Gospodarka odpadami w Małopolsce
Województwo małopolskie liczy ponad 3,26 mln mieszkańców żyjących na obszarze 15 190 km2. Jest to czwarte województwo w kraju pod względem liczby mieszkańców i 12 ze względu na powierzchnię. Od lat zajmuje też czołowe miejsce pod względem ilości wytwarzanych odpadów.
W 2004 r. Małopolska wytworzyła ogółem ponad 10 mln ton odpadów, czyli 8,8% ilości, jaka powstała w tym czasie w Polsce, i pod tym względem zajęła trzecie miejsce w kraju (za województwami śląskim i dolnośląskim). Prymat wiodła natomiast pod względem ilości wytworzonych odpadów niebezpiecznych –aż 31,8% ich krajowej produkcji. Aż 94,3% ogólnej ilości wytworzonych odpadów stanowiły odpady pochodzące z działalności gospodarczej, a tylko 5,7% – odpady komunalne.
Rys. 1. Odpady wytworzone w 2004 r. w woj. małopolskim w największych ilościach
Grupy odpadów: 01 – odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin; 10 – odpady z procesów termicznych; 05 – odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla; 19 – odpady z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej; 11 – odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych; 17 – odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej; 02 – odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybołówstwa, leśnictwa oraz przetwórstwa żywności.
Odpady z działalności gospodarczej
W 2004 r. w województwie powstało łącznie ok. 9,7 mln Mg odpadów z prowadzonej działalności gospodarczej, w tym odpady niebezpieczne w ilości niespełna 0,5 mln Mg (4,9%). W ogólnej masie największy udział miały odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu i przeróbce kopalin, odpady z procesów termicznych, przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla. W dalszej kolejności były to odpady pochodzące z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych i dróg, a także z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej, odpady z rolnictwa, leśnictwa i przetwórstwa żywności (rys. 1). Głównymi źródłami odpadów w Małopolsce w 2004 r. były: przemysł wydobywczy, energetyka, hutnictwo, przemysł petrochemiczny, sektor komunalny oraz przemysł spożywczy. W 2004 r. odzyskowi poddano aż 7,5 mln Mg tych odpadów (77%), niespełna 783 tys. Mg (8,1%) unieszkodliwiono, blisko 767 tys. Mg (7,9%) magazynowano, a na składowiskach zdeponowano ok. 645 tys. Mg (6,7%).
W strumieniu odpadów niebezpiecznych dominują odpady z hutnictwa żelaza, hydrometalurgii metali nieżelaznych i przemysłu chemicznego. Zauważalny jest także wzrost ilości odpadów pochodzących z działalności usługowej w zakresie czyszczenia zbiorników paliw i separatorów oraz unieszkodliwiania odpadów (postępowanie z odpadami niebezpiecznymi przedstawia rys. 2).
Rys. 2. Postępowanie z odpadami niebezpiecznymi powstałymi 2004 r.
W grupie odpadów powstających w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej odzysk polegał najczęściej na wykorzystaniu odpadów jako paliwa do wytwarzania energii i na recyklingu lub regeneracji metali i związków metali. W zakresie unieszkodliwiania poza składowaniem dominowało natomiast termiczne przekształcanie odpadów. Procesy odzysku i unieszkodliwiania odpadów prowadzone były w 77 instalacjach z terenu województwa (o łącznej mocy przerobowej wynoszącej ponad 16 mln Mg odpadów) oraz w instalacjach z innych województw.
W 2004 r. składowano łącznie 645,3 tys. Mg odpadów powstających w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej, w tym 1,7 tys. Mg odpadów niebezpiecznych. Były one składowane zarówno na terenie województwa małopolskiego, jak i poza jego obszarem – przede wszystkim na terenie województw śląskiego i wielkopolskiego. Poza Małopolską zdeponowano łącznie 6 tys. Mg odpadów, z czego 10% stanowiły odpady niebezpieczne.
W woj. małopolskim największe ilości odpadów z działalności gospodarczej powstają w Krakowie oraz w powiatach chrzanowskim, olkuskim i oświęcimskim (łącznie 86,6% wytworzonych odpadów). Najmniej odpadów powstało natomiast w powiatach proszowickim i dąbrowskim (0,02%). Pod względem ilości powstających odpadów niebezpiecznych w 2004 r. palmę pierwszeństwa dzierżył przede wszystkim Kraków, a następnie powiat olkuski, Tarnów oraz powiat chrzanowski (łącznie 98,4%, z czego w samym Krakowie powstało 82,3% całkowitej ilości odpadów niebezpiecznych). Najmniej tego typu odpadów (razem 0,038%) powstało w pięciu powiatach o zdecydowanie rolniczym charakterze (miechowskim, tarnowskim, proszowickim, limanowskim i tatrzańskim).
Odpady komunalne i składowiska
Aby móc zapanować nad tą sferą, przyjęto system planowania gospodarki odpadami – poczynając od szczebla krajowego, a na gminnym kończąc. Niestety, na szczeblu lokalnym opracowywanie planów gospodarki odpadami okazało się zadaniem niezrozumianym i ich realizacja mocno kulała. Pod tym względem od ogólnego obrazu nie odbiegało też małopolskie. W ustawowych terminach (31 grudnia 2003 r. – dla powiatów i 30 czerwca 2004 r. – dla gmin) uchwalone plany posiadały tylko dwa spośród 22 powiatów (ok. 9%) i trzy na 179 gmin (ponad 1,5%). Co prawda, sytuacja szybko się zmieniła i w rok 2005 z przyjętymi do realizacji planami weszło już 19 powiatów (86,36%) i 78 gmin (43,57%), jednak zaistniała sytuacja wskazuje, z jakim zaangażowaniem większość samorządów podchodzi do problemów ochrony środowiska.
W 2004 r. w Małopolsce powstało ok. 583 tys. Mg odpadów komunalnych. Z tej ilości w wyniku prowadzonej selektywnej zbiórki udało się odzyskać 43,5 tys. Mg surowców wtórnych (ok. 7,5%). Pozostałe odpady w zdecydowanej większości poddawane były składowaniu, z czego ok. 10% poza terenem województwa. Jednocześnie zaobserwowano dziwne zjawisko zmniejszania się ilości zbieranych i wywożonych odpadów komunalnych. W latach 2001-2003 ilość ta w województwie spadła o ok. 6%.
Rys. 3. Odzysk surowców wyselekcjonowanych ze strumienia odpadów komunalnych w latach 2001-2004
Zauważalne są jednak również pozytywne zjawiska. Systematycznie od 2001 r. notowany jest wzrost ilości surowców odzyskanych ze strumienia odpadów komunalnych. Jest to efekt zarówno rozwoju systemów selektywnej zbiórki, jak i odzysku prowadzonego na składowiskach. W okresie 2001-2004 ilość wyselekcjonowanych surowców wzrosła w województwie niemal dwukrotnie (rys. 3). Trzeba jednak zaznaczyć, że mimo rozwoju segregacji odpadów nadal ok. 98% unieszkodliwiono przez składowanie. Na tle celów szczegółowych, przyjętych w wojewódzkim planie gospodarki odpadami, ilość składowanych odpadów wygląda bardzo źle, bowiem w planie przyjęto, że do 2006 r. na składowiska trafiać będzie nie więcej niż 80% wyprodukowanych odpadów komunalnych. W celach szczegółowych wytyczonych w tym planie do 2006 r. założono ponadto, że zorganizowaną zbiórką odpadów zostaną objęci wszyscy mieszkańcy miast i 95% mieszkańców obszarów wiejskich. Ponadto na składowiska powinno trafiać maksymalnie do 82% (wagowo) całkowitej ilości komunalnych odpadów ulegających biodegradacji (w odniesieniu do 1995 r.). Do tego czasu w regionie powinny też zostać osiągnięte następujące poziomy odzysku i recyklingu: opakowań z papieru i tektury – 45%, opakowań szklanych – 35%, z tworzyw sztucznych – 22%, metalowych – 35% i opakowań wielomateriałowych – 20% oraz odpadów wielkogabarytowych – 26%, budowlanych – 20% i niebezpiecznych (z grupy odpadów komunalnych) – 22%.
W 2004 r. w województwie małopolskim odpady były deponowane na 69 składowiskach, w tym na 24 przemysłowych i 45 komunalnych. Spośród tych obiektów uszczelnienie podłoża posiadało 60%, 68% miało instalację do zbierania odcieków, a 28% do ujmowania biogazu. Wagi posiadało 34% obiektów, a brodzik do dezynfekcji kół pojazdów – 41%. Na 62% składowisk wykorzystywano spychacze, a na 27,7% kompaktory. Zdecydowana większość obiektów ogrodzona była pasem zieleni (72%).
W omawianym okresie na terenie woj. małopolskiego zdeponowano łącznie niespełna 1,325 Mg odpadów z czego na składowiskach komunalnych blisko 685,6 tys. Mg (51,8%), a pozostałe 48,2% (639,3 Mg) na przemysłowych. Dwa spośród składowisk przemysłowych przyjmowały w 2004 r. niesegregowane odpady komunalne (w ilości ok. 35 tys. Mg).
Deponowanie w gospodarce odpadami powinno być ostatnim ogniwem, stąd też liczba składowisk powinna maleć. W latach 2000-2004 w woj. małopolskim zakończono eksploatację lub całkowicie zamknięto 26 składowisk, w tym 21 komunalnych. Z tego trzy składowiska przyjmowały w 2004 r. odpady w ramach prac przygotowawczych do zamknięcia.
Mimo iż przedstawione dane obrazują rok 2004 i nie są najaktualniejsze, to jednak pozwalają stwierdzić, że w zakresie gospodarki odpadami, zwłaszcza komunalnymi, przed regionem stoi jeszcze wiele wyzwań. Oby udało się im jak najszybciej sprostać.
Opracował Piotr Strzyżyński
W 2004 r. Małopolska wytworzyła ogółem ponad 10 mln ton odpadów, czyli 8,8% ilości, jaka powstała w tym czasie w Polsce, i pod tym względem zajęła trzecie miejsce w kraju (za województwami śląskim i dolnośląskim). Prymat wiodła natomiast pod względem ilości wytworzonych odpadów niebezpiecznych –aż 31,8% ich krajowej produkcji. Aż 94,3% ogólnej ilości wytworzonych odpadów stanowiły odpady pochodzące z działalności gospodarczej, a tylko 5,7% – odpady komunalne.
Rys. 1. Odpady wytworzone w 2004 r. w woj. małopolskim w największych ilościach
Grupy odpadów: 01 – odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin; 10 – odpady z procesów termicznych; 05 – odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla; 19 – odpady z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej; 11 – odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych; 17 – odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej; 02 – odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybołówstwa, leśnictwa oraz przetwórstwa żywności.
Odpady z działalności gospodarczej
W 2004 r. w województwie powstało łącznie ok. 9,7 mln Mg odpadów z prowadzonej działalności gospodarczej, w tym odpady niebezpieczne w ilości niespełna 0,5 mln Mg (4,9%). W ogólnej masie największy udział miały odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu i przeróbce kopalin, odpady z procesów termicznych, przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla. W dalszej kolejności były to odpady pochodzące z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych i dróg, a także z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej, odpady z rolnictwa, leśnictwa i przetwórstwa żywności (rys. 1). Głównymi źródłami odpadów w Małopolsce w 2004 r. były: przemysł wydobywczy, energetyka, hutnictwo, przemysł petrochemiczny, sektor komunalny oraz przemysł spożywczy. W 2004 r. odzyskowi poddano aż 7,5 mln Mg tych odpadów (77%), niespełna 783 tys. Mg (8,1%) unieszkodliwiono, blisko 767 tys. Mg (7,9%) magazynowano, a na składowiskach zdeponowano ok. 645 tys. Mg (6,7%).
W strumieniu odpadów niebezpiecznych dominują odpady z hutnictwa żelaza, hydrometalurgii metali nieżelaznych i przemysłu chemicznego. Zauważalny jest także wzrost ilości odpadów pochodzących z działalności usługowej w zakresie czyszczenia zbiorników paliw i separatorów oraz unieszkodliwiania odpadów (postępowanie z odpadami niebezpiecznymi przedstawia rys. 2).
Rys. 2. Postępowanie z odpadami niebezpiecznymi powstałymi 2004 r.
W grupie odpadów powstających w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej odzysk polegał najczęściej na wykorzystaniu odpadów jako paliwa do wytwarzania energii i na recyklingu lub regeneracji metali i związków metali. W zakresie unieszkodliwiania poza składowaniem dominowało natomiast termiczne przekształcanie odpadów. Procesy odzysku i unieszkodliwiania odpadów prowadzone były w 77 instalacjach z terenu województwa (o łącznej mocy przerobowej wynoszącej ponad 16 mln Mg odpadów) oraz w instalacjach z innych województw.
W 2004 r. składowano łącznie 645,3 tys. Mg odpadów powstających w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej, w tym 1,7 tys. Mg odpadów niebezpiecznych. Były one składowane zarówno na terenie województwa małopolskiego, jak i poza jego obszarem – przede wszystkim na terenie województw śląskiego i wielkopolskiego. Poza Małopolską zdeponowano łącznie 6 tys. Mg odpadów, z czego 10% stanowiły odpady niebezpieczne.
W woj. małopolskim największe ilości odpadów z działalności gospodarczej powstają w Krakowie oraz w powiatach chrzanowskim, olkuskim i oświęcimskim (łącznie 86,6% wytworzonych odpadów). Najmniej odpadów powstało natomiast w powiatach proszowickim i dąbrowskim (0,02%). Pod względem ilości powstających odpadów niebezpiecznych w 2004 r. palmę pierwszeństwa dzierżył przede wszystkim Kraków, a następnie powiat olkuski, Tarnów oraz powiat chrzanowski (łącznie 98,4%, z czego w samym Krakowie powstało 82,3% całkowitej ilości odpadów niebezpiecznych). Najmniej tego typu odpadów (razem 0,038%) powstało w pięciu powiatach o zdecydowanie rolniczym charakterze (miechowskim, tarnowskim, proszowickim, limanowskim i tatrzańskim).
Odpady komunalne i składowiska
Aby móc zapanować nad tą sferą, przyjęto system planowania gospodarki odpadami – poczynając od szczebla krajowego, a na gminnym kończąc. Niestety, na szczeblu lokalnym opracowywanie planów gospodarki odpadami okazało się zadaniem niezrozumianym i ich realizacja mocno kulała. Pod tym względem od ogólnego obrazu nie odbiegało też małopolskie. W ustawowych terminach (31 grudnia 2003 r. – dla powiatów i 30 czerwca 2004 r. – dla gmin) uchwalone plany posiadały tylko dwa spośród 22 powiatów (ok. 9%) i trzy na 179 gmin (ponad 1,5%). Co prawda, sytuacja szybko się zmieniła i w rok 2005 z przyjętymi do realizacji planami weszło już 19 powiatów (86,36%) i 78 gmin (43,57%), jednak zaistniała sytuacja wskazuje, z jakim zaangażowaniem większość samorządów podchodzi do problemów ochrony środowiska.
W 2004 r. w Małopolsce powstało ok. 583 tys. Mg odpadów komunalnych. Z tej ilości w wyniku prowadzonej selektywnej zbiórki udało się odzyskać 43,5 tys. Mg surowców wtórnych (ok. 7,5%). Pozostałe odpady w zdecydowanej większości poddawane były składowaniu, z czego ok. 10% poza terenem województwa. Jednocześnie zaobserwowano dziwne zjawisko zmniejszania się ilości zbieranych i wywożonych odpadów komunalnych. W latach 2001-2003 ilość ta w województwie spadła o ok. 6%.
Rys. 3. Odzysk surowców wyselekcjonowanych ze strumienia odpadów komunalnych w latach 2001-2004
Zauważalne są jednak również pozytywne zjawiska. Systematycznie od 2001 r. notowany jest wzrost ilości surowców odzyskanych ze strumienia odpadów komunalnych. Jest to efekt zarówno rozwoju systemów selektywnej zbiórki, jak i odzysku prowadzonego na składowiskach. W okresie 2001-2004 ilość wyselekcjonowanych surowców wzrosła w województwie niemal dwukrotnie (rys. 3). Trzeba jednak zaznaczyć, że mimo rozwoju segregacji odpadów nadal ok. 98% unieszkodliwiono przez składowanie. Na tle celów szczegółowych, przyjętych w wojewódzkim planie gospodarki odpadami, ilość składowanych odpadów wygląda bardzo źle, bowiem w planie przyjęto, że do 2006 r. na składowiska trafiać będzie nie więcej niż 80% wyprodukowanych odpadów komunalnych. W celach szczegółowych wytyczonych w tym planie do 2006 r. założono ponadto, że zorganizowaną zbiórką odpadów zostaną objęci wszyscy mieszkańcy miast i 95% mieszkańców obszarów wiejskich. Ponadto na składowiska powinno trafiać maksymalnie do 82% (wagowo) całkowitej ilości komunalnych odpadów ulegających biodegradacji (w odniesieniu do 1995 r.). Do tego czasu w regionie powinny też zostać osiągnięte następujące poziomy odzysku i recyklingu: opakowań z papieru i tektury – 45%, opakowań szklanych – 35%, z tworzyw sztucznych – 22%, metalowych – 35% i opakowań wielomateriałowych – 20% oraz odpadów wielkogabarytowych – 26%, budowlanych – 20% i niebezpiecznych (z grupy odpadów komunalnych) – 22%.
W 2004 r. w województwie małopolskim odpady były deponowane na 69 składowiskach, w tym na 24 przemysłowych i 45 komunalnych. Spośród tych obiektów uszczelnienie podłoża posiadało 60%, 68% miało instalację do zbierania odcieków, a 28% do ujmowania biogazu. Wagi posiadało 34% obiektów, a brodzik do dezynfekcji kół pojazdów – 41%. Na 62% składowisk wykorzystywano spychacze, a na 27,7% kompaktory. Zdecydowana większość obiektów ogrodzona była pasem zieleni (72%).
W omawianym okresie na terenie woj. małopolskiego zdeponowano łącznie niespełna 1,325 Mg odpadów z czego na składowiskach komunalnych blisko 685,6 tys. Mg (51,8%), a pozostałe 48,2% (639,3 Mg) na przemysłowych. Dwa spośród składowisk przemysłowych przyjmowały w 2004 r. niesegregowane odpady komunalne (w ilości ok. 35 tys. Mg).
Deponowanie w gospodarce odpadami powinno być ostatnim ogniwem, stąd też liczba składowisk powinna maleć. W latach 2000-2004 w woj. małopolskim zakończono eksploatację lub całkowicie zamknięto 26 składowisk, w tym 21 komunalnych. Z tego trzy składowiska przyjmowały w 2004 r. odpady w ramach prac przygotowawczych do zamknięcia.
Mimo iż przedstawione dane obrazują rok 2004 i nie są najaktualniejsze, to jednak pozwalają stwierdzić, że w zakresie gospodarki odpadami, zwłaszcza komunalnymi, przed regionem stoi jeszcze wiele wyzwań. Oby udało się im jak najszybciej sprostać.
Opracował Piotr Strzyżyński
Wykorzystano dane zawarte na stronie www.stat.gov.pl, “Wojewódzki plan gospodarki odpadami na lata 2003-2010” oraz “Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2004 r.”. |
