PSZOK – niezbędny element systemu odpadowego

PSZOK, na wzór funkcjonujących od lat na zachodzie Europy HWRC (ang. Household waste recykling centers), został w sposób obligatoryjny powierzony do zorganizowania gminie¹, która jednocześnie otrzymała narzędzie do finansowania m.in. tego ogniwa łańcucha odpadowego na swoim terenie, poprzez opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Obecny kształt nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach² doprecyzowuje definicję PSZOK-u oraz wprowadza szereg obowiązków względem operatora i narzędzi ich egzekwowania przez gminę. Przekłada się to na wzrost znaczenia roli PSZOK-ów w gminnych systemach gospodarowania odpadami.

Ogólne uwarunkowania

Planując funkcjonowanie PSZOK-u należy rozważyć możliwości stymulowania strumienia odpadów, który ma docelowo trafiać do niego z terenu danej gminy. W obecnych uwarunkowaniach prawno-organizacyjnych jest to możliwe m.in. przez:

• – odpowiedni dobór lokalizacji, uwzględniający istniejącą infrastrukturę drogową oraz aspekty omówione w następnym podrozdziale,
• – właściwe sformułowanie zapisów regulaminu funkcjonowania punktu, ze szczególnym uwzględnieniem m.in. godzin jego otwarcia, zakresu i ewentualnych limitów dotyczących odpadów mogących być dostarczanych do punktu itp.,
• – uwzględnienie PSZOK-u w gminnym systemie odpadowym na etapie jego planowania i wdrażania, tj. przy formułowaniu zapisów SIWZ, np. dotyczących częstotliwości odbierania odpadów komunalnych przez podmiot wyłoniony w drodze postępowania konkurencyjnego czy też we właściwym regulaminie utrzymania czystości i porządku,
• – w przypadku planowanego odbioru odpadów od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, odpowiednie oszacowanie cennika za poszczególne strumienie odpadów w PSZOK-u względem rynkowej ceny za odbiór i zagospodarowanie danego rodzaju odpadów,
• – konfigurację punktu, uwzględniającą m.in. potrzebę zachowania płynności w ruchu podczas odbierania odpadów, ergonomię i bezpieczeństwo dla dostarczających odpady,
• – zastosowanie rozwiązań techniczno-technologicznych zwiększających funkcjonalność punktu, np. przy uwzględnieniu ograniczeń wynikających z kształtu czy charakterystyki terenu na planowanej do zagospodarowania działce,
• – wprowadzenie ewentualnego systemu zachęt na poziomie krajowym lub lokalnym oraz prowadzenie ciągłej akcji edukacyjnej (mającej korzystnie wpłynąć na wzrost stopnia spopularyzowania PSZOK-u),
• – wdrożenia zasad funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, sprzyjających wzrostowi strumienia odpadów kierowanego do PSZOK-u, np. poprzez system rozliczania za odbiór i zagospodarowanie odpadów odebranych z nieruchomości w oparciu o rzeczywistą masę odebranych odpadów.

Opisane działania powinny mieć szczególne znaczenie przy pracach planistycznych związanych z gminnymi systemami odpadowymi, w których nowoczesny PSZOK/centrum recyklingu lub ich sieć będzie stanowić istotne ogniwo dopełniające.

Lokalizacja

Kryteria wyboru lokalizacji, poza oczywistymi, takimi jak dostępność gruntu, zgodność planowanego przedsięwzięcia z MPZP czy też dostępna infrastruktura drogowa, powinny również uwzględniać dostępność dla mieszkańców, a w szczególności czas, w jakim statystyczny mieszkaniec danej gminy (lub – w przypadku planowania sieci PSZOK-ów na terenie dużej gminy – poszczególnych dzielnic) lub kilku gmin (PSZOK wspólny dla kilku gmin) będzie mógł dotrzeć do punktu. Na rysunku 1 przedstawiono przykładowe wyniki analizy lokalizacji czterech PSZOK-ów. Ukazano też uśrednioną odległość dla mieszkańców gminy i czas potrzebny na dotarcie do punktu. Nie bez znaczenia, szczególnie dla punktów dedykowanych konkretnemu strumieniowi odpadów – np. zielonych – jest rozważne wybranie planowanej lokalizacji względem instalacji, do której docelowo będą przekazywane odpady gromadzone w punkcie. W odniesieniu do odpadów zielonych będzie to RIPOK, wyznaczony w WPGO dla tego strumienia odpadów.

Jak wynika z analizy, najbardziej dostępnym dla mieszkańców jest PSZOK w lokalizacji IV – średnia odległość to blisko 7 km, natomiast średni czas wynosi niewiele ponad 10 minut. Jednakże ocenę lokalizacji można prowadzić również w oparciu o subiektywnie wyznaczone kryteria, np. limit dostępności. Określenie limitu w odniesieniu do czasu dojazdu na poziomie np. 15 minut umożliwia jednoznaczne wyeliminowanie z dalszych analiz lokalizacji I oraz II, prekwalifikując równocześnie jako spełniające to kryterium (zasadne w dalszych analizach) punkty w lokalizacjach III i IV. Oczywiście oprócz średniej odległości dojazdu lub średniego czasu można również wprowadzić wartości maksymalne, choć, zdaniem autorów artykułu, ustanowienie kryteriów w formie maksymalnej odległości lub maksymalnego czasu dojazdy nie zawsze będzie prowadzić do optymalnych decyzji inwestycyjnych. Obserwowanym w Polsce i wartym opisania jest trend do lokowania PSZOK-ów przy istniejącej infrastrukturze, służącej do zagospodarowania odpadów komunalnych (m.in. ze względu na ułatwienia w procedowaniu formalnym projektu czy z uwagi na planowane prowadzenie PSZOK-u przez podmiot już gospodarujący infrastrukturą odpadową na terenie danej gminy). Takie rozwiązanie umożliwia organizowanie interdyscyplinarnych ścieżek edukacyjnych, mogących pozytywnie wpływać np. na stopień popularyzacji PSZOK-u i ogólną kulturę gospodarowania odpadami. Jednakże nie jest również pozbawione wad, chociażby związanych z dostępnością takiej lokalizacji. Zwyczajowo bowiem infrastruktura do gospodarowania odpadami (zakłady MBP czy składowiska) bywa lokowana na obrzeżach gmin, co sprawia, że dostępność (z punktu widzenia mieszkańca gminy) może być ograniczona.