W ostatnich latach w Polsce obserwujemy znaczący rozwój fotowoltaiki, która wpisuje się w strategię państwa w obszarze funkcjonowania systemu energetycznego. W Polityce Energetycznej Polski do 2040 r., wyznaczającej ramy transformacji energetycznej w naszym kraju oraz wskazującej na rozwiązania w zakresie doboru technologii służących budowie niskoemisyjnego systemu energetycznego, stwierdzono, że wykorzystanie OZE do wytwarzania energii elektrycznej będzie systematycznie rosło, do czego istotnie przyczyni się wykorzystanie energii słonecznej (fotowoltaiki).

W dokumencie tym wskazano, że w 2030 r. moc zainstalowana może wynieść 5-7 GW w instalacjach fotowoltaicznych, natomiast w 2040 r. aż 10-16 GW. Fotowoltaika ma stanowić alternatywę dla wykorzystania terenów poprzemysłowych i słabej jakości gruntów, ale także dachów budynków. W kontekście intensywnego rozwoju fotowoltaiki zakłada się rozbudowę infrastruktury sieciowej oraz rozwój magazynowania energii.

Rekordowy 2020 rok

Energetyka słoneczna w Polsce jest zdominowana przez mikroinstalacje prosumenckie, zlokalizowane przede wszystkim na budynkach mieszkalnych jednorodzinnych, jednakże inwestują w nią nie tylko osoby prywatne, ale także samorządy, przedsiębiorstwa czy spółdzielnie mieszkaniowe. Ponadto powstaje lub jest w fazie projektowej coraz więcej naziemnych farm fotowoltaicznych o dużych mocach. Pod koniec 2020 roku łączna moc wszystkich instalacji PV w Polsce wyniosła ok. 4 GW, chociaż jeszcze pięć lat temu było to zaledwie ok. 14 MW. Mikroinstalacje fotowoltaiczne stanowią 75% mocy zainstalowanej w sektorze energetyki słonecznej w Polsce. Na koniec 2020 roku w Polsce działało blisko 460 tys. tego rodzaju źródeł wytwórczych (z czego ok. 300 tys. przybyło wyłącznie w ubiegłym roku). Przy tym największy

 

wzrost liczby mikroinstalacji miał miejsce w ostatnich miesiącach 2020 r. Urząd Regulacji Energetyki informuje, że skumulowana moc mikroinstalacji w naszym kraju osiągnęła na koniec 2020 roku 3026 MW w stosunku do około 1000 MW na koniec 2019 roku. Poza tym w pierwszym kwartale br. czterech największych operatorów systemów dystrybucyjnych wydało warunki przyłączenia dla 2,8 GW projektów PV, co stanowi więcej niż wydano warunków przyłączenia łącznie przez 10 lat (pomiędzy 2010 a 2019 rokiem).

Wielu ekspertów wskazuje, że w najbliższych latach rynek będzie w coraz większym zakresie rozwijał się w stronę wielkoskalowych instalacji fotowoltaicznych. Zaczną być oddawane do użytku wielkoskalowe farmy słoneczne, które wygrały aukcje OZE w ostatnich latach. Wprowadzony ustawą o odnawialnych źródłach energii system aukcyjny jest kluczowym elementem przyczyniającym się do rozwoju naziemnych farm PV dużych mocy. System ten zapewnia konkurencyjność podmiotów przystępujących do aukcji, co przekłada się na maksymalnie korzystne ceny energii elektrycznej, a w konsekwencji ma wpływ na koszty energii elektrycznej oferowanej odbiorcom końcowym. Pierwsze aukcje odbyły się pod koniec 2016 roku. Zwycięzcami aukcji stają się przedsiębiorcy, którzy oferują najniższą cenę sprzedaży energii. Jedną z najistotniejszych kwestii w tym systemie jest prawidłowe zdefiniowanie koszyków aukcyjnych. Oznacza to konieczność trafnego oszacowania wolumenu i wartości energii podlegającej sprzedaży wraz z prawidłową kalkulacją cen. W aukcji mogą wziąć udział projekty, które są już wstępnie zaplanowane i gotowe do rozpoczęcia budowy (m.in. posiadające ostateczne pozwolenie na budowę). Beneficjentami systemu aukcyjnego w Polsce są głównie wytwórcy wykorzystujący do wytwarzania energii elektrycznej energię promieniowania słonecznego oraz wiatru na lądzie. URE przydziela stałe kwoty wsparcia dla każdego źródła energii. Przez 15 lat od momentu zrealizowania inwestycji i wprowadzenia energii do sieci po raz pierwszy producent otrzymuje za jednostkę wytworzonej energii kwotę, z jaką wygrał aukcję. Operatorzy m.in. systemów fotowoltaicznych otrzymują w ten sposób stały, ciągły dochód i mogą planować swoje długoterminowe inwestycje.

Programy finansowe

Innym z ważnych elementów wpływających na rozwój fotowoltaiki w Polsce są programy finansowe wspierające powstawanie tego typu instalacji. Duża część zrealizowanych mikroinstalacji to efekt funkcjonowania takich programów jak „Mój Prąd” czy „Czyste Powietrze”. Program priorytetowy „Mój Prąd” to instrument dedykowany wsparciu rozwoju energetyki prosumenckiej, skierowany do osób fizycznych wytwarzających energię elektryczną na własne potrzeby. W ramach zakończonych do tej pory dwóch naborów wniosków w 2019 i 2020 r. ubiegający się o dofinansowanie mogli uzyskać dotację do 50% kosztów kwalifikowanych mikroinstalacji (o mocy zainstalowanej od 2 do 10 kW), nie więcej niż 5 tys. zł na jedno przedsięwzięcie. W skali kraju zostało złożonych 220 tys. wniosków, a łączna moc mikroinstalacji ze złożonych wniosków da 1,2 GW, które rocznie wyprodukują ok. 1200 GWh energii elektrycznej. Właściciele lub współwłaściciele budynków mieszkalnych jednorodzinnych mają również możliwość uzyskania dotacji w ramach programu priorytetowego „Czyste Powietrze”. Warunkiem uzyskania dotacji na instalację fotowoltaiczną jest wymiana nieefektywnego źródła ciepła na paliwo stałe na nowe źródło ciepła, zakupione w ramach programu. Z informacji Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wynika, że od początku realizacji programu złożono w sumie ponad 16 tys. wniosków uwzględniających dofinansowanie na fotowoltaikę.

Inne krajowe programy wspierające finansowo realizację inwestycji w fotowoltaikę to m.in. program „Energia Plus”, skierowany do przedsiębiorców, czy Agroenergia – dla właścicieli oraz dzierżawców nieruchomości rolnych. Ponadto wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej mają ofertę dla inwestorów w fotowoltaikę na poziomie regionalnym. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu w ramach swoich naborów udziela wsparcia na realizację przedsięwzięć fotowoltaicznych przez m.in. samorządy, spółki komunalne, przedsiębiorstwa, spółdzielnie mieszkaniowe czy ochotnicze straże pożarne zlokalizowane na terenie województwa wielkopolskiego.

Od kilku lat w Polsce funkcjonuje, finansowany ze środków Unii Europejskiej, projekt pn. „Ogólnopolski system wsparcia doradczego dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiębiorstw w zakresie efektywności energetycznej oraz OZE”. Działający w projekcie Doradcy Energetyczni wspierają realizację inwestycji fotowoltaicznych w obszarze finansowym, ale także prawnym oraz technicznym.

Ułatwienia w nowelizacji ustawy

Ułatwienia dla inwestycji w fotowoltaikę przewiduje zapowiadana nowelizacja ustawy o OZE. Planowane zmiany dotyczą m.in. wydłużonego systemu wsparcia w ramach aukcji do końca 2027 r.

Ograniczone mają zostać obowiązki koncesyjne dla przedsiębiorców wykonujących działalność gospodarczą, jeśli chodzi o małe instalacje (zakłada się podniesienie progu łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej z 0,5 MW do 1 MW). Projekt wprowadza również zmianę dotyczącą mocy urządzeń wytwarzających energię z OZE, które mogą być lokalizowane bez konieczności uwzględnienia w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego danej gminy, z obecnie obowiązującej mocy zainstalowanej 100 kW do 500 kW. Wyjątek dotyczyć ma elektrowni fotowoltaicznych zlokalizowanych na gruntach rolnych stanowiących użytki rolne klasy V i VI oraz nieużytkach, gdzie wartość ta ma wynosić 1000 kW. Ponadto zwolnieniu mają podlegać urządzenia inne niż wolno stojące (czyli zamontowane na dachach budynków).

Prognozuje się, że na przełomie lat 2022 i 2023 udział farm fotowoltaicznych w całkowitej mocy zainstalowanej zrówna się z udziałem mikroinstalacji na rynku. Polska fotowoltaika zmieni prosumencki charakter na bardziej zawodowy. Według opinii i analiz ekspertów, rozwój fotowoltaiki zarówno prosumenckiej, jak i wielkoskalowej w Polsce w najbliższych latach będzie nadal utrzymywał swoją dynamikę.

Łukasz Dranikowski

Doradca Energetyczny w WFOŚiGW w Poznaniu