Paweł Augustyn: w polityce Funduszu będzie i kontynuacja, i zmiana

Z Pawłem Augustynem rozmawia Tomasz Szymkowiak:

Jak pan ocenia obecny polski system gospodarki odpadami? Czy wymaga istotnych zmian?

Oczywiście, że wymaga. Zanim jednak przejdę do jego wad, wskazałbym na dość istotną zaletę. Warto docenić, że system ten jest dość stabilny i odporny na kryzysy. Udowodnił to po raz pierwszy w czasie pandemii, którą przetrwał w stosunkowo niezłej kondycji, służąc dobrze społeczeństwu w trudnych czasach. Druga próba, czyli znaczny przyrost liczby mieszkańców naszego kraju, spowodowany imigracją uciekających przed wojną Ukraińców, także wypadł dla tego systemu pomyślnie. W zasadzie system nawet nie ugiął się pod przybywającą masą odpadów.

Tyle o zaletach. Mamy solidną bazę do tego, by system ten rozwijać we właściwym kierunku. I wielkie potrzeby w zakresie właśnie tego rozwoju. Przede wszystkim wskazałbym na wielkie potrzeby inwestycyjne: w spalarnie, w produkcję biometanu, lepszy recykling, poprawę segregacji i edukacji. Wszystko to działa, ale też wymaga poprawy. Sądzę, że osiem ostatnich lat w tym systemie to lata straconych szans rozwojowych. W branży odpadowej postęp dokonuje się bardzo szybko. Kto się nie rozwija, de facto się cofa, traci możliwości nadążania za rosnącymi wyzwaniami stawianymi przed branżą przez np. zmiany klimatyczne. Chciałbym zatem przyczynić się do tego, by branża odpadowa w Polsce wróciła na szybką ścieżkę rozwojową. Uważam, że nasi poprzednicy w wielu wypadkach trafnie wskazywali kierunki rozwoju systemu gospodarki odpadami, ale posługiwali się niewłaściwymi lub niewystarczającymi środkami dla ich realizacji. Będą potrzebne korekty.

Jak zatem ocenia Pan wielomiliardowy program wspierania budowy instalacji termicznego przekształcania odpadów (ITPOK)?

Oczywiście sama idea wspierania budowy ITPOK-ów w Polsce nie była błędem. Wręcz przeciwnie, jestem jej zwolennikiem. W mojej ocenie jednak źle wcielano ją w życie. Najbardziej opłacalne byłoby wspieranie budowy mniejszej liczby ITPOK-ów, za to dysponujących znacznie większymi mocami przerobowymi, liczonymi w dziesiątkach tysięcy ton rocznie.

Tymczasem postawiono na budowę licznych obiektów o stosunkowo małej przepustowości, rzędu 20 tys. rocznie. Budowa i eksploatacja licznych, a małych ITPOK-ów to znacznie wyższy koszt niż budowa mniejszej liczby dużych instalacji. W ekonomii posługujemy się wskaźnikiem z angielskiego określanym CAPEX. Im ten współczynnik niższy, tym lepiej. Otóż ten CAPEX dla małych ITPOK-ów (o przepustowości 20 tys. rocznie) wynosi 2000 euro. W wypadku dużych projektów można go zredukować do poziomu 1200. Warto ten trud podjąć i dokonać korekty dotychczasowej polityki inwestycyjnej w zakresie ITPOK-ów.

Już 21 i 22 sierpnia w Suwałkach odbędzie się

Forum Inwestorów Transformacji Energetycznej (FITE) 

Wydarzenie to stanowi platformę współpracy ukierunkowaną na kompleksową integrację działań inwestorów oraz podmiotów wspierających przedsięwzięcia z obszaru termicznego przekształcania odpadów, odnawialnych źródeł energii w tym biogazowni komunalnych.

Swoje uczestnictwo w FITE zapowiedział też nasz rozmówca – Paweł Augustyn, wiceprezes NFOŚiGW.

Więcej na temat FITE: foruminwestorow.abrys.pl

Czy to oznacza rewizję już zawartych umów?

Oczywiście nie, takiej rewizji nie będzie. Mało tego, będziemy starać się pomóc, by już zawarte umowy zostały zrealizowane w terminie. Rozumiemy też, że w ostatnim czasie wzrosły koszty pracy i ceny materiałów. Zapowiadam zatem, że gdyby stało to na przeszkodzie w dokończeniu prac nad instalacją, wówczas skłonni jesteśmy renegocjować kluczowe zapisy tak, by ułatwić przeprowadzenie całego procesu inwestycyjnego. Mamy po temu możliwości. Na przykład takie, że w dzisiejszych zapisach umownych pomoc dzielimy na część pożyczkową i dotacyjną. Te dotacje wypłacane mają być pod koniec procesu inwestycyjnego. My rozważamy przyspieszenie wypłaty tych dotacji w miarę odnotowywanych postępów prac.

Ale obawiam się, że mimo iż mamy ambicję i wolę pomocy w doprowadzeniu programów objętych umowami, to nie wystarczy. Z mojego rozeznania wynika, że wiele projektów, na które już podpisaliśmy umowy, jest zagrożonych. Nie tylko poprzez wzrost kosztów pracy, materiałów i usług budowlanych, ale także choćby poprzez protesty społeczne. Spodziewam się, że części projektów dokończyć się nie uda. Nie oznacza to jednak, że pieniądze na rozbudowę sieci ITPOK-ów w Polsce na skutek tego przepadną. Te pieniądze pozostaną w gestii Funduszu, przeznaczymy je na przetwarzanie termiczne, będą zatem nowe transze na rozbudowę sieci ITPOK-ów.

Co z kolejnym programem odziedziczonym po poprzednikach, czyli tym dotyczącym biogazowni komunalnych?

Nabór wniosków w ramach programu trwał od 13 lutego 2023 r. do 30 czerwca br. Złożono łącznie 55 wniosków o dofinansowanie 27 inwestycji. Łączne wnioskowane dofinansowanie to 1,91 mld zł, a całkowita wartość projektów bliska jest 2,5 mld zł. Łączna wydajność instalacji fermentacji wynosi ponad 847 tys. Mg/rok. Dotychczas zawarto dwie umowy o dofinansowanie jednej biogazowni w Bydgoszczy na łączną kwotę 126 mln zł. Na etapie oceny formalnej odrzucone zostały trzy inwestycje. W procedowaniu pozostają wnioski o dofinansowanie 22 biogazowni.

Ogłoszony nabór pozwolił nam oszacować realne zapotrzebowanie na tego typu instalacje. Nie poprzestajemy na tym i szukamy jak najbardziej optymalnych i kompleksowych rozwiązań.

Czy tego programu dotyczą zastrzeżenia podobne do tych, które zgłosił Pan wobec dotychczasowego programu wsparcia ITPOK-ów?

Po części tak. Tu także moim zdaniem mieliśmy do czynienia z dobrym pomysłem. Rozwój sieci biogazowni jest nam potrzebny. Ale nie takich, jak zaplanowano w poprzednim konkursie. W praktyce obecny program promował produkcję biogazu, który w 55% zawiera metan. Przy spalaniu takiego paliwa do powietrza uwalnia się znaczna ilość CO₂.

W swoim programie biometanowym proponujemy coś znacznie bardziej ambitnego i innowacyjnego. Chcemy promować takie technologie, które skutkować będą powstaniem czterech produktów. Pierwszy to oczywiście metan, a drugi CO₂. Z tym zastrzeżeniem, że w naszej technologii ten gaz nie będzie emitowany do atmosfery – chcemy by był wychwytywany i oferowany przemysłowi spożywczemu. Kolejnym, trzecim produktem będzie czysta woda, z opcją przeznaczenia jej na produkcję paliw wodorowych. Czwarty produkt to nawóz, poferment. Zamierzamy także odejść od twardego upierania się przy jednej technologii produkcji biogazu. Metod jest wiele, a ich właściwy dobór zależy od rodzaju substratu, od lokalnej jego specyfiki. Dostrzegając to, zamierzamy być elastyczni. W obecnie funkcjonującym programie planujemy dopuścić równolegle technologię mokrą fermentacji zgodnie z sugestiami zgłaszanymi przez branżę. Ponadto rozważamy wsparcie biogazowni nie tylko na selektywnie zbierane bioodpady komunalne, lecz również na osady ściekowe oraz inne produkty spożywcze – z wyłączeniem produktów rolnych, dla których jest zapewnione wsparcie w ramach programu „Energia dla wsi”.

Jakie są planowane obszary wsparcia przez NFOŚiGW inwestycji w gospodarce odpadami komunalnymi? Chodzi o wykorzystanie środków krajowych i unijnych.

W ramach środków krajowych w pierwszej kolejności skupiamy się na rozszerzeniu oferty wsparcia realizowanej przez NFOŚiGW ze środków Funduszu Modernizacyjnego. Podobnie jak w innych krajach UE, agresja Rosji oraz wynikająca z niej potrzeba wzmocnienia bezpieczeństwa energetycznego w nowych warunkach geopolitycznych stały się dla polskiego rządu impulsem do rewizji dotychczasowej polityki energetycznej. Gospodarka odpadami komunalnymi powinna być koherentna z gospodarką energetyczną. Problem odpadów niekwalifikujących się do odzysku i recyklingu surowcowego może być rozwiązany poprzez odzysk energii. I to jest kierunek, który najbardziej chcemy wspierać.

Rozważany jest także program wspierający wytwarzanie energii w warunkach wysoko sprawnej kogeneracji z unieszkodliwianiem odpadów niebezpiecznych. Chcemy też wspierać systemy selektywnego zbierania odpadów komunalnych, uwzględniające rozwiązania dotyczące zapobiegania powstawaniu odpadów, w tym ich ponowne użycie. Przeznaczymy na to 100 mln zł. Beneficjentami będą jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego.

Forum Inwestorów Transformacji Energetycznej

Suwałki, 21-22.08.2024

Sprawdź program i warunki uczestnictwa:

foruminwestorow.abrys.pl

Kolejnym naszym celem będzie wspieranie instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami – budżet na to wynosi 300 mln zł. Tu beneficjentami również będą jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego. Z kolei na rozwój samego recyklingu odpadów mamy budżet 100 mln zł. Chcemy, by w tym wypadku beneficjentami byli przedsiębiorcy zajmujący się recyklingiem.

Kolejne z naszych programów to optymalizacja gospodarki surowcami i odpadami w przedsiębiorstwach w celu realizacji założeń gospodarki o obiegu zamkniętym (budżet 40 mln zł) i zapobieganie powstawaniu odpadów żywności poprzez wykorzystanie niesprzedanych produktów spożywczych lub produktów spożywczych o krótkim terminie przydatności do spożycia (budżet 30 mln zł).

Wspominał Pan wcześniej o latach straconych dla rozwoju gospodarki odpadami. W czym najbardziej odstajemy od poziomu europejskiego? Gdzie dystans jest największy?

Sądzę, że jest to zastosowanie w gospodarce odpadami nowoczesnych narzędzi informatycznych. Owszem, mamy Bazę danych o produktach i odpadach oraz o gospodarce odpadami (BDO), ale nie jest to obecnie narzędzie umożliwiające właściwe śledzenie trendów i patologii na rynku odpadów.

Chciałbym, by w gospodarce odpadowej jak najszybciej pojawił się możliwie pełen zestaw narzędzi analitycznych, kontrolnych, elektronicznych i informatycznych – umożliwiający odejście od tego, co nazwałbym roboczo określeniem „anonimizacja odpadów”.

Co przez to określenie należy rozumieć?

Otóż w Polsce dość łatwo pozbyć się odpadu. Właściciel wrzuca go do worka czy pojemnika – i od tej pory odpad jest zupełnie anonimowy. Trudno przez to sprawdzić, kto, kiedy, gdzie i jak złamał zasady segregacji czy wręcz popełnił przestępstwo przeciw środowisku, trudno sprawcy tego czynu cokolwiek udowodnić w tym zakresie. Tymczasem są już dostępne technologie umożliwiające znaczną poprawę kontroli. W mojej ocenie koszt ich zastosowania wcale nie jest duży i szybko się zwróci.

Oczywiście, cieszę się, że w Polsce są liczni pasjonaci, którzy dbają o właściwą segregację. Podobnie jak cieszy mnie fakt, że mamy tysiące firm uczciwie działających na odpadowym rynku. Ale poleganie wyłącznie na pasjonatach to trochę mało… Zastosowanie nowoczesnych narzędzi kontrolnych pozwoli znacznie poprawić jakość segregacji, a co za tym idzie, obniżyć koszty całej gospodarki odpadami. Moglibyśmy też w takim wypadku zrezygnować z zasady, że segregacja jest prawnym obowiązkiem, moglibyśmy wprowadzić zasadę dobrowolności. To znaczy segregowałby ten, kto by chciał. Kto nie – to nie. W pierwszym wypadku rachunki liczone byłyby w dziesiątkach złotych, a więc z adekwatną do wysiłku włożonego w segregacją premią. W drugim rachunki liczone byłyby nie w dziesiątkach, a w tysiącach złotych – adekwatnie do szkód, jakie gospodarce odpadami wyrządza brak właściwej segregacji odpadów.