Jak skutecznie przygotować się do zaadaptowania zmian klimatu?

W ostatnich latach na całym świecie coraz poważniejsze stają się skutki zmian klimatu. Problem ten jest zauważany nie tylko przez naukowców, ale również przez społeczeństwo. Zespół badaczy z Uniwersytetu w Cardiff przygotował raport na temat postrzegania zmian klimatu w czterech europejskich krajach: Wielkiej Brytanii, Niemczech, Francji i Norwegii. Przeprowadzone przez nich badania wskazują, że globalne ocieplenie przestało być postrzegane jako odległy problem przyszłości, a społeczeństwo dostrzega w nim bezpośrednie zagrożenie dla siebie i swoich bliskich. Około 60% ankietowanych przyznało, że już teraz odczuwa skutki zmian klimatycznych. Wciąż jednak dominuje przekonanie, że najdotkliwiej odczują je mieszkańcy innych części globu¹. Również w Polsce można zaobserwować nasilenie ekstremalnych zjawisk pogodowych. Z tego powodu konieczne jest podjęcie działań adaptacyjnych, które obok ograniczenia strat, mogą pozytywnie wpływać na stan środowiska i jakość życia obywateli oraz stymulować gospodarkę.

Globalne i krajowe wyzwanie

O skali problemu świadczą inicjatywy podejmowane na szczeblu światowym. Na konferencji klimatycznej w Paryżu w grudniu 2015 r. 195 krajów przyjęło pierwsze w historii powszechne, prawnie wiążące światowe porozumienie w dziedzinie klimatu. W dokumencie nakreślono ogólnoświatowy plan działania, który ma nas chronić przed zmianami klimatu dzięki ograniczeniu globalnego ocieplenia do wartości znacznie poniżej 2°C². Polska 7 października 2016 r. złożyła w Nowym Jorku wszelkie dokumenty związane z ratyfikacją porozumienia paryskiego. Znacznie wcześniej, bo w październiku 2013 r. na szczeblu rządowym przyjęto (pierwszy tego typu) „Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030” (SPA 2020). Plan wskazuje cele i kierunki działań adaptacyjnych, które należy podjąć w zakresie gospodarki wodnej, rolnictwa, leśnictwa, różnorodności biologicznej i obszarów prawnie chronionych, zdrowia, energetyki, budownictwa, transportu, obszarów górskich, stref wybrzeża, gospodarki przestrzennej i terenów zurbanizowanych³. Działania, podejmowane zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne, będą wspierane przez realizację polityk, inwestycje w infrastrukturę, a także rozwój technologii. Chodzi o przedsięwzięcia techniczne (np. budowę infrastruktury przeciwpowodziowej), jak i regulacje prawne (np. zmiany w systemie planowania przestrzennego, ograniczające możliwość zabudowy terenów zagrożonych powodziami). SPA 2020 zostało opracowane na podstawie wyników projektu badawczego o nazwie KLIMADA, realizowanego na zlecenie Ministerstwa Środowiska w latach 2011-2013 ze środków NFOŚiGW. Stwierdzono, że do 2030 r. największe zagrożenie dla polskiej gospodarki i społeczeństwa będą stanowiły nasilone ekstremalne zjawiska pogodowe (nawalne deszcze, powodzie, podtopienia, osunięcia ziemi, fale upałów, susze, huragany, osuwiska itp.), będące pochodnymi zmian klimatycznych. Co ciekawe, szacunkowa wysokość strat poniesionych w wyniku ekstremalnych zjawisk pogodowych i klimatycznych w Polsce w latach 2001-2010 wyniosła ok. 54 mld zł. Jeżeli pozostaniemy bierni i nie podejmiemy odpowiednich działań adaptacyjnych do zmian klimatu, to prawdopodobnie narazimy się na straty szacowane na poziomie ok. 86 mld zł do 2020 r. oraz dodatkowo 119 mld zł w latach 2021-2030³. Na szczęście dla samorządów lokalnych i dla mieszkańców Ministerstwo Środowiska przygotowało „Podręcznik adaptacji dla miast”⁴. Publikacja zawiera wytyczne dotyczące przygotowania miejskich planów adaptacji do zmian klimatu, dostosowanych do lokalnych uwarunkowań i potrzeb. To istotne kwestie, szczególnie z uwagi na fakt, że w Polsce ponad 60% ludności żyje w miastach.

Miejskie plany

Znaczącym krokiem w kierunku adaptacji miast do zmian klimatu jest projekt „Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców”, koordynowany w Ministerstwie Środowiska. W efekcie – do końca 2019 r. – mają powstać miejskie plany adaptacji (MPA), uwzględniające specyficzne lokalne uwarunkowania geograficzne, społeczne i gospodarcze każdego z miast i, co istotne, zawierające propozycje konkretnych działań chroniących przed skutkami zmian klimatu. Ponadto zaplanowano szeroką kampanię informacyjno-edukacyjną, która ma podnosić świadomość mieszkańców w zakresie zmian klimatu i adaptacji do ich skutków. Udział w projekcie zadeklarowały 44 miasta (m.in. Bydgoszcz, Elbląg, Gdańsk, Katowice, Legnica, Poznań, Toruń i Zabrze). Na początku marca br. odbyła się konferencja inaugurująca projekt. Podczas spotkania minister środowiska prof. Jan Szyszko zaznaczył, że: – Funkcjonowanie miast wiąże się z łączeniem wielu funkcji, zarówno społecznych, gospodarczych, jak i rekreacyjnych. Dlatego niezwykle ważne są planowanie przestrzenne i odpowiednia urbanistyka, które pozwalają na połączenie funkcji użytkowych miasta z potrzebami mieszkańców, takimi jak dobrej jakości woda czy powietrze.

Uzupełnienie MPA stanowi projekt CLIMCITIES, realizowany przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy na mocy umowy zawartej z NFOŚiGW. Przedsięwzięcie o wartości ponad 5 mln zł finansowane jest w ramach Funduszu Współpracy Dwustronnej Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego na lata 2009-2014 (85%) oraz z budżetu państwa (15%). – Projekt CLIMCITIES tworzy synergię z projektem opracowania planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców (MPA) i stanowi jego uzupełnienie w zakresie specjalistycznej wiedzy przekazanej pracownikom samorządowym, a dotyczącej adaptacji do zmian klimatu – zaznacza dr inż. Krystian Szczepański, dyrektor IOŚ-PIB. Dzięki projektowi pracownicy administracji publicznej mają uzyskać możliwość poszerzenia wiedzy i nabycia nowych umiejętności, niezbędnych do podejmowania działań na rzecz adaptacji miasta do zmian klimatu oraz skutecznego włączania w te działania lokalnych społeczności. Co istotne, CLIMCITIES jest projektem partycypacyjnym, skierowanym zarówno do samorządów oraz mieszkańców miast małych i średnich (o liczbie mieszkańców między 50 a 99 tys.). W programie biorą udział Bełchatów, Tomaszów Mazowiecki, Siedlce, Ostrołęka i Nowy Sącz.

Mają swój pomysł

Godny uwagi jest również projekt ADAPTCITY, realizowany z myślą o Warszawie przez Fundację Instytut na rzecz Ekorozwoju, Miasto Stołeczne Warszawa, Unię Metropolii Polskich oraz Verband Region Stuttgart. Przedsięwzięcie rozpoczęto 1 lipca 2014 r., a ma się ono zakończyć w grudniu 2019 r. Jest jednym z niewielu projektów w Polsce finansowanych przez Komisję Europejską w ramach komponentu „Informacja i Komunikacja” programu LIFE+ 2007-2013. Dodatkowe wsparcie finansowe zagwarantował NFOŚiGW. – Zakładamy, że dzięki realizacji strategii uda nam się zmniejszyć śmiertelność warszawiaków w trakcie fal upałów, ograniczymy efekt wyspy ciepła, a także zwiększymy ilość urządzonych terenów zieleni w mieście. Są to cele ambitne i długofalowe, ale tak właśnie musimy planować, aby sprostać oczekiwaniom mieszkańców i Komisji Europejskiej – twierdzi Izabela Jakubczak z Biura Infrastruktury Urzędu Miasta. Wypracowywana właśnie strategia ma uwzględniać działania zapobiegające i łagodzące skutki zmian klimatu, tj. podtopienia, susze, fale upałów, powodzie czy wichury. W ramach projektu w styczniu br. udało się przygotować mapę zagrożeń klimatycznych dla Warszawy oraz założenia, które są konsultowane z mieszkańcami każdej dzielnicy od lutego do końca czerwca. Na podstawie wyników konsultacji powstanie projekt strategii, który jeszcze tej jesieni zostanie skierowany do konsultacji. Gotowa strategia ma być przedyskutowana i uchwalona przez Radę Miasta.

W ramach programu LIFE realizowany jest także projekt RadomKlima. Jego celem jest inicjowanie przedsięwzięć umożliwiających przeciwdziałanie negatywnym zmianom klimatu w środowisku miejskim, głównie przez działania zapewniające docelowo spowalnianie przepływu wód opadowych i roztopowych, zapewniając przy tym ich systemowe podczyszczanie, a następnie retencjonowanie w zbiornikach powierzchniowych z zachowaniem wymaganej jakości wody. Gmina miasto Radom jest jedną z pierwszych gmin w Polsce, która w kompleksowy sposób zajmuje się problemami spowalniania spływu wód (więcej w „Zieleni Miejskiej” 6/2016).

Pozyskać fundusze

Realizacja zadań związanych z łagodzeniem bądź też adaptacją do zmian klimatu nie należy do najtańszych. W SPA 2020 wskazano, że przedsięwzięcia adaptacyjne będą finansowane z różnych źródeł, tzn. zarówno krajowych, jak i zagranicznych (w szczególności UE) oraz ze środków prywatnych. Ważnym źródłem nakładów na adaptację jest na pewno system funduszy ochrony środowiska, w szczególności NFOŚiGW, który finansowanie działań adaptacyjnych uwzględnia zarówno w strategiach działania funduszy, jak i w odpowiednich programach priorytetowych. Przykładowo do końca października br. NFOŚiGW przyjmuje wnioski w ramach pierwszego w tym roku naboru do programu priorytetowego „Przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska z likwidacją ich skutków”. W sumie do rozdysponowania jest ponad 7,7 mln zł (w formie dotacji i pożyczek). Cele programu to podniesienie poziomu ochrony przed skutkami zagrożeń naturalnych (zgodnie z kierunkami działań zapisanymi w SPA 2020) oraz poważnych awarii, usprawnienie usuwania ich skutków oraz wzmocnienie wybranych elementów zarządzania środowiskiem. Beneficjentami programu mogą być jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz jednostki naukowe.

Źródła

1. www.chronmyklimat.pl/wiadomosci/nauka-o-klimacie/europejczycy-przyznaja-ze-juz-odczuwaja-skutki-zmian-klimatu
2. https://ec.europa.eu/clima/policies/international/negotiations/paris_pl
3. www.mos.gov.pl/fileadmin/user_upload/SPA_2020.pdf
4. www.mos.gov.pl/fileadmin/user_upload/Podrecznik-adaptacji-dla-miast.pdf
5. http://adaptcity.pl
6. www.nfosigw.gov.pl

Materiał pochodzi z miesięcznika “Zieleń Miejska” 5/2017.