mocy ustawy, co pewnie utrudni weryfikację i kontrolę wysokości należnej opłaty. Ponadto brak takiej ewidencji nie będzie mógł być od 2013 r. karany grzywną na mocy art. 359 P.o.ś.

 

Nowelizacja ustaw P.o.ś. oraz s.z.e., uchwalona 3 grudnia 2010 r., a obowiązująca od 1 stycznia 2011 r., miała przede wszystkim na celu przesunięcie ustawowych terminów odnoszących się do opłat za korzystanie ze środowiska oraz modyfikację przepisów dotyczących kar administracyjnych za naruszanie przepisów ustawy. Rozwiązania zaproponowane przez ustawodawcę mają z jednej strony odciążyć jednostki gminne w zakresie realizacji Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych, a z drugiej odsunąć w czasie obowiązywanie przepisów, regulujących zasady naliczania opłat za korzystanie ze środowiska w zakresie emisji do powietrza gazów i pyłów. Bez względu na merytoryczną ocenę zasadności rozwiązań nowelizacyjnych, niewątpliwie niosą one za sobą walor porządkowy w zakresie przepisów P.o.ś.

Prowadzenie nowelizacji prawa z zakresu regulacji ochrony powietrza wymaga dużej ostrożności. Jak bowiem wskazuje przykład przepisu art. 287 ust. 1 pkt 1 P.o.ś., mimo jego fizycznego wykreślenia z treści aktu normatywnego, nadal on obowiązuje i pozostanie tak do 31 grudnia 2012 r.

 

 

Z punktu widzenia przedsiębiorcy, który podlega omawianym przepisom prawa, sytuacja taka jest nie tylko niekomfortowa, ale i niebezpieczna. Zapoznanie się bowiem z obowiązującym tekstem ustawy P.o.ś. może być mylące, a w konsekwencji skutkować niewypełnieniem wszystkich obowiązków z niej wynikających. To z kolei może implikować nałożenie kary administracyjnej na podmiot niedochowujący obowiązków wynikających z ustawy.

 

1. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (DzU z 2008 r. nr 25, poz. 150, z późn. zm.).

2. Ustawa z 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (DzU z 2009 r. nr 130, poz. 1070 z późn. zm.).

3. Ustawa z 3 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (DzU z 2010 r. nr 249 poz.1657).

4. Obwieszczenie Ministra Środowiska z 2 lipca 2010 r. w sprawie ogłoszenia krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych oraz jego dwóch aktualizacji(MP z 2010 r. nr 58, poz.775).

5. Ustawa z 18 lipca 2001 – Prawo wodne (DzU z 2005 r. nr 239, poz. 2019 z późn. zm).

 

Maciej Jóźwiak, adwokat, Wierzbowski Eversheds