Aktywny wypoczynek w parkach

 

Dla mieszkańców miast ważna jest jakość utrzymania, bieżąca pielęgnacja, bezpieczeństwo, a przede wszystkim urządzenia rekreacyjne i sportowe – ich ilość, rodzaj i zasięg. Często to właśnie takie niewielkie tereny wyposażone w plac zabaw oraz sprzęty do gier i sportów stanowią o atrakcyjności miejsca zamieszkania i tworzą sieć miejsc wypoczynku aktywnego.

Układ hierarchiczny różnych rodzajów rekreacji (np. osiedlowa, dzielnicowa, śródmiejska czy podmiejska) determinuje rozwiązania i określony program terenów sportowych i rekreacyjnych oraz najlepiej zaspokaja potrzeby różnorodnych użytkowników. Ważne jest łączenie tych terenów w system o coraz wyższym poziomie zagospodarowania, zapewniający ciągłość spaceru i stwarzający wiele możliwości rekreacji. Z uwagi na formę wyróżnić można wypoczynek: bierny i czynny, natomiast ze względu na wiek dzielić go można na przeznaczony dla dzieci, młodzieży, dorosłych i ludzi starszych. Dla rodziców z małymi dziećmi ważne są tereny bezpieczne i wygodne, w bezpośredniej bliskości miejsca zamieszkania. Dorastające dzieci potrzebują obszarów oferujących szerszy zakres wypoczynku, sportu i rekreacji, a duży wybór urządzeń stwarza im lepsze warunki rozwoju. Ważne, by w programie były miejsca do różnego rodzaju gier sportowych, takich jak: siatkówka, koszykówka, tenis, tenis stołowy, badminton, piłka nożna, rynny do skate’a. Tereny te mogą być usytuowane nieco dalej, jednak nie w pobliżu niebezpiecznych tras komunikacyjnych. Dorośli, bardziej mobilni, łatwiej będą docierać do miejsc rekreacji, sportu czy ogródków działkowych, więc odległość ta może być większa. Użytkowanie terenów zieleni jest nieregularne i zróżnicowane, zwykle uzależnione od pory dnia, pogody, a nawet pory roku. Korzystanie z tych terenów odbywa się na zasadzie dobrowolności, choć zwykle użytkownicy przyciągają się wzajemnie, np. matki z maluchami zwykle mają w parku swój zakątek, podobnie jak właściciele psów. Tereny zieleni z reguły są powszechnie dostępne, co nie stwarza zewnętrznych organizacyjnych norm i ograniczeń użytkowania. Mogą natomiast funkcjonować różne regulaminy korzystania z obiektów. Szczyt ich użytkowania przypada na okresy: późnowiosenny, letni i wczesnojesienny, w dni słoneczne, ciepłe i bezdeszczowe. W dniu roboczym obciążone są przede wszystkim tereny położone bliżej miejsca zamieszkania, w weekendy – usytuowane dalej.

 

Wybór miejsca wypoczynku, jego rodzaj, program i wielkość wynikają z potrzeb mieszkańców. Aby taki obszar był jak najbardziej racjonalnie wykorzystany, należy przewidzieć różne formy wypoczynku dla poszczególnych grup użytkowników (np. z uwzględnieniem wieku, sprawności fizycznej, upodobań). Zagospodarowanie terenu cechować powinna elastyczność rozwiązań, w miarę możliwości zapewniająca korzystanie z obiektów w ciągu całego roku oraz ewentualnie potencjał modyfikacyjny w zależności od zmieniających się potrzeb społecznych. Ważna jest też wielofunkcyjność, czyli możliwość wykorzystywania w różnym czasie terenów zieleni. Tak jak krakowskie Błonia, które mogą być miejscem: lokalizacji wesołego miasteczka, zawodów sportowych, m.in. mistrzostw łuczniczych, startów balonów, pokazów latawców albo biegów i przechadzek z psami, koncertów, a nawet mszy papieskich. Podobnie jest w nowojorskim Bryant Park, gdzie wielka łąka w centrum parku w lecie służy jako miejsce relaksu, wieczorem zaś jest widownią kina letniego, miejscem koncertów, przedstawień teatralnych czy wykładów, a zimą lodowiskiem.

Tereny sportowe i place zabaw odgrywają bardzo ważną rolę w ocenie atrakcyjności obiektu. Odwiedzających przyciągają boiska sportowe i korty tenisowe, powierzchnie przeznaczone do ćwiczeń gimnastycznych, gry w kręgle, kule, zawodów łuczniczych, minigolfa. Popularnością cieszą się też lodowiska, tory rowerowe, górki saneczkowe, miejsca piknikowe, trasy przejażdżek konnych, rowerowych, narciarstwa biegowego, górki saneczkowe, ośle łączki, również ścianki wspinaczkowe, stoły do gry w ping-ponga i miejsca do innych sportów i gier np. squasha czy skate’a.

Atrakcyjne pod względem formy paryskie parki wyposażone są w urządzenia sportowe. Dobrym przykładem jest inspirowany tematyką marynistyczną Ogród Atlantycki (1992-94 François Brun, Michael Pena), który zrealizowano na dachu dworca kolejowego Montparnasse. W ogrodzie pojawia się urozmaicony program aktywnego wypoczynku, m.in. korty tenisowe, stoły do tenisa stołowego i drabinki do ćwiczeń. Na najniższym poziomie Parku Diderota na La Défense (1981-92, Alan Provost) zlokalizowano boisko wielofunkcyjne.

Często historyczne parki doposażone są w urządzenia sportowe i place zabaw, tak jak stało się to w krakowskim parku Jordana (1887-1888, Karol Zaremba, Bolesław Malecki). W parku niegdyś znajdowało się m.in. 12 boisk i place do gier sportowych, główny pawilon z kąpielami natryskowymi, altana dla muzyki, strzelnica, plac do krokieta, korty tenisowe, ślizgawka, pływalnia, hala do ćwiczeń na przyrządach, a później także sadzawka i górka saneczkowa. Niestety, ten program funkcjonalny w znacznym stopniu zniknął. Obecnie, po rewaloryzacji parku, powstały nowe obiekty, m.in. ogrodzone place zabaw dla dzieci, skate-park, ścianka wspinaczkowa, korty tenisowe, boiska sportowe i ścieżki: rowerowa, sportowa i ornitologiczna. Przywrócono więc jordanowskie tradycje sportowego spędzania czasu, już nie tylko dla dzieci i młodzieży, ale dla wszystkich mieszkańców Krakowa.

 

Tereny sportowe to często samodzielne obiekty zieleni publicznej lub obszary należące do stowarzyszeń, klubów czy nawet osób prywatnych. Czasami są to kilkudziesięcio-, a nawet kilkusethektarowe obszary (np. pola golfowe). Mogą one mieć też charakter linearny, wtedy zwykle wyposażone są, np. w trasy biegowe, rowerowe, narciarskie, rolkowe lub nastawione na dydaktykę (ścieżki ornitologiczne, przyrodnicze) czy turystykę. Z obiektami tymi związane są często wypożyczalnie sprzętu sportowego lub firmy naprawiające taki sprzęt. Parki linearne posiadają liczne zalety. Łączą elementy systemu zieleni, dają możliwość kreowania terenów o różnorodnym charakterze funkcjonalnym i krajobrazowym, np. elementy charakterystyczne dla miasta – widoki, panoramy i zabytki. Uatrakcyjniają krajobraz, a do tego tworzą korytarze ekologiczne. Stosunkowo nieduża szerokość powoduje, że są łatwiej dostępne. Ponadto użytkownicy uznają je za bezpieczniejsze niż rozległe parki, co jest szczególnie istotne dla kobiet.

W planowaniu terenów zieleni jednym z zasadniczych elementów przyciągających jest woda – rzeki, strumienie i zbiorniki wodne. Woda daje różne możliwości wypoczynku: kąpiel, pływanie łodzią, kajakiem, żaglówką, łowienie ryb, wędrowanie szlakami przyrodniczymi i wiele innych. Za tym idzie tworzenie ośrodków turystyki wodnej, stanic wodnych, by umożliwić także dłuższy wypoczynek.

Dla mieszkańców intensywnie zabudowanych miast ważne są podmiejskie tereny rekreacyjne. Ich użytkowanie uzależnione jest od wielu czynników, z których najważniejsze to: lokalizacja w stosunku do terenów miejskich, jakość miejsca i wyposażenie. Podmiejskie parki mogą się różnić wielkością i specyfiką. W tych o charakterze rekreacyjnym i przeznaczonych do okresowego spędzania wolnego czasu ważne są wszelkiego rodzaju rozrywki, urządzenia, takie jak tereny kąpielowe – kryte i otwarte, akweny wodne do pływania na jachtach czy łódkach, trasy konne. Parki o charakterze sportowym zwykle wyposażone są w dodatkowe urządzenia do uprawiania różnego rodzaju sportów i dostosowane do możliwości wypoczynku rodzinnego, często też użytkowane są przez kluby. Przyrodnicze i krajobrazowe walory terenów otwartych dają szanse rozwoju turystyki. Przyczyniają się do tworzenia warunków sprzyjających zdrowemu stylowi życia oraz do kontaktu ze środowiskiem naturalnym. Na przykład parki leśne umożliwiają bieganie, jogging izakładanie ścieżek zdrowia. W parkach sportowych, często należących do klubów, uprawiane są sporty indywidualne, zbiorowe, profesjonalne. Tereny otwarte to także potencjalne miejsca, gdzie lokalizowane są pola golfowe, trasy jeździeckie, specjalistyczne trasy rowerowe, a jeśli warunki na to pozwalają, można uprawiać sporty żeglarskie i lotniarstwo. Skomplikowana rzeźba pozwala też, po odpowiednim zabezpieczeniu, przygotować obszary do uprawiania sportów ekstremalnych. Parki podmiejskie zwykle wykorzystują naturalne walory miejsca, np. tereny leśne, bagniste, pastwiska, wydmy, potoki i rzeki.

 

Przykładem takiego zagospodarowania jest duża grupa amerykańskich parków stanowych, takich jak np. Stony Brook State Park w stanie Nowy Jork. Przy potoku przepływającym przez park założono dwa naturalne strzeżone baseny. Przygotowano atrakcyjne trasy wycieczkowe i przyrodnicze, obszary piknikowe ze stołami i grillami, gorące prysznice, toalety, altany, korty tenisowe, place zabaw dla dzieci, płatne telefony oraz miejsca postojowe. Wyposażenie dostosowano do zasady carry in – carry out, która polega na tym, że zabierasz ze sobą wszystko to, co przyniosłeś.

Inny park stanowy to Gantry Plaza State Park na Queensie w Nowym Jorku (1998-2001, Thomas Balsley Associates z Sowinski Sullivan Architects & Lee Weintraub). Realizowany był jako element programu rozwoju dzielnicy. Mieszkańcy włączyli się w proces kształtowania przestrzeni publicznych dzięki powszechnym konsultacjom społecznym. Na dawnym przemysłowym nadbrzeżu powstał park inspirowany lokalnym genius loci. Teren wyposażony jest w cztery mola, z których jedno przeznaczone jest dla wędkarzy. Z wodą styka się zacieniona budowla z barowymi stołkami, z której można podziwiać panoramę Manhattanu. Interesującymi elementami są: kolisty plac – fontanna mgły, niezwykłe oświetlenie oraz rzeźba Sergia Furnari z 2001 r. (robotnicy siedzący na belce, na ciężarówce). Znajdują się tam nawet stoły do czyszczenia ryb, ławy piknikowe, miejsca do gry w szachy oraz na pobliskim Hunters Point boiska do koszykówki, piłki ręcznej i stoły do gry w pingponga. W czasie wiosennych i letnich miesięcy w parku odbywają się koncerty i wystawy oraz pokazy fajerwerków podczas lipcowego święta Macy’s Four.

Parki publiczne w każdej epoce można uznać za rodzaj wskaźnika poziomu życia. Tworzą pozytywny wizerunek miasta, stają się wyznacznikiem krajobrazu, ważnym punktem spotkań i integracji społeczeństwa. Stworzenie w nich miejsc aktywnego wypoczynku gwarantuje, że obiekt będzie tętnić życiem.