Nowy system gospodarowania odpadami zacznie funkcjonować od 1 lipca 2013 r. Zgodnie z nim, gmina przejmie od obywateli obowiązki związane z odbiorem odpadów. Będzie odpowiedzialna również za ich dalsze zagospodarowanie. Celem tych zmian jest przede wszystkim zwiększenie poziomu recyklingu i odzysku odpadów zebranych selektywnie, a także zmniejszenie masy odpadów ulegających biodegradacji, kierowanych do składowania. Powstałe odpady będą przekazywane do regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych (tzw. RIPOK-ów), które zostały wskazane w wojewódzkich planach gospodarki odpadami.

Pod pojęciem regionalnej instalacji przetwarzania odpadów, zgodnie z Ustawą z 14 grudnia 2012 r. o odpadach, rozumie się zakład zagospodarowania odpadów, który jest zdolny do przyjęcia i przetworzenia odpadów z obszaru zamieszkałego przez co najmniej 120 tys. osób. Pełną definicję oraz listę wymagań odnośnie takiej instalacji określa wspomniana ustawa. Za regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych zostały uznane wszystkie te, które istniały przed 1 stycznia 2012 r. i spełniają kryteria określone w definicji. Wskazania RIPOK-u dokonuje sejmik województwa w uchwale w sprawie wykonania wojewódzkiego planu gospodarki odpadami. W tym dokumencie znajduje się również wykaz regionów, do których przypisane są poszczególne gminy.

Instalacje zastępcze

W przypadku braku RIPOK-ów w regionie gospodarki odpadami gmina jest zobowiązana przekazać odpady do instalacji zastępczej, wskazanej w uchwale w sprawie wykonania wojewódzkiego planu gospodarki odpadami. Regiony gospodarki odpadami z reguły tworzy kilka gmin. Zgodnie z art. 35 ust. 5 ustawy o odpadach, region powinien obejmować co najmniej 150 tys. mieszkańców. Regiony gospodarki odpadami zostały wprowadzone na potrzeby planowania gospodarki odpadami komunalnymi na określonym terenie, a w szczególności w celu zapewnienia odpowiednich instalacji do zagospodarowania tych odpadów.

Brakuje ustawowych kryteriów ustanawiania instalacji zastępczej, w związku z tym obowiązuje tzw. swoboda wyboru przez sejmik województwa. W efekcie wystarczy spełnienie przez daną instalację ogólnych wymagań. Odnoszą się one do kwestii związanych z ochroną środowiska, posiadaniem decyzji z zakresu odzysku lub unieszkodliwiania odpadów i respektowaniem zasad najlepszej dostępnej techniki lub technologii. Nie istnieje obowiązek spełniania wymagań określonych dla instalacji regionalnej.

Głównym celem regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych jest maksymalne ograniczenie składowania odpadów ulegających biodegradacji. Jednocześnie muszą zostać spełnione kryteria wynikające z przepisów unijnych. W świetle przyjętych norm do 16 lipca br. poddanych składowaniu może być nie więcej niż 50% odpadów komunalnych ulegających biodegradacji w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Z kolei do 16 lipca 2020 r. składowanych może być nie więcej niż 35% odpadów komunalnych ulegających biodegradacji w stosunku do masy odpadów wytworzonych w 1995 r.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczenia masy tych odpadów (DzU z 2012 r., poz. 676) określa poziomy do osiągnięcia na każdy rok, aż do 2020.

Zasady rozliczania RIPOK-ów

Wszystkie projekty realizowane są w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, priorytet II, działanie 2.1. „Kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi, ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych” i posiadają lub będą po wybudowaniu posiadać status regionalnych instalacji przetwarzania odpadów komunalnych.

Beneficjenci realizujący tego typu projekty otrzymają dofinansowanie ze środków europejskich oraz z budżetu państwa. Wypłata pieniędzy następuje w formie zaliczki, która jest przydzielana zgodnie z warunkami określonymi w umowie o dofinansowanie projektu, płatności pośrednich i końcowej. Tego typu płatności muszą być zgodne z warunkami określonymi w umowie o dofinansowanie projektu oraz na podstawie wniosków o płatności pośrednie i końcowe. Występują one w systemie refundacyjnym.

Beneficjent musi postępować zgodnie z instrukcją do wniosku beneficjenta o płatność, stanowiącą załącznik 1a, 3a lub 8a do zaleceń w zakresie wzoru wniosku beneficjenta o płatność w ramach POIiŚ. Jest on zobowiązany do składania wniosku o płatność z częstotliwością określoną w umowie lub w decyzji o dofinansowanie. Okres, za jaki przedkłada się wniosek, powinien obejmować maksymalnie trzy miesiące kalendarzowe. Nie dotyczy to jednak pierwszego wniosku o płatność, który może uwzględniać dłuższy czas. Zatwierdzony dokument stanowi podstawę do przekazania środków na rachunek beneficjenta. Jednocześnie w przypadku płatności zaliczkowych wypłata kolejnych transz zaliczki możliwa jest jedynie po wykazaniu przez beneficjenta, we wniosku o płatność, określonej kwoty wydatków kwalifikowanych. Szczegóły tego typu warunków zawierają zapisy umowy o dofinansowanie.

Instytucja pośrednicząca (IP), którą jest Ministerstwo Środowiska, oraz instytucja wdrażająca (IW), czyli Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej lub odpowiedni wojewódzki fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, mogą wstrzymać dofinansowanie. Stanie się tak w przypadku realizowania projektu niezgodnie z umową lub decyzją Komisji Europejskiej, zaistnienia opóźnień lub braku postępów w realizacji projektu w stosunku do harmonogramu projektu. Podobnie będzie w razie zastrzeżeń co do prawidłowości udzielonego dofinansowania.

Procedury zamykające projekt

Kluczowym punktem podczas realizacji projektu jest jego końcowe rozliczenie z osiągniętych wskaźników, dotyczących zakresu rzeczowego oraz efektu ekologicznego. Szczegółowe postanowienia odnośnie terminu i warunków tego rozliczenia są zawarte w umowach o dofinansowanie, podpisywanych z beneficjentami. Rozliczenie projektu prowadzonego przez beneficjenta następuje w drodze zatwierdzenia wniosku o płatność końcową. Z kolei jego termin określony jest w umowie o dofinansowanie oraz wypłacie kwoty płatności końcowej w formie refundacji. Jednocześnie z takim wnioskiem beneficjenci powinni przekazać do instytucji wdrażającej wszelkie dokumenty, potwierdzające wykonanie rzeczowe projektu. Obejmuje to realizację jego harmonogramu, zgodnie z zasadami określonymi w wytycznych w zakresie sprawozdawczości POIiŚ, wydanymi przez ministra rozwoju regionalnego. W przypadku obowiązku uzyskania pozwolenia na użytkowanie wymagane jest przedstawienie jego kopii (zgodnej z oryginałem) w określonym w umowie terminie.

W celu potwierdzenia efektu ekologicznego beneficjent zobowiązany jest przedstawić instytucji wdrażającej odpowiednie dokumenty. Należy do nich zbiorcze zestawienie danych o rodzajach i ilości odpadów za rok, w którym zakończono realizację inwestycji. Konieczne jest również załączenie protokołu z kontroli wojewódzkiego inspektoratu ochrony środowiska lub innego właściwego organu administracji publicznej w zakresie ochrony środowiska. Dotyczy to wypełnienia efektów ekologicznych za rok, w którym zakończono realizację inwestycji, zadeklarowanych w umowie o dofinansowanie. Efekt ekologiczny to moc przerobowa nowego lub zmodernizowanego, ponadregionalnego zakładu zagospodarowania odpadów (w tonach/rok) oraz udział odpadów składowanych w odniesieniu do przyjętych w nowym ZZO (w %). Ponadto definiuje się ten parametr jako liczbę osób objętych systemem zagospodarowania odpadów komunalnych, a także jako zmianę udziału odpadów składowanych w odniesieniu do przyjętych do zmodernizowanych zakładów zagospodarowania odpadów (%).

Po przekazaniu przez beneficjenta wniosku o płatność końcową następuje tzw. kontrola na zakończenie realizacji projektu. Jest ona prowadzona jest przez IW lub IP, w zależności od podziału zadań w sektorze, i obejmuje weryfikację wniosku o płatność końcową, a także sprawdzenie kompletności dokumentacji związanej z realizacją projektu. Może również zostać przeprowadzony przegląd na miejscu.

Przekazanie płatności końcowej następuje pod warunkiem zrealizowania pełnego zakresu rzeczowego projektu, zgodnie z postanowieniami umowy o dofinansowaniu oraz uzyskania pozytywnego wyniku kontroli po zakończeniu inwestycji.

Aktualizacja WPGO a POIiŚ

Zgodnie z art. 16 pkt 1 Ustawy z 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, sejmiki województw w okresie sześciu miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, tj. do 1 lipca 2012 r., miały obowiązek uchwalenia aktualizacji wojewódzkich planów gospodarki odpadami (WPGO). Uaktualnienie planów, a przede wszystkim ustalenie nowych regionów gospodarki odpadami ma znaczący wpływ na realizację projektów mogących uzyskać dofinansowanie w ramach POIiŚ. W przypadku, gdy został zmniejszony obszar realizacji projektu, co do zasady zostaje zmniejszony strumień odpadów, który ma bezpośredni wpływ na uzyskanie efektu ekologicznego projektu oraz jego trwałość. Jeżeli dojdzie do zwiększenia obsługiwanego obszaru, mogą pojawić się dochody, wpływające na wielkość luki finansowej. Ma to duże znaczenie przy podejmowaniu ostatecznej decyzji o obniżeniu poziomu dofinansowania dla określonego projektu.

Paweł Mikusek

rzecznik prasowy

Ministerstwo Środowiska

Zakład Gospodarki Odpadami (ZGO) w Bielsku-Białej jest przedsiębiorstwem powstałym w 1999 r. W tym okresie stało się ono też zarządcą składowiska odpadów komunalnych, które jest eksploatowane już od 1960 r. W związku z koniecznością modernizacji przestarzałego obiektu, pięć lat temu została podjęta decyzja o budowie nowoczesnego zakładu, zajmującego się zagospodarowaniem odpadów.

Realizacja projektu umożliwiła wybudowanie zakładu, który w sposób kompleksowy zagospodarowuje odpady od mieszkańców Bielska-Białej i gmin: Bestwina, Kozy, Jasienica, Jaworze, Szczyrk i Czechowice-Dziedzice. Obszar ten zamieszkuje ok. 270 tys. mieszkańców.

Zakres rzeczowy projektu obejmował m.in.: nowy sektor składowiska odpadów o pojemności 614 000 m³ , przeznaczony na deponowanie odpadów poprocesowych i balastu przez okres min. 15 lat. Zrekultywowano również stare składowisko odpadów o powierzchni ok. 10 ha i wybudowano nowoczesny zakład gospodarki odpadami. W ramach tego obiektu powstała: sortownia odpadów o przepustowości 70 tys. Mg/rok w systemie dwuzmianowym, kompostownia odpadów o przepustowości 25 tys. Mg/rok, stacja demontażu odpadów wielkogabarytowych, plac do przetwarzania odpadów budowlanych oraz dwa magazyny. Jeden przeznaczono na surowce wydzielone w sortowni, a drugi stanowi miejsce składowania odpadów niebezpiecznych.

W ubiegłym roku zakończono realizację całej inwestycji. Jej całkowity koszt wyniósł ok. 89 mln zł. Projekt otrzymał dofinansowanie z Funduszu Spójności w ramach działania 2.1. „Kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych”, które wynosiło ponad 52 mln zł.

Budowa kompleksowego systemu gospodarki odpadami dla Bielska-Białej i gmin powiatu bielskiego stanowi przykład projektu, który na wiele lat rozwiąże problemy ze składowaniem odpadów komunalnych w mieście oraz w okolicznych gminach. Obecnie przedmiotem działalności spółki jest zarządzanie i eksploatacja składowiska odpadów komunalnych innych niż niebezpieczne i obojętne, odzysk odpadów nadających się do wtórnego wykorzystania, unieszkodliwianie i składowanie odpadów oraz budowa i eksploatacja instalacji gospodarki odpadami, umożliwiających ograniczanie ilości deponowanych odpadów.

Cały obiekt, należący do najnowocześniejszych tego typu zakładów w Polsce, jest w pełni zautomatyzowany. Dzięki niemu możliwe staje się zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowisko, rozdzielenie w procesie sortowania frakcji biodegradowalnej, kierowanej do procesu stabilizacji, oraz frakcji zawierającej surowce wtórne i komponenty paliwa alternatywnego. Ponadto zredukowano do poziomu wymaganego przepisami prawa masę odpadów biodegradowalnych transportowanych na składowisko. RIPOK może też wydzielać ze strumienia odpadów komunalnych m.in. odpady wielkogabarytowe, budowlane oraz niebezpieczne. Odzysk surowców wtórnych osiąga poziom min. 25% w przypadku odpadów komunalnych zmieszanych, trafiających na linię sortowniczą.