Stan środowiska w województwie zachodniopomorskim
Od wielu lat obserwuje się w Województwie Zachodniopomorskim poprawę stanu środowiska. Wyniki badań monitoringowych potwierdzają tę tendencję. Jest to efekt coraz bardziej racjonalnego korzystania ze środowiska oraz działań naprawczych realizowanych przez użytkowników środowiska i samorządy.
Realizowane są liczne inwestycje dofinansowywane przez Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz fundusze gminne i powiatowe. Coraz lepsza jest dostępność środków unijnych wspomagających „programy naprawcze”. Należy także podkreślić zwiększającą się świadomość ekologiczną społeczeństwa.
Powietrze
Emisja zanieczyszczeń do powietrza pochodząca ze źródeł punktowych (przemysł, energetyka) wykazuje tendencję spadkową. Wiąże się to z realizowanymi inwestycjami proekologicznymi, głównie w sektorze energetycznym. Jednak wraz ze zwiększającą się liczbą samochodów obserwuje się wzrost emitowanych do powietrza tzw. zanieczyszczeń komunikacyjnych, głównie tlenków azotu. Wpływa to niekorzystnie na jakość powietrza przede wszystkim w gęsto zabudowanych obszarach miejskich, w szczególności w Szczecinie. Wciąż duży wpływ na jakość powietrza ma emisja pochodząca z indywidualnego spalania paliw.
W roku 2005 zaszły bardzo istotne zmiany w systemie pomiarowym zanieczyszczeń powietrza, szczególnie w Szczecinie. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska uruchomił 3 nowe automatyczne stacje: w prawobrzeżnej części (ul. Andrzejewskiego), w rejonie Pl. Rodła oraz w części północnej miasta (ul. Łączna). Ta ostatnia stacja zlokalizowana na granicy Szczecina z Policami, stanowi m.in. kontrolę zanieczyszczeń emitowanych z Z.Ch. Police. Fakt ten jest ważny z tego względu, iż z całego obszaru województwa, to właśnie w Szczecinie, jak w każdej aglomeracji miejskiej, występują największe zagrożenia związane z przekraczaniem obowiązujących standardów jakości powietrza. Wyniki z tych 3 stacji wraz z funkcjonującą od 1997 r. stacją w miejscowości Widuchowa, przedstawiane są na bieżąco w internecie na stronie: www.wios.szczecin.pl.
Wyniki pomiarów stężeń pyłu PM10 wykonywanych w 2005 r. w Szczecinie (w rejonie Pl. Rodła), w punkcie miasta mocno obciążonym komunikacją samochodową, wykazały przekroczenia. Od ubiegłego roku poziomy stężeń nie zmieniły się znacznie, jednak w 2005 r. zaostrzone zostały normy dla pyłu zawieszonego PM10. Dodatkowo, wyniki pomiarów stężeń dwutlenku azotu wykonywanych w 2005 r. przez WIOŚ metodą pasywną w kilku punktach Szczecina, wskazują na występowanie przekroczeń dopuszczalnego poziomu stężeń NO2 w rejonie Bramy Portowej, a także w obszarze „starego śródmieścia” (rejon ul. Jagiellońskiej – Al. Piastów). Aby określić dokładną skalę tych zagrożeń, konieczne będzie przeprowadzenie pomiarów metodą automatyczną.
Jakie będzie dalsze postępowanie w związku ze stwierdzonymi przekroczeniami? Wojewoda, po zasięgnięciu opinii Prezydenta Szczecina, określi w drodze rozporządzenia program ochrony powietrza dla aglomeracji miasta Szczecina. W rozporządzeniu tym określone będą kierunki działań zmierzające do osiągnięcie dopuszczalnych poziomów pyłu PM10 w powietrzu. W tym postępowaniu Wojewoda zapewni możliwość udziału społeczeństwa.
Oprócz pyłu PM10 i dwutlenku azotu, stężenia pozostałych, objętych oceną zanieczyszczeń nie przekroczyły w 2005 r. poziomów dopuszczalnych. Stężenia: dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzenu i ołowiu były niskie i nie przekraczały 50% wartości dopuszczalnych. Nie jest przekraczana norma dla stężenia ozonu, zarówno poziom ostrzegania, jak też poziom alarmowy.
Odpady przemysłowe
Obciążenie terenu województwa zachodniopomorskiego odpadami pochodzącymi z działalności gospodarczej (tzw. odpady przemysłowe) nie zmienia się od kilku lat. Do największych wytwórców odpadów w województwie należą Zakłady Chemiczne Police SA (ok. 3,5 mln ton) oraz Zespół Elektrowni Dolna Odra SA (Elektrownia Dolna Odra, Elektrownia Szczecin i Elektrownia Pomorzany – ok. 0,5 mln ton). Suma odpadów wytwarzanych przez oba przedsiębiorstwa stanowią ok. 70% ogólnej ilości odpadów wytwarzanych w województwie.
Istotnym problemem do rozwiązania pozostaje jeszcze mogilniki (składowiska przeterminowanych środków ochrony roślin). Do 2001 roku na terenie województwa istniało 39 mogilników. W latach 2001-2002 zlikwidowano 12 najbardziej niebezpiecznych mogilników. W 2006 roku planowane jest zlikwidowanie pozostałych 27 mogilników.
Odpady komunalne
W ostatnich latach niewiele zmieniło się w województwie w dziedzinie gospodarki odpadami komunalnymi. Nadal bazuje się na deponowaniu odpadów na składowiskach. Na terenie województwa znajduje się 113 składowisk, 63 czynnych i 50 nieczynnych. W ramach poprawy stanu gospodarki odpadami komunalnymi, wiążącego się z dostosowaniem Polski do UE, sukcesywnie składowiska nie spełniające wymogów ochrony środowiska są modernizowane, zamykane lub likwidowane, powstają natomiast nowoczesne obiekty. W latach 2004 – 2005 roku zlikwidowano jedno składowisko (Będargowo) i zakończono eksploatację na trzech obiektach (Dębiec, Wierzchowo i Kalisz Pomorski).
W czerwcu 2005 roku rozpoczął działalność Zakład Gospodarki Odpadami i Recyklingu dla rejonu koszalińskiego w miejscowości Leszczyn-Kalina. Na nielicznych obiektach funkcjonują sortownie (Leśno Górne, Smolęcin, Sianów oraz Leszczyn-Kalina).
Nadal tylko gmina Police w całości objęta jest selektywną zbiórka odpadów. W 2002 roku rozpoczęto zbiórkę odpadów organicznych, a w 2004 roku odpadów niebezpiecznych wyselekcjonowanych ze strumienia odpadów komunalnych.
Rzeki
W 2005 roku w ramach monitoringu rzek kontynuowano rozpoczęte w roku 2004 zadania związane z realizacją zobowiązań wynikających z przetransponowanego do prawa krajowego prawodawstwa Unii Europejskiej.
Po raz pierwszy od momentu wprowadzenia nowych unormowań prawnych przeprowadzona została kompleksowa ocena jakości wód, uwzględniająca wymagania oraz kryteria oceny określone w rozporządzeniach wykonawczych do nowej ustawy – Prawo wodne.
W roku 2005 sieć pomiarową monitoringu rzek województwa zachodniopomorskiego tworzyło 100 punktów pomiarowych zlokalizowanych na rzekach mających istotne znaczenie gospodarcze dla województwa, ze szczególnym skoncentrowaniem się na tych ciekach, których jakość od wielu lat budzi niepokój.
Ostatnia ocena wyników badań przeprowadzona zgodnie z nowym rozporządzeniem dotyczącym klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych, które pod względem ich stanu jakościowego w miejsce dotychczasowych trzech klas wprowadza pięć klas czystości wykazała, że na terenie województwa brak jest wód bardzo dobrej jakości – klasy I. W dwóch punktach pomiarowych usytuowanych na źródłowych odcinkach, o niewielkim oddziaływaniu antropogenicznym, rzek Płoni oraz Iny, odnotowano wody dobrej jakości – klasa II.
Na większości kontrolowanych stanowisk stwierdzono wody zadowalającej jakości – klasa III. Zgodnie z rozporządzeniem do tej klasy czystości zalicza się wody, w których „wartości wskaźników jakości są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego”.
Wody niezadowalającej jakości – klasa IV, odnotowano w 7 punktach pomiarowych. Są to wody Odry w rejonie Szczecina, ujściowe odcinka Dzierżęcinki (poniżej Koszalina) i Kanału Młyńskiego (poniżej Pyrzyc). Jak widać występowanie wód niezadowalającej jakości związane jest z odprowadzaniem ścieków z dużych aglomeracji miejsko-przemysłowych. Do klasy V – wody złej jakości zaliczono wody Rowu Kunowskiego.
Jeziora
W roku 2005 monitoringiem objęto 13 jezior. Kontynuowano coroczne badania jeziora Miedwie, którego wody są wykorzystywane do zaopatrzenia mieszkańców Szczecina w wodę pitną. Monitoringiem objęto 6 jezior znajdujących się pod presją zanieczyszczeń pochodzących z rolnictwa: 3 jeziora podlegające presji spływu zanieczyszczeń z obszarów nawożonych gnojowicą z bezściołowych ferm trzody chlewnej oraz 3 jeziora położone na obszarze zlewni Płoni uznanej za „obszar szczególnie narażony” na zanieczyszczeniem związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych.
Wyniki klasyfikacji jezior w 2005 roku są następujące:
I klasa – 2 jeziora (Klępnickie, Krzemno)
II klasa – 5 jezior (Dołgie Mielęcińskie, Miedwie Liptowskie, Pile, Tuczno)
III klasa – 4 jeziora (Baczyno, Baczynko, Nowogardzkie, Piaseczno)
poniżej III klasy – 2 jeziora (Będzin, Zaborsko k. Lubiatowa)
Spadek stężeń chlorofilu “a” od 1994 roku na Zalewie Wielkim (część polska Zalewu). Na Zalewie Małym (niemiecka część Zalewu) nie obserwuje się jeszcze tak wyraźnych tendencji spadkowych
Zalew Szczeciński i Zatoka Pomorska
Zalew Szczeciński i Zatoka Pomorska – na tych wodach przebiega polsko – niemiecka granica. Akweny te mają ogromne znaczenie gospodarcze dla Polski i Niemiec, a jednocześnie mają duże wartości przyrodnicze. Nieprzerwanie od początku lat sześćdziesiątych prowadzone są wspólne badania monitoringowe wód tych akwenów. Aktualnie badania te prowadzą dwa laboratoria: Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie i Państwowego Urzędu Środowiska, Przyrody i Geologii w Stralsundzie.
Od kilku lat laboratoria w Szczecinie i w Stralsundzie obserwują spadek zawartości związków biogennych w wodach Zalewu i Zatoki, jak również stężeń chlorofilu i intensywności zakwitów fitoplanktonu. Przy czym najwyższe stężenia notuje się na stanowiskach zlokalizowanych najbliżej ujścia Odry. Świadczy to o powolnym procesie zmniejszania ładunków zanieczyszczeń wnoszonych głównie wodami Odry, wynikającym z porządkowania gospodarki wodno-ściekowej w zlewni rzeki.
Poziom eutrofizacji w wodach Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej ulega obniżeniu, jednak proces ten nadal jest wzmożony. Nie bez znaczenia pozostaje problem zrzutu nieczyszczonych ścieków komunalnych do ujściowego odcinka Odry, pochodzących z aglomeracji szczecińskiej. Wyraźnej poprawy należy jednak oczekiwać dopiero po zakończeniu realizacji projektu porządkującego gospodarkę wodno–ściekową w aglomeracji szczecińskiej.
Realizacja monitoringu środowiska w Województwie Zachodniopomorskim finansowana jest ze środków budżetu państwa oraz dzięki dotacjom Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie. Więcej informacji na temat stanu środowiska można znaleźć w „Raporcie o stanie środowiska w Województwie Zachodniopomorskim w latach 2002 – 2003”, który jest dostępny na stronie internetowej www.wios.szczecin.pl. Aktualnie przygotowywany jest kolejny raport za lata 2004 – 2005, który zostanie opublikowany jesienią 2006.
Realizowane są liczne inwestycje dofinansowywane przez Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz fundusze gminne i powiatowe. Coraz lepsza jest dostępność środków unijnych wspomagających „programy naprawcze”. Należy także podkreślić zwiększającą się świadomość ekologiczną społeczeństwa.
Powietrze
Emisja zanieczyszczeń do powietrza pochodząca ze źródeł punktowych (przemysł, energetyka) wykazuje tendencję spadkową. Wiąże się to z realizowanymi inwestycjami proekologicznymi, głównie w sektorze energetycznym. Jednak wraz ze zwiększającą się liczbą samochodów obserwuje się wzrost emitowanych do powietrza tzw. zanieczyszczeń komunikacyjnych, głównie tlenków azotu. Wpływa to niekorzystnie na jakość powietrza przede wszystkim w gęsto zabudowanych obszarach miejskich, w szczególności w Szczecinie. Wciąż duży wpływ na jakość powietrza ma emisja pochodząca z indywidualnego spalania paliw.
W roku 2005 zaszły bardzo istotne zmiany w systemie pomiarowym zanieczyszczeń powietrza, szczególnie w Szczecinie. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska uruchomił 3 nowe automatyczne stacje: w prawobrzeżnej części (ul. Andrzejewskiego), w rejonie Pl. Rodła oraz w części północnej miasta (ul. Łączna). Ta ostatnia stacja zlokalizowana na granicy Szczecina z Policami, stanowi m.in. kontrolę zanieczyszczeń emitowanych z Z.Ch. Police. Fakt ten jest ważny z tego względu, iż z całego obszaru województwa, to właśnie w Szczecinie, jak w każdej aglomeracji miejskiej, występują największe zagrożenia związane z przekraczaniem obowiązujących standardów jakości powietrza. Wyniki z tych 3 stacji wraz z funkcjonującą od 1997 r. stacją w miejscowości Widuchowa, przedstawiane są na bieżąco w internecie na stronie: www.wios.szczecin.pl.
Wyniki pomiarów stężeń pyłu PM10 wykonywanych w 2005 r. w Szczecinie (w rejonie Pl. Rodła), w punkcie miasta mocno obciążonym komunikacją samochodową, wykazały przekroczenia. Od ubiegłego roku poziomy stężeń nie zmieniły się znacznie, jednak w 2005 r. zaostrzone zostały normy dla pyłu zawieszonego PM10. Dodatkowo, wyniki pomiarów stężeń dwutlenku azotu wykonywanych w 2005 r. przez WIOŚ metodą pasywną w kilku punktach Szczecina, wskazują na występowanie przekroczeń dopuszczalnego poziomu stężeń NO2 w rejonie Bramy Portowej, a także w obszarze „starego śródmieścia” (rejon ul. Jagiellońskiej – Al. Piastów). Aby określić dokładną skalę tych zagrożeń, konieczne będzie przeprowadzenie pomiarów metodą automatyczną.
Składowisko odpadów komunalnych w Łęczycy
Jakie będzie dalsze postępowanie w związku ze stwierdzonymi przekroczeniami? Wojewoda, po zasięgnięciu opinii Prezydenta Szczecina, określi w drodze rozporządzenia program ochrony powietrza dla aglomeracji miasta Szczecina. W rozporządzeniu tym określone będą kierunki działań zmierzające do osiągnięcie dopuszczalnych poziomów pyłu PM10 w powietrzu. W tym postępowaniu Wojewoda zapewni możliwość udziału społeczeństwa.
Oprócz pyłu PM10 i dwutlenku azotu, stężenia pozostałych, objętych oceną zanieczyszczeń nie przekroczyły w 2005 r. poziomów dopuszczalnych. Stężenia: dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzenu i ołowiu były niskie i nie przekraczały 50% wartości dopuszczalnych. Nie jest przekraczana norma dla stężenia ozonu, zarówno poziom ostrzegania, jak też poziom alarmowy.
Odpady przemysłowe
Obciążenie terenu województwa zachodniopomorskiego odpadami pochodzącymi z działalności gospodarczej (tzw. odpady przemysłowe) nie zmienia się od kilku lat. Do największych wytwórców odpadów w województwie należą Zakłady Chemiczne Police SA (ok. 3,5 mln ton) oraz Zespół Elektrowni Dolna Odra SA (Elektrownia Dolna Odra, Elektrownia Szczecin i Elektrownia Pomorzany – ok. 0,5 mln ton). Suma odpadów wytwarzanych przez oba przedsiębiorstwa stanowią ok. 70% ogólnej ilości odpadów wytwarzanych w województwie.
Istotnym problemem do rozwiązania pozostaje jeszcze mogilniki (składowiska przeterminowanych środków ochrony roślin). Do 2001 roku na terenie województwa istniało 39 mogilników. W latach 2001-2002 zlikwidowano 12 najbardziej niebezpiecznych mogilników. W 2006 roku planowane jest zlikwidowanie pozostałych 27 mogilników.
Odpady komunalne
W ostatnich latach niewiele zmieniło się w województwie w dziedzinie gospodarki odpadami komunalnymi. Nadal bazuje się na deponowaniu odpadów na składowiskach. Na terenie województwa znajduje się 113 składowisk, 63 czynnych i 50 nieczynnych. W ramach poprawy stanu gospodarki odpadami komunalnymi, wiążącego się z dostosowaniem Polski do UE, sukcesywnie składowiska nie spełniające wymogów ochrony środowiska są modernizowane, zamykane lub likwidowane, powstają natomiast nowoczesne obiekty. W latach 2004 – 2005 roku zlikwidowano jedno składowisko (Będargowo) i zakończono eksploatację na trzech obiektach (Dębiec, Wierzchowo i Kalisz Pomorski).
Pobór prób z Odry do badań biologicznych
W czerwcu 2005 roku rozpoczął działalność Zakład Gospodarki Odpadami i Recyklingu dla rejonu koszalińskiego w miejscowości Leszczyn-Kalina. Na nielicznych obiektach funkcjonują sortownie (Leśno Górne, Smolęcin, Sianów oraz Leszczyn-Kalina).
Nadal tylko gmina Police w całości objęta jest selektywną zbiórka odpadów. W 2002 roku rozpoczęto zbiórkę odpadów organicznych, a w 2004 roku odpadów niebezpiecznych wyselekcjonowanych ze strumienia odpadów komunalnych.
Rzeki
W 2005 roku w ramach monitoringu rzek kontynuowano rozpoczęte w roku 2004 zadania związane z realizacją zobowiązań wynikających z przetransponowanego do prawa krajowego prawodawstwa Unii Europejskiej.
Po raz pierwszy od momentu wprowadzenia nowych unormowań prawnych przeprowadzona została kompleksowa ocena jakości wód, uwzględniająca wymagania oraz kryteria oceny określone w rozporządzeniach wykonawczych do nowej ustawy – Prawo wodne.
W roku 2005 sieć pomiarową monitoringu rzek województwa zachodniopomorskiego tworzyło 100 punktów pomiarowych zlokalizowanych na rzekach mających istotne znaczenie gospodarcze dla województwa, ze szczególnym skoncentrowaniem się na tych ciekach, których jakość od wielu lat budzi niepokój.
Ostatnia ocena wyników badań przeprowadzona zgodnie z nowym rozporządzeniem dotyczącym klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych, które pod względem ich stanu jakościowego w miejsce dotychczasowych trzech klas wprowadza pięć klas czystości wykazała, że na terenie województwa brak jest wód bardzo dobrej jakości – klasy I. W dwóch punktach pomiarowych usytuowanych na źródłowych odcinkach, o niewielkim oddziaływaniu antropogenicznym, rzek Płoni oraz Iny, odnotowano wody dobrej jakości – klasa II.
Montaż nowej stacji pomiarowej zanieczyszczeń powietrza w centrum Szczecina (lipiec 2004)
Na większości kontrolowanych stanowisk stwierdzono wody zadowalającej jakości – klasa III. Zgodnie z rozporządzeniem do tej klasy czystości zalicza się wody, w których „wartości wskaźników jakości są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego”.
Wody niezadowalającej jakości – klasa IV, odnotowano w 7 punktach pomiarowych. Są to wody Odry w rejonie Szczecina, ujściowe odcinka Dzierżęcinki (poniżej Koszalina) i Kanału Młyńskiego (poniżej Pyrzyc). Jak widać występowanie wód niezadowalającej jakości związane jest z odprowadzaniem ścieków z dużych aglomeracji miejsko-przemysłowych. Do klasy V – wody złej jakości zaliczono wody Rowu Kunowskiego.
Jeziora
W roku 2005 monitoringiem objęto 13 jezior. Kontynuowano coroczne badania jeziora Miedwie, którego wody są wykorzystywane do zaopatrzenia mieszkańców Szczecina w wodę pitną. Monitoringiem objęto 6 jezior znajdujących się pod presją zanieczyszczeń pochodzących z rolnictwa: 3 jeziora podlegające presji spływu zanieczyszczeń z obszarów nawożonych gnojowicą z bezściołowych ferm trzody chlewnej oraz 3 jeziora położone na obszarze zlewni Płoni uznanej za „obszar szczególnie narażony” na zanieczyszczeniem związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych.
Wyniki klasyfikacji jezior w 2005 roku są następujące:
I klasa – 2 jeziora (Klępnickie, Krzemno)
II klasa – 5 jezior (Dołgie Mielęcińskie, Miedwie Liptowskie, Pile, Tuczno)
III klasa – 4 jeziora (Baczyno, Baczynko, Nowogardzkie, Piaseczno)
poniżej III klasy – 2 jeziora (Będzin, Zaborsko k. Lubiatowa)
Spadek stężeń chlorofilu “a” od 1994 roku na Zalewie Wielkim (część polska Zalewu). Na Zalewie Małym (niemiecka część Zalewu) nie obserwuje się jeszcze tak wyraźnych tendencji spadkowych
Zalew Szczeciński i Zatoka Pomorska
Zalew Szczeciński i Zatoka Pomorska – na tych wodach przebiega polsko – niemiecka granica. Akweny te mają ogromne znaczenie gospodarcze dla Polski i Niemiec, a jednocześnie mają duże wartości przyrodnicze. Nieprzerwanie od początku lat sześćdziesiątych prowadzone są wspólne badania monitoringowe wód tych akwenów. Aktualnie badania te prowadzą dwa laboratoria: Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie i Państwowego Urzędu Środowiska, Przyrody i Geologii w Stralsundzie.
Od kilku lat laboratoria w Szczecinie i w Stralsundzie obserwują spadek zawartości związków biogennych w wodach Zalewu i Zatoki, jak również stężeń chlorofilu i intensywności zakwitów fitoplanktonu. Przy czym najwyższe stężenia notuje się na stanowiskach zlokalizowanych najbliżej ujścia Odry. Świadczy to o powolnym procesie zmniejszania ładunków zanieczyszczeń wnoszonych głównie wodami Odry, wynikającym z porządkowania gospodarki wodno-ściekowej w zlewni rzeki.
Poziom eutrofizacji w wodach Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej ulega obniżeniu, jednak proces ten nadal jest wzmożony. Nie bez znaczenia pozostaje problem zrzutu nieczyszczonych ścieków komunalnych do ujściowego odcinka Odry, pochodzących z aglomeracji szczecińskiej. Wyraźnej poprawy należy jednak oczekiwać dopiero po zakończeniu realizacji projektu porządkującego gospodarkę wodno–ściekową w aglomeracji szczecińskiej.
Realizacja monitoringu środowiska w Województwie Zachodniopomorskim finansowana jest ze środków budżetu państwa oraz dzięki dotacjom Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie. Więcej informacji na temat stanu środowiska można znaleźć w „Raporcie o stanie środowiska w Województwie Zachodniopomorskim w latach 2002 – 2003”, który jest dostępny na stronie internetowej www.wios.szczecin.pl. Aktualnie przygotowywany jest kolejny raport za lata 2004 – 2005, który zostanie opublikowany jesienią 2006.
