Park Akcji "Burza", czyli drugie życie ruin Warszawy

Mają tu powstać ekspozycje historyczne i platforma widokowa na szycie, a także edukacyjne ścieżki przyrodnicze i kładki w koronach drzew. W planach jest posadzenie  ponad 450 młodych drzew parkowych i niemal 8,5 tys. leśnych sadzonek drzew.

– W nowym parku wokół Kopca Powstania Warszawskiego chcemy nawiązać do tożsamości historycznej tego miejsca. Kopiec to pomnik zburzenia Warszawy, ale też jej odbudowy i żywotności. W całym parku poprowadzona będzie ciekawa narracja historyczna eksponująca gruzy miasta, ale też przyrodnicza. Wykształciła się tu bardzo ciekawa, spontaniczna zieleń, o której opowiadać będą ścieżki edukacyjne. W intensywniej użytkowanych miejscach należy ją uporządkować, jednak w innych możemy wydzielić specjalne dzikie strefy, w które nie będziemy ingerować i pozwolimy przyrodzie samej się rozwijać – mówi Justyna Glusman, dyrektorka koordynatorka ds. zrównoważonego rozwoju i zieleni.

Drugie życie ruin Warszawy

Kopiec na warszawskim Czerniakowie usypano w latach powojennych z gruzów zburzonej stolicy. W latach 90-tych pomysł stworzenia z ruin miasta pomnika zburzonej Warszawy podchwycił Eugeniusz Ajewski ps. „Kotwa”, architekt Biura Odbudowy Stolicy i uczestnik Powstania Warszawskiego. Z jego inicjatywy w 50. rocznicę zrywu w 1994 roku na szczycie wzgórza ustawiono Kotwicę – Znak Polski Walczącej, zaś w 2004 roku Kopcowi Czerniakowskiemu oficjalnie nadano nazwę „Kopiec Powstania Warszawskiego”. Co roku odbywają się tu uroczystości związane z rocznicą tego ważnego dla stolicy i kraju wydarzenia. Teraz krajobraz Kopca zyska nowe oblicze, a historia sprzed ponad 70 lat spotka się ze współczesnością.

Miejsce ma przypominać genezę jego powstania i ideę powojennego odrodzenia stolicy. Opowiadać o tym będzie prowadząca po parku ścieżka historyczna. W konstrukcjach wykorzystany zostanie gruz autentyczny, pochodzący z okresu odbudowy miasta, wydobyty m.in. przy przebudowie szczytu kopca, jak i współczesny (powojenny). Ruiny Warszawy wyeksponowane będą w strefie wejściowej do parku i wzdłuż schodów tworzących Aleję Godziny „W” w formie lapidariów (miejsc, w których prezentowane są kamienie czy fragmenty architektoniczne). Na tablicach edukacyjnych znajdą się ciekawe informacje o przetwarzaniu gruzu i odbudowie Warszawy.

Uwzględniony ma być też współczesny kontekst miejsca poprzez nawiązanie do prężnie działającej w okolicy giełdy budowlanej. Projekt osadzony będzie w założeniach gospodarki cyrkularnej, czyli nowoczesnej idei budownictwa zrównoważonego, która zakłada ponowne przetwarzanie i odzyskiwanie materiałów budowlanych przeznaczonych do utylizacji.

Nowe miejsca pamięci i rekreacji z poszanowaniem przyrody i potrzeb mieszkańców

Na szczycie Kopca powstanie dwupoziomowa platforma widokowa, a Kotwica stanie na nowoczesnym postumencie. Schody biegnące na szczyt zostaną przebudowane: powstanie nieoczywista forma, zdekonstruowane stopnie będą przywodzić na myśl powstańczą barykadę, a na specjalnych koszach rozmieszczone zostaną fragmenty ruin Warszawy. Wzdłuż nich prowadzić będzie ścieżka historyczna. Zagospodarowane zostanie także główne wejście do parku od ul. Bartyckiej, gdzie znajdzie się ekspozycja historyczna i lapidarium.

Z myślą o różnych potrzebach mieszkańców wokół Kopca pojawią się strefy rekreacyjne z nowymi meblami miejskimi, a także place zabaw dostosowane dla dzieci w różnym wieku i strefa dla psów. Park zostanie doposażony w ławki, krzesła, stoły, stojaki rowerowe i ujęcia do mycia rąk. O niezwykłej przyrodzie Kopca opowiadać będzie ścieżka edukacyjna prowadząca wzdłuż drzew porastających zwałowisko, a nawet – w ich koronach.

Park będzie dostosowany do zróżnicowanych potrzeb mieszkańców, w tym osób z niepełnosprawnością czy opiekunów z dziećmi. Osoby te będą mogły dostać się na szczyt Kopca z pominięciem schodów. Wejścia do parku, w tym dodatkowe wejście od strony ul. Grupy AK „Północ”, oraz ścieżki spacerowe o odpowiednim nachyleniu umożliwią im swobodne poruszanie się po parku i korzystanie z nowych stref rekreacyjnych. Istniejąca droga obwodowa wokół wzniesienia również zostanie poprowadzona wąwozami o łagodnym nachyleniu. Strome dziś podejście na sam szczyt Kopca zostanie złagodzone i wyposażone w rampy, aby ułatwić dostęp osobom o ograniczonych możliwościach poruszania się i ich asystentom. Dodatkowo, główny plac wejściowy od strony ul Bartyckiej zostanie specjalnie zaaranżowany do organizacji uroczystości i uczestniczenia w wydarzeniach wielu osób, bez potrzeby wjazdu na szczyt.

Uporządkowanie zieleni i nowe nasadzenia

Projekt nowego parku obejmują także uporządkowanie zieleni i wykonanie nasadzeń rodzimych drzew, krzewów i bylin. W sumie posadzonych ma być ponad 450 drzew parkowych i niemal 8,5 tys. sadzonek leśnych. Na drzewach zawisną także budki dla ptaków i nietoperzy.

Niezwykła przyroda Kopca, czyli naturalna sukcesja na gruzowisku

Kopiec Powstania Warszawskiego i jego otoczenie są dziś swoistym laboratorium miejskiej przyrody rozwijającej się na zdegradowanym, pełnym powojennych gruzów Warszawy terenie. Na powstałych w tym miejscu antropogenicznych siedliskach przez ostatnich 40 lat rozwinął się na drodze naturalnej sukcesji nietypowy las. Choć dominują w nim gatunki obce, lepiej znoszące trudne warunki, takie jak inwazyjny klon jesionolistny i robinia akacjowa (oba pochodzące z Ameryki Północnej), to powoli zbiorowiska te zaczynają przekształcać się w kierunku łęgu zboczowego czy grądu ubogiego. Na południowych zboczach pojawiają się rośliny muraw kserotomicznych (nisko rosnących traw ciepłolubnych). Dodatkowo występujące tu gruzy są dziś częścią przyrody i schronieniem dla dziko żyjących zwierząt.

Co ważne, w niektórych fragmentach parku można zaobserwować jak las samoistnie się przebudowuje, a klony jesionolistne są wypierane m.in. przez rodzime klony pospolite i jesiony. Dlatego w parku wydzielone zostaną specjalne strefy przyrody, tzw. dzikie zakątki, w których pozwolimy tutejszej florze się zmieniać, nie ingerując w nią. To świadome działanie – podobne praktyki z powodzeniem stosuje się np. w Berlinie. Jednakże, ze względu na odcięcie rejonu Kopca od korytarzy ekologicznych na części obszarów będziemy wspierać procesy postępującej przebudowy gatunkowej. Będziemy dążyć do wymiany gatunków obcych, inwazyjnych na bardziej pożądane gatunki roślin. Wprowadzimy rodzime gatunki roślin runa leśnego, muraw i okrajków (strefy przejściowej na granicy lasu i łąki) oraz sadzonki drzew leśnych.

Zmiany konsultowane z mieszkańcami

Planowaną przebudowę parku poprzedziły przeprowadzone w 2018 roku konsultacje społeczne – czyli rozmowy na temat potrzeb i oczekiwań warszawiaków wobec tego terenu. Rozmawiano wtedy o formach upamiętnienia Powstania Warszawskiego, o zieleni, a także o potrzebach różnych grup mieszkańców. Wnioski z konsultacji znalazły się w wytycznych dla projektantów, którzy brali udział w konkursie na stworzenie koncepcji tego miejsca. Zwycięzcą konkursu zostały pracownie topoScape oraz Archigrest. Architekci i architektki zostali nagrodzeni m.in. za „konsekwentną narrację historyczną nawiązującą do tożsamości miejsca z poszanowaniem zasobów przyrodniczych, szczególną dbałość o oprawę placu przy wejściu na Kopiec Powstania Warszawskiego, dbałość o zarządzanie krajobrazem, rozwiązania realizujące potrzeby społeczne w zakresie rekreacji i wypoczynku oraz zastosowanie form architektonicznych budujących nastrój miejsca”.