Alarmująco wysoki poziom PFAS w europejskich wodociągach

W próbkach, które pobrano z wody butelkowanej i kranowej w 10 krajach Unii Europejskiej, wykryto obecność TFA, czyli kwasu trifluorooctowego. To organiczny związek chemiczny z grupy kwasów karboksylowych, około 10 tys. razy mocniejszy od kwasu octowego.

Ulubieniec chemicznego przemysłu

Związek ten jest często używanym reagentem w syntezach organicznych. Przemysł wykorzystuje trzy cechy tej substancji: stosunkowo wysoką lotność (temperatura wrzenia 72 °C), dobrą rozpuszczalność w rozpuszczalnikach organicznych, a także dużą moc, porównywalną z kwasami mineralnymi.

TFA często stosowany jest m.in. do usuwania kwasolabilnych grup ochronnych – np. podczas chemicznej syntezy peptydów, czyli organicznych związków chemicznych – amidów powstających przez połączenie dwóch lub więcej cząsteczek aminokwasów wiązaniem peptydowym. Dodajmy, że krótkie peptydy o długości do ok. 10 reszt aminokwasowych określa się jako oligopeptydy, a łańcuchy dłuższe to polipeptydy lub białka.

Kosmetyki, opakowania i F-gazy

Jak wykazali naukowcy z PAN Europe, gwałtowny wzrost poziomów kwasu trifluorooctowego (rodzaj per- i polifluoroalkilowych substancji PFAS), w naszym otoczeniu, spowodowany jest m.in. ich intensywnym wykorzystaniem do produkcji kosmetyków albo opakowań do przechowywania żywności.

Badania wykazują też, że głównym źródłem TFA są F-gazy, które zastąpiły niszczące warstwę ozonową freony stosowane wcześniej w chłodnictwie, klimatyzacji, aerozolach i pompach ciepła. Inne źródła „wiecznych chemikaliów” to pestycydy, barwniki i farmaceutyki.

Zaskakująco mało badań

Powyższe tezy w Raporcie PAN Europe ujęto następująco: „Głównym źródłem TFA są obecnie rozkładające się wieczne chemikalia stosowane między innymi w niektórych syntetycznych pestycydach i gazach chłodzących, które wykorzystuje się w chłodnictwie i klimatyzatorach. Możliwy wpływ PFAS – w szczególności TFA – na zdrowie ludzkie, rośnie. Wciąż jednak dostępnych jest zaskakująco niewiele badań toksykologicznych na ten temat”.

Dodajmy, że rozkład tego rodzaju związków chemicznych może trwać tysiące lat. Natomiast ich negatywny wpływ na zdrowie ludzi niektórzy uczeni wiążą z obniżeniem płodności i zaburzeniami rozwoju dzieci.

PFAS we wszystkich pobranych próbkach

Naukowcy podkreślają też, że wszystkie analizowane przez nich próbki wody zawierały PFAS. Ponad 98 procent wszystkich wykrytych PFAS stanowiły TFA.

Mało tego! W 79 proc. próbek poziom TFA przekraczał limit 500 ng/l (nanogramów na litr), rekomendowany w dyrektywie Unii Europejskiej w sprawie wody pitnej.

Apel naukowców i kontratak przemysłu

Organizacje ekologiczne wezwały więc europejskie rządy do podjęcia dalszych działań w celu zwalczania substancji PFAS, która wpływa na globalny kryzys zanieczyszczenia chemicznego. Jednym z pomysłów jest zalecanie stosowania naturalnych czynników chłodniczych.

Europejski Komitet Techniczny ds. Fluorowęglowodorów, który reprezentuje przemysł F-gazowy i chemiczny, twierdzi natomiast, że TFA występuje naturalnie w dużych ilościach w środowisku. Tego rodzaju twierdzenia zostały jednak zakwestionowane przez naukowców. Badania arktycznych rdzeni lodowych wykazują bowiem, że poziomy TFA gwałtownie rosną, odkąd F-gazy zastąpiły CFC w latach 90-tych.

Czym są związki PFAS?

PFAS, nazywane także „wiecznymi chemikaliami” to związki, które kumulować się mogą w glebie i wodach powierzchniowych, ale także w organizmach żywych. Mogą one przenikać też do żywności i wody pitnej.

PFAS można znaleźć w wielu produktach – przede wszystkim w tych odpornych na wysokie temperatury, tłuszcz oraz wodę, ale także między innymi w opakowaniach do przechowywania żywności, w farbach, klejach, izolacjach przewodów elektrycznych, detergentach czy kosmetykach.

Misja organizacji PAN Europe

PAN Europe to europejska organizacja pozarządowa zajmująca się działaniami na rzecz redukcji stosowania pestycydów, a także promocją rolnictwa ekologicznego i zrównoważonego. PAN Europe pracuje też nad wyeliminowaniem zależności od syntetycznych pestycydów.

Organizacja wspiera metody rolnictwa agroekologicznego, a także stosowanie bezpiecznych, zrównoważonych metod zwalczania szkodników. Celem PAN Europe jest osiągnięcie zdecydowanej redukcji stosowania pestycydów, ochrona zdrowia pracowników i mieszkańców obszarów rolniczych, a zwłaszcza dzieci, przy jednoczesnej ochronie naszego środowiska i różnorodności biologicznej. 

PAN Europe to europejski oddział międzynarodowej sieci Pesticide Action Network (link is external), działającej w 60 krajach na całym świecie, pracującej nad minimalizacją negatywnych skutków niebezpiecznych pestycydów i zastąpieniem ich stosowania ekologicznie uzasadnionymi i sprawiedliwymi społecznie alternatywami.

PAN Europe zrzesza ponad 50 organizacji konsumenckich, zdrowia publicznego i ochrony środowiska, związków zawodowych, grup kobiet i stowarzyszeń rolników z całej Europy.