Krzewienie kultury postępowania z odpadami

Odpowiednia wiedza o świecie, wpajana od najmłodszych lat, może przyczynić się do rozwiązania wielu problemów. Jednym z tych, którego nie należy lekceważyć, a który wciąż pozostaje aktualny, jest kwestia związana z odpadami. W wyniku produkcji przemysłowej i codziennej konsumpcji ich liczba wciąż rośnie. Przyczyn tego należy szukać w nas samych. Dlatego też wielu specjalistów jest zdania, że kulturę postępowania z odpadami trzeba wpajać dzieciom od najmłodszych lat. Powinna stać się ona nieodłącznym elementem wychowania.

Takie pierwsze nowatorskie programy są przygotowywane i wdrażane na coraz szerszą skalę na Ukrainie. Nie powstają one w stolicy kraju – Kijowie, a w mniej znanym Doniecku. Jednak to właśnie w tym rejonie najwcześniej zdano sobie sprawę z tego, jak poważny jest problem odpadów, i jak głęboko tkwią przyczyny ich ciągłego wytwarzania. Oznacza to, że ta kwestia wymaga również psychologicznego podejścia.

Pierwsze kroki w tym kierunku podjęła organizacja „Róża Wiatrów”, opracowując ekologiczny program nauczania dla dzieci „Żywe iskierki”. Został on przyjęty i wdrożony nie tylko w rejonie Doniecka, ale również w innych miastach Ukrainy. Dalsze działania „Róża Wiatrów” zainicjowała w 2002 r., kiedy w rejonie Doniecka inicjowano projekt pn. „Doskonalenie systemu zarządzania stałymi odpadami bytowymi w rejonie Doniecka”. Zorganizowany było on w ramach programu TACIS (Technical Assistance for the Commonwealth of Independent States – Program Pomocy Technicznej dla Wspólnoty Niepodległych Państw), a jego celem było wdrożenie oddzielnej zbiórki odpadów. By zainteresować aktywnym udziałem w tym przedsięwzięciu możliwie jak największą grupę społeczeństwa, wprowadzono do szkół jeszcze jeden ekologiczny program nauczania dla dzieci – pod nazwą „Słoneczne Miasto”. Kultura postępowania z odpadami powinna być wpajana dzieciom w taki sam sposób jak kultura zachowania się w społeczeństwie, czyli od najmłodszych lat.

Projekt ten był przeprowadzony w trzech miastach rejonu donieckiego. Skierowany został do dzieci w klasach 5-8. Autorzy projektu i jednocześnie pracownicy centrum zrównoważonego rozwoju „Róża Wiatrów” przygotowali specjalne pomoce naukowe dla nauczycieli. Pomogły one uczynić zajęcia bardziej wyrazistymi i zapadającymi w pamięć i przygotować dla najmłodszych zeszyty do ćwiczeń. Program opiera się na interaktywnym procesie przekazywania wiedzy – nabywają ją zarówno nauczyciele, jak i uczniowie. Skupiono się w nim na najbardziej aktualnych kwestiach związanych ze stałymi odpadami bytowymi. Jednakże przed wdrożeniem projektu należało wyjaśnić dzieciom, dlaczego stanowią one tak poważny problem. W tym celu zaproponowano przeanalizowanie składu, rodzaju i ilości stałych odpadów bytowych na szkolnym podwórku, w klasie czy też w domu. Wypełniając to zadanie, najmłodsi mogli sobie uzmysłowić, że działalność człowieka nieuchronnie prowadzi do wytwarzania odpadów, a obojętność wobec nich stwarza dodatkowe problemy.

Dzięki eksperymentowi pn. „Mój kosz na śmieci w liczbach” dzieci policzyły ilość odpadów wytwarzanych przez każde z nich w ciągu dnia, tygodnia i roku. Natomiast poglądowe zadanie – „W jakim czasie klasa zapełni się odpadami, w przypadku ich niesprzątania?” – pozwoliło zrozumieć, w jak szybkim tempie ludzkość pogrąży się w odpadach, jeśli nie podejmie odpowiednich działań.

Nietypowe ćwiczenia budziły często, zwłaszcza na początku zdziwienie rodziców, choćby jak w przypadku wycieczki na składowisko odpadów zamiast do lasu lub parku. Jednak organizowanie specjalnych zebrań dla rodziców w ramach programu pomagało zrozumieć wagę tych zadań. Takie wyjazdy zawsze nasuwały dzieciom mnóstwo pytań. Na przykład poprzez porównanie lasu z miastem zastanawiały się, dlaczego w mieście należy sprzątać opadłe liście, a w lesie ulegają one rozkładowi? Podobnie dzieje się na składowiskach, gdzie niektóre z odpadów ulegają rozkładowi, a inne nie. W ramach programu uczniowie próbowali poznać skład odpadów z ich najbliższego otoczenia: na podwórku szkolnym, w klasie, w domu. Miało to pomóc w zrozumieniu, jak nieodwracalne i duże szkody przynoszą one środowisku oraz że nie należy pozostawać wobec tego problemu obojętnym. Rodzice mimowolnie zaczynali się interesować programem dzięki pytaniom zadawanym im przez ich dzieci. Opowiadają zatem, jakie odpady były wytwarzane kiedyś, a najmłodsi zaś mają porównanie co do ich skali oraz dowiadują się, że dawniej nie był to tak palący problem jak dziś. Pomaga to ocenić ważność poruszonej kwestii, stymulując do poszukiwania rozwiązań.

Przebywając na nietypowej wycieczce – na miejskim składowisku odpadów, dzieci obserwowały ogromne nieracjonalnie wykorzystywane powierzchnie oraz że niektóre odpady nie ulegają rozkładowi. Następnie można było w ich zeszytach przeczytać spostrzeżenia, że wycieczka ta była jednym z najbardziej niezwykłych i zapadających w pamięć wydarzeń w czasie trwania projektu „Słoneczne Miasto”. Ćwiczenia pozwoliły najmłodszym zrozumieć, że to właśnie ludzie, a tym samym i one są podstawowym źródłem wytwarzania tak ogromnej liczby odpadów.

Kolejny etap programu polegał na kształtowaniu odpowiedniego stosunku do odpadów. Propozycją jest składanie opakowań i poprzez zmniejszanie ich objętości uniknięcie w przyszłości przepełnionych kontenerów. Dzieci w klasie przeprowadziły eksperyment ze zmniejszaniem rozmiaru plastikowej butelki. W tym celu wykorzystano dwie butelki PET, a jedną z nich zgnieciono. Do obu nalano taką samą ilość wody, dzięki czemu można było zauważyć, że objętość „ściśniętego” opakowania zmniejszyła się sześciokrotnie. W ten sposób najmłodsi uczą się, że analogiczne postępowanie spowalnia zapełnianie kontenerów na ulicy, a tym samym i powierzchnię składowisk, którą będzie można wykorzystywać bardziej ekonomicznie.

Różnorodność opakowań to także jeden z problemów, którego rozwiązanie zaproponowano w programie „Słoneczne miasto”. W klasie stworzono wystawę, na której zgromadzono ogromną ilość rozmaitych opakowań. Uzmysłowiło to dzieciom, że jedno miasto nie jest w stanie wdrożyć tak dużej liczby technologii dla przerobienia poszczególnych typów odpadów. Rozwiązaniem jest niekupowanie produktów w indywidualnych lub dodatkowych opakowaniach, lecz wybieranie np. towarów na wagę. Z kolei problem ze wzrastającą ilością foliowych torebek, które praktycznie nie ulegają rozkładowi, pomogło uzmysłowić dzieciom następujące zadanie. Miały one policzyć takie siatki wyrzucane w ich domach w czasie tygodnia, a potem obliczyć, w ciągu jakiego okresu cała powierzchnia Ziemi pokryje się folią.

W ramach programu przyswajano jeszcze jeden sposób postępowania z odpadami – kompostowanie. By w przyszłości do kontenerów trafiało możliwie najmniej odpadów, wskazywano korzyści płynące z tego procesu. Prototyp kontenera kompostowego dzieci przygotowywały z pomocą rodziców w domu. W ciągu miesiąca miały okazję obserwować, jak wytwarza się pełnowartościowy nawóz, który następnie można wykorzystać w swoim ogródku.

Wszystkie ćwiczenia opracowane w pomocach naukowych ukierunkowane są na odpowiednie przygotowanie najmłodszych do segregacji odpadów. Jednym z takich zadań było przeprowadzenie przez nie ankiety wśród członków swojej rodziny. Dzieci poznawały zdanie najbliższych na temat oddzielnej zbiórki odpadów, jednocześnie informując przepytywane osoby o jego zaletach i korzyściach.

Takie ćwiczenia zwiększają zasób wiedzy wśród uczniów i zaczynają oni proponować swoje rozwiązania dla polepszenia złożonej sytuacji odpadów. Efektem tych działań był wystosowany przez nich list do prezydenta miasta.

Uwieńczeniem całego programu stała się wystawa połączona z konkursem prac artystycznych wykonanych przez dzieci na temat „Słoneczne miasto”. Pomysł spotkał się z aprobatą i dużym zaangażowaniem najmłodszych, którzy pisali wiersze, opowiadania, malowali obrazy i tworzyli różne przedmioty artystyczne z odpadów.

Spektrum poruszanych problemów w ramach programu było bardzo szerokie. Oczywiście nie każdy nauczyciel jest gotowy poświęcić swój czas na takie dodatkowe zajęcia. Właśnie w tym celu opracowano pomoce naukowe dla nauczycieli. Zawierają one ogólną informację o problemie odpadów, jak również porady odnośnie sposobu prowadzenia takich zajęć. Natomiast potrzebne dzieciom wiadomości dostarcza specjalny zeszyt dla uczniów.

Program „Słoneczne miasto” został opracowany z myślą o dzieciach w młodszych klasach. W tym wieku bowiem zawsze towarzyszy im duch współzawodnictwa: kto szybciej, a u kogo lepiej? Dzieci podchodzą do tego jak do swoistego rodzaju rozrywki, która pozwala im oderwać się na chwilę od codziennych zajęć i wzbogacić program nauczania. Cały projekt to nauka przez zabawę, która pomaga zrozumieć i zwalczać bardzo poważny problem naszych czasów – odpady.

Obecnie w rejonie Doniecka jest już opracowana strategia informowania społeczeństwa o problemach i zagadnieniach związanych z ekologią i odpadami. Program czeka na akceptację przez administrację miasta, a projekt „Słoneczne miasto” jest jego składową.

Julia Rosliakova
Centrum Zrównoważonego Rozwoju „Róża Wiatrów”, Donieck, Ukraina

 

Śródtytuły od redakcji

 

 

Fragment z materiałów pomocniczych dla nauczycieli