System kaucyjny w Europie: gdzie funkcjonuje, gdzie go brakuje?

Niemcy: dwa systemy kaucji

Obecnie u naszych zachodnich sąsiadów funkcjonują dwa systemy kaucji – na opakowania jednorazowego oraz wielokrotnego użytku. Pierwszy rodzaj to głównie jednorazowe butelki plastikowe i puszki po napojach, które podlegają kaucji w wysokości 25 eurocentów. Ich dystrybutorzy zobowiązani są do nieodpłatnego przyjęcia całkowicie opróżnionych opakowań. Opakowania wielokrotnego użytku (m.in. szklane butelki) objęte są kaucją 8-15 eurocentów. W ich przypadku dystrybutorzy muszą przyjąć tylko te opróżnione opakowania, które wprowadzili do obrotu.

Oznacza to, że w Niemczech do sklepu należy zwrócić prawie każdy rodzaj butelki (plastikowej i szklanej) i puszki po napojach. Zwrot opakowań odbywa się w specjalnych automatach, które znajdują się w pobliżu lub w środku większych sklepów, a w mniejszych sklepach – w wyznaczonym miejscu niedaleko kasy. W automacie otrzymuje się zwrot w formie bonu do wykorzystania na zakupy w konkretnej filii sklepu.

Każde opakowanie kaucyjne musi posiadać odpowiednie oznaczenie umożliwiające identyfikację rodzaju kaucji. W niemieckim systemie chodzi nie tylko o zbiórkę opakowań, ale też ich recykling. Zgodnie z przepisami każdy sprzedawca musi zapewnić odbiór wszystkich zwróconych opakowań jednorazowego i wielokrotnego użytku oraz przekazać je do odpowiedniego recyklingu. W styczniu 2024 r. system poszerzono o jednorazowe plastikowe butelki po mleku i mieszanych napojach mlecznych o zawartości mleka co najmniej 50 proc., np. po kakao, napojach kawowych czy jogurtach pitnych. Kaucją nie są objęte m.in. pakowane w jednorazowe butelki napoje dietetyczne dla niemowląt i dzieci.

Belgia: dekada uzgodnień czy system tradycyjny, czy cyfrowy

W Belgii dyskusja nad wprowadzeniem systemu kaucji za plastikowe butelki i puszki trwała ponad dekadę. Ostatecznie trzy regiony – Walonia, Flandria oraz Bruksela – uzgodniły w 2023 r. wspólny system, który ma zacząć obowiązywać od przyszłego roku. Kupujący napoje w puszkach lub butelkach będą musieli dopłacić do produktu dodatkowe 10-20 eurocentów, a pieniądze zostaną im zwrócone po oddaniu pustego opakowania.

Walonia i Bruksela od początku opowiadały się za tradycyjnym systemem z odbiorem kaucji w punktach sprzedaży, rząd flamandzki natomiast postanowił przetestować system cyfrowy, co spotkało się ze sporą krytyką zarówno lokalnych władz, jak i organizacji zrzeszonych w ramach Sojuszu Depozytowego. Przeciwnicy cyfryzacji argumentowali, że system stanowiłby zbyt duże obciążenie dla samorządów lokalnych, bo mieszkańcom np. musiałyby zostać rozdane domowe skanery do rejestracji opakowań, a gminy musiałyby rozmieścić tysiące dodatkowych kontenerów na puszki i butelki. Problemu nie ma, gdy opakowania zwracane są w sklepie.

Obecnie w Belgii obowiązuje segregacja śmieci – odpady opakowaniowe, w tym butelki i puszki, umieszczane są w niebieskich workach. Wciąż jednak poziom selektywnej zbiórki odpadów w tym kraju szacuje się tylko na 68 proc.

Czechy: samorządy sprzeciwiają się inwestycjom

W Czechach rząd przyjął 10 października br. projekt ustawy wprowadzającej system kaucyjny na butelki PET oraz aluminiowe puszki. Gdy trafi pod obrady parlamentu, trzeba się spodziewać gorących dyskusji, które będą się toczyć w okresie kampanii przed jesiennymi wyborami parlamentarnymi.

Resort środowiska chce wprawdzie, aby projekt został omówiony jeszcze w tym roku, ale wydaje się to mało prawdopodobne. Propozycji sprzeciwiają się przede wszystkim samorządy lokalne, które niedawno musiały zainwestować w obecnie obowiązujący system segregacji odpadów i którym nie podoba im się wizja kolejnych wydatków. Burzą się także właściciele małych sklepów i stacji benzynowych, które będą zmuszone odbierać opakowania i zwracać kupującym kaucję; zwracają oni uwagę, że ich lokalom brakuje powierzchni magazynowych na odebrane opakowania.

Resort wyliczył, że każdego roku na rynek trafia około 18 mld butelek PET i 8 mld puszek. Znacznej części tych opakowań nie obejmuje tradycyjny recykling. W dyskusji o kaucji na puszki i plastikowe butelki często przypomina się o wyśmienicie działającym w całych Czechach systemie skupu opakowań szklanych.

Słowacja: systemem zarządzają firmy prywatne

Taki system kaucyjny posiada już natomiast Słowacja, gdzie kaucja za butelki PET oraz aluminiowe puszki wynosi 15 eurocentów. Wprowadzono ją 1 stycznia 2022 roku i już po roku słowackie rozwiązanie zaczęto stawiać za przykład. W kraju osiągnięto wskaźnik zwrotu opakowań na poziomie 92 proc., znacznie ograniczono śmiecenie, a obieg materiałów w recyklingu osiągnął poziom 95 proc.

Obecnie systemem zarządzają firmy prywatne, ale ministerstwo środowiska zaczęło mówić o konieczności wzmocnienia państwowego nadzoru nad jego funkcjonowaniem. Przed takim rozwiązaniem ostrzega opozycja, która zarzuca stronie rządzącej chęć obsadzenia intratnych stanowisk.

Francja: bez systemu, ale z kaucją

Na wprowadzenie systemu kaucyjnego nie zdecydowała się dotąd Francja. W niektórych sieciach handlowych klienci mogą przynosić butelki plastikowe do recyklingu, a w zamian otrzymują niewielkie kwoty w postaci bonów na zakupy. W 2025 roku w czterech regionach Francji, zamieszkanych przez 16 mln osób, rozpocznie się eksperyment dotyczący opakowań szklanych, którego celem jest nie recykling, a ponowne wykorzystanie. Kaucja pobierana za butelki i słoiki wyniesie 20-30 eurocentów.

Włochy: system tylko zapowiadany

Także we Włoszech system kaucyjny jest nadal przede wszystkim zapowiadany, jego realizacja napotyka jednak na trudności. Kilka lat temu w Rzymie i Mediolanie wprowadzono system gromadzenia punktów za plastikowe butelki po napojach oddawane na stacjach metra do specjalnych maszyn. W Wiecznym Mieście maszyny te ustawiono na ośmiu stacjach metra wszystkich trzech linii. Za każdą butelkę otrzymuje się bon na 5 eurocentów, za 30 zdanych butelek – bilet na przejazd.

Polska: system przesunięty, bo nieprzygotowany 

Przypomnijmy, że zgodnie z ustawą o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, system kaucyjny w Polsce miał zacząć działać od początku 2025 r. Jego celem jest zmniejszenie ilości zmieszanych odpadów komunalnych odbieranych przez gminy i zwiększenie poziomu recyklingu. Duże sklepy, o powierzchni powyżej 200 m kw., będą musiały odbierać puste opakowania i oddawać kaucję. Natomiast mniejsze sklepy będą pobierać kaucję, ale przystąpienie do systemu odbioru opakowań będzie w ich przypadku dobrowolne.

Okazało się jednak, że ministerstwo chce ten termin przesunąć. – Wsłuchując się w głos przedsiębiorców, sklepów, operatorów, ale też producentów napojów w opakowaniach stwierdziliśmy, że te sześć miesięcy więcej na przygotowania sprawi, że ten system będzie lepiej przygotowany – uzasadniała zmianę terminu Henning-Kloska.

Ustawa ws. systemu kaucyjnego wejdzie w życie 1 października 2025 r. – poinformował we wtorek 29 października 2024 premier Donald Tusk. Dodał, że rząd potrzebuje jeszcze czasu, by dobrze przygotować wdrożenie tego systemu.

System kaucyjny jednak od 1 października 2025 r.