Najnowsze metody produkcji energii umożliwiły zmiany paradygmatu funkcjonowania sektora energetycznego. Już nie tylko wielkie korporacje zajmują się jej wytwarzaniem.

Obserwujemy coraz szybsze przemiany na rynku energetycznym. Popularne staje się hasło prosument ? to nie tylko bierny konsument energii, ale także aktywny i niezależny producent na małą, lokalną skalę. 
Krajowa Agencja Poszanowania Energii KAPE oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) podejmują działania zmierzające do upowszechnienia nowego podejścia do produkcji i oszczędzania energii. Dzięki nim promowana jest idea niskoemisyjnej produkcji energii w budynkach prywatnych i użyteczności publicznej. Bardzo wyraźny jest wpływ różnych instrumentów finansowych na powszechność stosowania konkretnych technologii zmniejszających zużycie energii. Dobrym przykładem jest proces upowszechnienia się kolektorów słonecznych, czyli solarnych systemów ogrzewania ciepłej wody użytkowej. Według NFOŚiGW, do marca 2014 r. zainstalowano aż 58 tysięcy urządzeń za 388 mln zł.

Zmiany w budownictwie

Analizując ok. 40 tys. świadectw energetycznych wydanych przez firmę BuildDesk w latach 2010-2012, można zaobserwować ciekawy trend do stosowania energooszczędnych technologii w budownictwie. Ilość kolektorów słonecznych zwiększyła się z 0,1% budynków do aż 4%, bardzo dobra izolacja termiczna z 2,3% do 15,5%, a spalanie biomasy z 0,1% do aż jednej czwartej budynków! To niezwykle silny wzrost w ciągu zaledwie trzech lat. Chociaż spalanie biomasy
w domowych kotłach i kominkach w celach grzewczych postrzegane jest jako niskoemisyjna metoda produkcji energii, to ma ono jednak pewne wady. Widać to na przykładzie Krakowa i Zakopanego, gdzie stosowanie drewna w domowych paleniskach może skutkować lokalnym wzrostem zanieczyszczenia powietrza, zwłaszcza w okresie zimowym. Dodatkowo takie piece
są wykorzystywane także do spalania węgla, a nawet śmieci, co przekłada się na znaczące zwiększenie zachorowalności na choroby płuc. 
Dynamiczny wzrost liczby domów o doskonałej izolacji termicznej dowodzi, że szybko wzrasta świadomość inwestorów odnośnie korzyści wynikających z zastosowania takich rozwiązań. Początkowo działania przynoszą efekty, jednak późniejsze skutki tych działań nie są zadowalające. Czy zdołamy dokonać energetycznej transformacji i przekonamy obywateli oraz jednostki samorządu terytorialnego do konkretnych działań, zapewniających stworzenie w Polsce nowoczesnej, niskoemisyjnej gospodarki? 
Doktor inż. Arkadiusz Węglarz, doradca Zarządu ds. Niskoemisyjnej Gospodarki w KAPE, w publikacji ?Efektywność energetyczna w Polsce. Przegląd 2012? zauważa: W Polsce efektywne planowanie energetyczne powiązane z długofalową polityką klimatyczną praktycznie nie ma miejsca. Obecnie istnieje szereg dokumentów planistycznych dotyczących terenu gminy. Dokumenty te często nie mają powiązania ze sobą, a realizowane działania oparte są częściej na możliwości zdobycia finansowania niż na przemyślanym planie.

Doktor Węglarz postuluje zatem wprowadzenie w Polsce systemu zrównoważonego gospodarowania energią. W latach 2007-2011 zrealizowano w naszym kraju ponad 20 tys. projektów termomodernizacji w budynkach i OZE na kwotę 14,3 mld zł. 86% tych projektów zostało sfinansowanych z wykorzystaniem instrumentów zwrotnych1. W kwocie tej wartość działań pomocowych osiągnęła poziom 67%. Największą liczbę projektów dofinansowano w ramach Funduszu Termomodernizacji i Remontów, zarządzanego przez Bank Gospodarstwa Krajowego (15 215 projektów)1. Ilości projektów termomodernizacyjnych zrealizowanych w budynkach i OZE w różnych województwach bardzo różnią się między sobą1. Największą liczbę sfinalizowano w woj. mazowieckim (3485) oraz śląskim (2919), i te dwa województwa otrzymały także największą pomoc finansową. Najgorzej wypadły natomiast województwa świętokrzyskie (383), opolskie (426), podkarpackie (565) oraz lubuskie (660). Różnica w ilości projektów i przyznanych na nie pieniędzy wynika po części z odmiennych warunków środowiskowych i społeczno-ekonomicznych. Ciekawe jest jednak to, że często czynniki związane z zanieczyszczeniem powietrza nie idą w parze z liczbą projektów termomodernizacyjnych. Jaskrawym przykładem są woj. opolskie i świętokrzyskie, w których emisja zanieczyszczeń powietrza jest na dużo wyższym poziomie niż w województwach o najlepszej jakości powietrza, ale jednocześnie liczba przeprowadzonych projektów termomodernizacyjnych okazuje się najniższa w Polsce1.

Brak planów w 59% gmin

W celu zapewnienia efektywnych działań termomodernizacyjnych kluczowe jest odpowiednie opracowanie przez gminy planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Według badań przeprowadzonych w 2011 r. przez Fundację na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii, 41% gmin w Polsce takie plany posiada. Natomiast poszczególne województwa objęły takimi planami różną ilość gmin. Największy procentowo udział mają województwa pomorskie (83%) i opolskie (71%), a najmniejszy woj. lubelskie (13%) i podkarpackie (18%)1. Warto skojarzyć posiadanie przez gminy planów zaopatrzenia w energię z faktycznym procesem termomodernizacyjnym.
Czy województwa, w których nasycenie planami zaopatrzenia w ciepło jest wysokie, przodują w procesach termomodernizacyjnych? Okazuje się, że obraz jest bardzo złożony. Widać dużą rozbieżność pomiędzy liderami w termomodernizacji i województwami, w których podejmuje się stosunkowo niewiele działań. W całym kraju termomodernizacji poddano 51% obiektów użyteczności publicznej. Dla budynków mieszkalnych wskaźnik ten jest dużo niższy ? wynosi od 20 do 30%1.  
Z analizy wykonanej przez Fundację na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii wynika, że województwa, w których plany zaopatrzenia w energię były wdrożone w 83% gmin (pomorskie) i 71% (opolskie) były jednocześnie tymi, w których udział w dofinansowanych projektach termomodernizacyjnych był najniższy w kraju. Jak piszą autorzy analizy sporządzonej przez zespół Narodowej Agencji Poszanowania Energii, widoczna jest odwrotna zależność ? to znaczy im większe zaangażowanie województwa w opracowanie planów, tym mniejsza jest aktywność inwestycyjna w projektach termomodernizacyjnych. 
W związku z pojawieniem się nowych możliwości finansowania działań termomodernizacyjnych i związanych z nowoczesnym zarządzaniem energią, w najbliższym budżecie UE warto więc zwrócić uwagę w gminach na odpowiednie zaplanowanie działań pod tym względem. 
Obowiązujący w Polsce system planowania energetycznego nie jest w stanie zapewnić krajowi bezpieczeństwa energetycznego, rozwoju gospodarczego oraz poprawy jakości środowiska naturalnego. Gospodarowanie energią w polskich gminach odbywa się przeważnie bez powiązań 
z planowaniem energetycznym w kształcie określonym przez ustawę Prawo energetyczne. 
W efekcie gminy nie wykorzystują w praktyce ?Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe?.

Propozycja to PGN

Systemową propozycją rozwiązania tych niedociągnięć może stać się wdrożenie Planu Gospodarki Niskoemisyjnej ? PGN. Ma on polegać na wprowadzeniu Krajowego Systemu Zrównoważonego Gospodarowania Energią, obejmującego zarówno samorządy, jak i instytucje państwowe na różnych szczeblach administracji. System ten, powiązany z Krajowym Rejestrem Energetycznym, ma służyć identyfikacji i priorytetyzacji potencjalnych inwestycji na rzecz efektywności energetycznej. 
Nowo powstała Koalicja na rzecz utworzenia Krajowego Systemu Zrównoważonego Gospodarowania Energią jest inicjatywą mającą na celu uzupełnienie obecnego ustawodawstwa (przede wszystkim ustawy Prawo energetyczne) o koncepcję planowania działań z zakresu energii i efektywnego zarządzania nią w gminie. Dzięki odpowiedniej zmianie przepisów i opracowaniu systemu finansowania działań w gminie na poziomie regionalnym oraz krajowym, możliwe będzie wypracowanie dobrych praktyk gospodarowania energią w gminach.

Źródła

1. Analiza przestrzenna (w województwach Polski) aktywności samorządów w zakresie gospodarki niskoemisyjnej w latach 2007-2011. NAPE. Luty 2014.

Piotr Siergiej 

Krajowa Agencja Poszanowania Energii 
Warszawa

 

Śródtytuły od redakcji