System kaucyjny: kto zyska, a kto straci?

Fragmenty artykułu “Prosty system kaucyjny trudny do wprowadzenia”, który w całości ukazał się w lutowym wydaniu miesięcznika “Przegląd Komunalny”.

Wydaje się, że w naszym kraju polityczna decyzja w sprawie systemu kaucyjnego już zapadła. Mówił o nim w swoim exposé premier Mateusz Morawiecki. W styczniu br. w Ministerstwie Klimatu odbyło się drugie spotkanie (pre)konsultacyjne w sprawie implementacji przepisów rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). Jego uczestnicy zwracali uwagę, że resort więcej uwagi niż podczas pierwszego spotkania we wrześniu 2019 r. poświęcił właśnie kaucjom i depozytom.

Jak to organizują inni?

W standardowych systemach kaucyjnych (istniejących w Norwegii, Szwecji, Finlandii, Islandii, na Litwie, w Estonii, Holandii, Danii i planowanych na Słowacji i w Szkocji) operatorem jest nowo powoływana organizacja zrzeszająca grupy producenckie oraz organizacje handlowców. Wypełnia ona obowiązki producentów i importerów w zakresie ROP za odpady opakowaniowe po napojach i przedstawia sprawozdania do określonej prawem instytucji (w Norwegii jest to Agencja Ochrony Środowiska, na Słowacji będzie to Ministerstwo Środowiska). Kompetencje kontrolne posiadają dodatkowo inne instytucje publiczne, np. Ministerstwo Finansów, lub odpowiedniki polskich, takich jak Inspekcja deHandlowa czy też Inspektorat Ochrony Środowiska.

W Estonii, w której system uruchomiono w maju 2005 r., funkcjonuje 820 punktów zbiórki, z czego 94% oparte jest na automatach (80% z nich posiada funkcję zgniatania/prasowania butelek PET lub/i puszek). Dodatkowo działa także 420 punktów odbioru opakowań z punktów usługowych z hoteli, restauracji i cateringu (HoReCa).

Zarządzaniem systemem zajmuje się, powołana w 2005 r., organizacja non profit Eesti Pandipakend (EPP). Organizacja finansowana jest z nieodebranego depozytu/kaucji, sprzedanych surowców oraz opłat ustalonych dla każdego producenta.

Wartość depozytu/kaucji na opakowania (0,1-3 l) jednorazowe z PET, aluminium oraz szklane, a także szklane opakowania wielokrotnego użytku jest jednorodna i wynosi 0,1 euro. Systemem objęte są soki, napoje, woda, alkohole do 6% (piwa, cydr, inne niskoprocentowe).

Na wyższą niż w Estonii wysokość depozytu można liczyć w Finlandii (trudno tam mówić o kaucjach, ponieważ wszystkie opakowania, nawet szklane, są jednorazowe). Wynosi on 0,4 euro za butelkę PET o objętości 1 l (i większą), 0,15 euro za puszkę metalową i 0,1 euro za butelkę szklaną (wszystkie objętości). Tak wysokie kaucje z jednej strony zachęcają do zwrotu pustych opakowań, z drugiej sprawiają jednak, że w punktach zbiórki i automatach znajdowane są puszki i butelki albo pochodzące z innych krajów, na których fałszerze naklejają fińskie, skserowane kody kreskowe, albo nawet wyprodukowane imitacje plastikowych butelek, na pierwszy rzut oka nie do odróżnienia od oryginałów.

Zarządzaniem system w Finlandii zajmuje się organizacja Suomen Palautuspakkaus Oy’s (PALPA), której udziałowcami są jednostki handlowe oraz producenci napojów, a która sama zatrudnia kilkanaście osób. Większość zadań, czyli odbiór, transport, zliczanie opakowań czy przygotowanie surowców i przesłanie ich do recyklerów, zlecane jest podmiotom zewnętrznym.

System nie jest, co prawda, do końca obligatoryjny, ale producentom opłaca się do niego włączyć, m.in. ze względu na wysokość podatku dla opakowań nieznajdujących się w systemie kaucyjnym (wyłączeni są z niego mniejsi producenci, np. lokalni producenci wina), który wynosi 0,51 euro za każdy wprowadzony do obrotu litr.

Gdzie odzyskiwać kaucje?

Badania przeprowadzone w lipcu 2019 r. przez Polskie Stowarzyszenie Zero Waste wskazują, że depozytów lub kaucji na opakowania jedno- i wielorazowe po napojach chciałoby niemal 90% Polaków. Ponad 60% badanych uważało, że system można rozszerzyć na inne opakowania na żywność. Zwracali oni uwagę przede wszystkim na możliwość odebrania kaucji w każdym sklepie. Jednak o to nie będzie łatwo, bo systemy kaucyjne oparte są przede wszystkim na recyklomatach umiejscowionych w pobliżu sklepów wielkopowierzchniowych. Kaucji nie można odzyskać więc w każdym sklepie (pewnym wyjątkiem jest np. Norwegia, bo tam kaucjowane butelki można oddać nawet na stacji benzynowej). Recyklomat może zostać wprawdzie zastąpiony tradycyjną formą skupu opakowań, ale sklepy zlokalizowane w małych miejscowościach i na wsiach zwykle nie posiadają dużych powierzchni magazynowych.