Podwójny system wsparcia
Z Zofią Krzyżanowską, radcą generalnym w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, rozmawia Urszula Wojciechowska
W krajach należących do Unii Europejskiej następują zmiany w strukturze upraw rolnych. Wyłączony spod upraw na cele żywnościowe areał zostaje zagospodarowany na uprawy roślin przemysłowych i szybko rosnących z przeznaczeniem na cele energetyczne. W jaki sposób Unia wspiera takie uprawy?
Uzgodniona w 2003 r. reforma wspólnej polityki rolnej wprowadziła nową formę pomocy wspierającą uprawy na cele energetyczne. Nadal będzie funkcjonować istniejące wsparcie na grunty ugorowane, na których prowadzić można uprawy na cele przemysłowe, w tym również na cele energetyczne. W ten sposób reforma daje rolnikom podwójny system wsparcia produkcji rolnej: wsparcie do produkcji na cele energetyczne, w tym również uprawiane na gruntach ugorowanych.
Rolnikom, którzy zajmują się uprawą roślin energetycznych, przysługuje pomoc w wysokości 45 euro/ha. Będzie ona stosowana w całej UE na obszarze 1,5 mln ha. Rolnicy są zakwalifikowani do otrzymania pomocy wtedy, gdy zakontraktują swoje uprawy z odpowiednim przetwórcą przemysłowym. Kontrakt nie jest wymagany, jeżeli przetworzenie roślin energetycznych nastąpi w gospodarstwie. Rolnik i przetwórca nie muszą pochodzić z tego samego państwa członkowskiego.
Uprawy energetyczne to uprawy z przeznaczaniem szczególnie na produkcję: biopaliw lub innych odnawialnych paliw stosowanych w transporcie (wymienionych w dyrektywie 2003/30/WE z 8 maja 2003 r. dotyczącej promowania zużycia biopaliw) oraz elektrycznej lub termicznej energii otrzymywanej z biomasy.
Do wszystkich roślin (także do niektórych dwuletnich i wieloletnich upraw oraz trwałych plantacji) uprawianych na cele energetyczne, łącznie z burakiem cukrowym, przysługuje dotacja.
Czy również polscy rolnicy mogą spodziewać się takiego wsparcia, a jeśli tak, to od kiedy?
Zgodnie z zapisami obecnego prawa (Rozporządzenie Rady 1782/2003) nowe państwa członkowskie nie mają możliwości wsparcia roślin energetycznych z budżetu UE. Polska wielokrotnie zgłaszała żądania objęcia roślin energetycznych wsparciem na takich samych zasadach jak w UE-15 (podczas posiedzeń Komitetu Zarządzającego Płatności Bezpośrednich oraz na forum Parlamentu Europejskiego). Komisja Europejska przygotowała raport dotyczący przeglądu wsparcia roślin energetycznych oraz propozycję wprowadzenia zmian od 2007 r. w zakresie wsparcia roślin energetycznych na biopaliwa.
Istotną zmianą jest stosowanie takiej samej stawki dotacji jak w UE-15 w nowych państwach członkowskich, czyli 45 euro/ha, bez stosowania zasady stopniowego dochodzenia do pełnych stawek (zasada phasing-in) dla roślin energetycznych na biopaliwo. Ponadto Komisja Europejska zaproponowała zwiększenie limitu obszarowego z 1,5 mln ha do 2 mln ha na rośliny energetyczne, by uwzględnić obszary uprawy zajęte pod te rośliny w nowych państwach członkowskich. Przekroczenie tego limitu powierzchni upraw roślin na cele energetyczne spowoduje zmniejszenie stawki dopłat zgodnie ze współczynnikiem przekroczenia powierzchni.
Możliwa będzie również pomoc krajowa na założenie wieloletnich upraw, pokrywająca do 50% kosztów związanych z założeniem plantacji. Komisja zapowiada też pewne uproszczenia w zarządzaniu tym schematem (kaucje, umowy).
Wprowadzenie tych zmian wymaga modyfikacji obecnego prawa – dopiero wtedy te nowe zapisy prawa będą wiążące i wprowadzą podstawy do wsparcia roślin energetycznych w nowych państwach członkowskich.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 19 grudnia 2005 r. nakłada na energetykę określone wymogi pozyskiwania biomasy z upraw roślin szybko rosnących już od 2008 r. Jakie rośliny będą wspierane ze środków krajowych, a jakie z unijnych?
Zapowiadane zmiany w prawie unijnym dotyczącą objęcia dotacją wszystkich roślin wykorzystywanych do produkcji biopaliw od 2007 r. Płatności powierzchniowe (do hektara upraw) będą stosowane z budżetu unijnego w wysokości 45 euro/ha. W Polsce, w obecnym systemie jednolitej płatności obszarowej (SAPS) nie ma obowiązku ugorowania części powierzchni gruntów zajętych pod uprawę zbóż, roślin oleistych i wysokobiałkowych, tak jak to występuje w UE-15. W systemie docelowym, który Polska wprowadzi w zakresie płatności bezpośrednich w tzw. systemie SPS (system płatności jednolitych z ang. Single Payment Scheme), takie możliwości uprawy roślin na cele energetyczne na gruntach ugorowanych będą istniały.
Zapowiadane w raporcie zmiany wsparcia dla roślin energetycznych nie dotyczą roślin uprawianych na biomasę. Zgodnie z obecnym prawem, w krajach stosujących SAPS uprawy roślin wieloletnich na biomasę nie są objęte wsparciem z budżetu unijnego. Z tego powodu Polska stosuje wsparcie do tych upraw w ramach płatności krajowych do powierzchni 7,5 tys. hektarów. Obecnie, w 2006 r., stawka płatności ustalona została na poziomie 69,57 euro/ha, przy założeniu, że nie przekroczona zostanie powierzchnia referencyjna pod uprawami wierzby i róży bezkolcowej. Powierzchnia w ramach złożonych wniosków o dofinansowanie wierzby w 2006r. wynosi nieco poniżej 7 tys. hektarów. Rozważane jest w MRiRW rozszerzenie listy roślin uprawianych na biomasę, do których stosowane będzie wsparcie, po uzyskaniu pozytywnych opinii co do ich wpływu na środowisko w warunkach uprawy na dużych plantacjach.
Od 1 stycznia 2007 r. w życie wchodzi ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekłych. Czy jest możliwe zwiększenie upraw roślin do produkcji biokomponentów, a jeśli tak, to do jakiego poziomu?
Zwiększenie produkcji surowców rolniczych do biopaliw oznaczać będzie wzrost areału upraw oraz wydajności jednostkowej z hektara. Ekspertyzy naukowe (m.in. IUNG) wskazują, że w Polsce istnieją możliwości zwiększenia produkcji surowców rolniczych na biopaliwa wynikające ze zmiany w strukturze zasiewów oraz wydajności z hektara. Zwiększenie powierzchni upraw rzepaku do 1 mln hektarów nie będzie stwarzać większego problemu agrotechnicznego. Wprowadzenie technologii przerobu buraków na bioetanol pozwoli utrzymać obecną powierzchnię upraw lub nawet nieznacznie ją rozszerzyć. Wykorzystanie żyta oraz kukurydzy na bioetanol też jest brane pod uwagę. W sumie pozwoli to uzyskać produkcję roczną bioetanolu na poziomie 264-365 tys. ton w najbliższych latach.
Czy uprawa roślin na cele energetyczne, tj. do produkcji biomasy, ustabilizuje produkcję rolniczą i stworzy rolnikom dodatkowe źródło dochodu?
Osiągnięcie przez Polskę docelowego udziału energii wytwarzanej w źródłach odnawialnych na poziomie 7,5% wymaga przeznaczenia na ten cel od 260 do 370 tys. ha użytków rolnych przy założeniu, że udział biomasy w odnawialnych źródłach energii będzie wynosił ok. 90%, a z tego 70% pochodzić będzie z upraw na gruntach rolniczych. Oznacza to, że do 2010 r. Polska może zagospodarować nie mniej niż 25-33% obecnego limitu UE wynoszącego 1,5 mln ha upraw energetycznych. Wykorzystanie zwłaszcza słabszych gleb, często obecnie nie uprawianych, na plantacje roślin energetycznych, w tym na biomasę, przyczyni się do poprawy dochodów rolników z tytułu wsparcia uprawy tych roślin dodatkowymi dotacjami. Korzyść społeczna z tytułu rozwoju programów odnawialnych źródeł energii jest nieoceniona, gdyż wpływa na poprawę stanu środowiska, zdrowia ludzi i zwierząt.
Jakie warunki muszą spełnić rolnicy, by uzyskać wsparcie do roślin energetycznych?
Płatności do roślin energetycznych są uwarunkowane spełnieniem przez rolników i przetwórców wielu warunków. Komisja zapowiada od 2007 r. pewne uproszczenie procedur ubiegania się o te płatności. Dopłaty bezpośrednie uwarunkowane są spełnianiem wymogów wprowadzanych przez reformę Wspólnej Polityki Rolnej z 2003 r. Obejmuje to zasadę cross-compliance, czyli powiązanie płatności SPS ze spełnianiem standardów środowiskowych, bezpieczeństwa żywności, zdrowia roślin i zwierząt oraz dotyczących dobrostanu zwierząt, a także z wymogiem utrzymania gospodarstwa w dobrej kulturze rolnej i środowiskowej.
Pomoc do upraw energetycznych jest dodatkiem do płatności jednolitej. Została wprowadzona ze specjalnych powodów. Kontrola musi zapewnić nie tylko to, że rośliny zostały zebrane i dostarczone do przetwórcy, ale także to, że zostały przetworzone na energię. Dlatego dodatkowo istnieją ścisłe wytyczne, które muszą wypełnić rolnik i przetwórca, aby otrzymać pomoc w postaci dopłat do produkcji roślin energetycznych:
Pomoc jest zagwarantowana tylko dla powierzchni uprawy będącej przedmiotem umowy pomiędzy rolnikiem a przetwórcą przemysłowym, a także związana jest z ilością dostarczonego surowca (państwo członkowskie ustala wysokość plonu, która musi zostać osiągnięta. Rzeczywista ilość zebranego przez rolnika surowca powinna być zbliżona do wymaganych wielkości plonu). Umowa kontraktacyjna powinna zawierać wszystkie szczegóły dotyczące ubiegającego się o pomoc, uprawy, przetwórcy i finalnego zużycia surowca. Rolnicy muszą dostarczyć zbiory z całego zakontraktowanego, będącego przedmiotem ubiegania się o dopłatę, obszaru.
By zapewnić, że surowiec jest przetwarzany na produkt energetyczny, pierwsi przetwórcy muszą odpowiednio zabezpieczyć produkt (tak by ograniczyć ryzyko ostatecznej zmiany kierunku zużycia surowca). Przetwórcy muszą prowadzić dokumentację dostarczanych surowców, wyszczególniając gatunki, nazwę i adres dostarczającego surowiec, miejsce dostawy i informacje na temat umowy, z określeniem czasu.
Ilość dokonanych transakcji sprzedaży surowca i wstępnie przetworzonych produktów powinna być ograniczona – do maksimum dwóch razy przed końcowym przetworzeniem.
Zobowiązania rolnika wygasają z momentem, gdy zebrane zbiory zostają dostarczone do odbiorcy, a zobowiązania pierwszego przetwórcy rozpoczynają się z momentem dostawy i wygasają w momentem finalnego przetworzenia surowca w produkt energetyczny.
Niektóre operacje transportowe dotyczące surowców na cele energetyczne i produktów pochodnych będą przedmiotem kontroli przy wykorzystaniu dokumentów procedur kontrolnych T5.
Niespełnienie tych warunków może grozić karami, takimi jak zmniejszanie dopłat dla rolników lub utrata zabezpieczenia w przypadku przetwórców. Warunki te są modyfikowane i dostosowywane do reguł rządzących rynkiem.
Państwa członkowskie muszą sprawować kontrolę na miejscu, obejmującą co najmniej 25% przetwórni, wybranych na podstawie analizy ryzyka w celu zapewnienia zgodności. Kontrolą musi być objęte 10% rolników ubiegających się o pomoc, wybranych na podstawie analizy ryzyka.
W krajach należących do Unii Europejskiej następują zmiany w strukturze upraw rolnych. Wyłączony spod upraw na cele żywnościowe areał zostaje zagospodarowany na uprawy roślin przemysłowych i szybko rosnących z przeznaczeniem na cele energetyczne. W jaki sposób Unia wspiera takie uprawy?
Uzgodniona w 2003 r. reforma wspólnej polityki rolnej wprowadziła nową formę pomocy wspierającą uprawy na cele energetyczne. Nadal będzie funkcjonować istniejące wsparcie na grunty ugorowane, na których prowadzić można uprawy na cele przemysłowe, w tym również na cele energetyczne. W ten sposób reforma daje rolnikom podwójny system wsparcia produkcji rolnej: wsparcie do produkcji na cele energetyczne, w tym również uprawiane na gruntach ugorowanych.
Rolnikom, którzy zajmują się uprawą roślin energetycznych, przysługuje pomoc w wysokości 45 euro/ha. Będzie ona stosowana w całej UE na obszarze 1,5 mln ha. Rolnicy są zakwalifikowani do otrzymania pomocy wtedy, gdy zakontraktują swoje uprawy z odpowiednim przetwórcą przemysłowym. Kontrakt nie jest wymagany, jeżeli przetworzenie roślin energetycznych nastąpi w gospodarstwie. Rolnik i przetwórca nie muszą pochodzić z tego samego państwa członkowskiego.
Uprawy energetyczne to uprawy z przeznaczaniem szczególnie na produkcję: biopaliw lub innych odnawialnych paliw stosowanych w transporcie (wymienionych w dyrektywie 2003/30/WE z 8 maja 2003 r. dotyczącej promowania zużycia biopaliw) oraz elektrycznej lub termicznej energii otrzymywanej z biomasy.
Do wszystkich roślin (także do niektórych dwuletnich i wieloletnich upraw oraz trwałych plantacji) uprawianych na cele energetyczne, łącznie z burakiem cukrowym, przysługuje dotacja.
Czy również polscy rolnicy mogą spodziewać się takiego wsparcia, a jeśli tak, to od kiedy?
Zgodnie z zapisami obecnego prawa (Rozporządzenie Rady 1782/2003) nowe państwa członkowskie nie mają możliwości wsparcia roślin energetycznych z budżetu UE. Polska wielokrotnie zgłaszała żądania objęcia roślin energetycznych wsparciem na takich samych zasadach jak w UE-15 (podczas posiedzeń Komitetu Zarządzającego Płatności Bezpośrednich oraz na forum Parlamentu Europejskiego). Komisja Europejska przygotowała raport dotyczący przeglądu wsparcia roślin energetycznych oraz propozycję wprowadzenia zmian od 2007 r. w zakresie wsparcia roślin energetycznych na biopaliwa.
Istotną zmianą jest stosowanie takiej samej stawki dotacji jak w UE-15 w nowych państwach członkowskich, czyli 45 euro/ha, bez stosowania zasady stopniowego dochodzenia do pełnych stawek (zasada phasing-in) dla roślin energetycznych na biopaliwo. Ponadto Komisja Europejska zaproponowała zwiększenie limitu obszarowego z 1,5 mln ha do 2 mln ha na rośliny energetyczne, by uwzględnić obszary uprawy zajęte pod te rośliny w nowych państwach członkowskich. Przekroczenie tego limitu powierzchni upraw roślin na cele energetyczne spowoduje zmniejszenie stawki dopłat zgodnie ze współczynnikiem przekroczenia powierzchni.
Możliwa będzie również pomoc krajowa na założenie wieloletnich upraw, pokrywająca do 50% kosztów związanych z założeniem plantacji. Komisja zapowiada też pewne uproszczenia w zarządzaniu tym schematem (kaucje, umowy).
Wprowadzenie tych zmian wymaga modyfikacji obecnego prawa – dopiero wtedy te nowe zapisy prawa będą wiążące i wprowadzą podstawy do wsparcia roślin energetycznych w nowych państwach członkowskich.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 19 grudnia 2005 r. nakłada na energetykę określone wymogi pozyskiwania biomasy z upraw roślin szybko rosnących już od 2008 r. Jakie rośliny będą wspierane ze środków krajowych, a jakie z unijnych?
Zapowiadane zmiany w prawie unijnym dotyczącą objęcia dotacją wszystkich roślin wykorzystywanych do produkcji biopaliw od 2007 r. Płatności powierzchniowe (do hektara upraw) będą stosowane z budżetu unijnego w wysokości 45 euro/ha. W Polsce, w obecnym systemie jednolitej płatności obszarowej (SAPS) nie ma obowiązku ugorowania części powierzchni gruntów zajętych pod uprawę zbóż, roślin oleistych i wysokobiałkowych, tak jak to występuje w UE-15. W systemie docelowym, który Polska wprowadzi w zakresie płatności bezpośrednich w tzw. systemie SPS (system płatności jednolitych z ang. Single Payment Scheme), takie możliwości uprawy roślin na cele energetyczne na gruntach ugorowanych będą istniały.
Zapowiadane w raporcie zmiany wsparcia dla roślin energetycznych nie dotyczą roślin uprawianych na biomasę. Zgodnie z obecnym prawem, w krajach stosujących SAPS uprawy roślin wieloletnich na biomasę nie są objęte wsparciem z budżetu unijnego. Z tego powodu Polska stosuje wsparcie do tych upraw w ramach płatności krajowych do powierzchni 7,5 tys. hektarów. Obecnie, w 2006 r., stawka płatności ustalona została na poziomie 69,57 euro/ha, przy założeniu, że nie przekroczona zostanie powierzchnia referencyjna pod uprawami wierzby i róży bezkolcowej. Powierzchnia w ramach złożonych wniosków o dofinansowanie wierzby w 2006r. wynosi nieco poniżej 7 tys. hektarów. Rozważane jest w MRiRW rozszerzenie listy roślin uprawianych na biomasę, do których stosowane będzie wsparcie, po uzyskaniu pozytywnych opinii co do ich wpływu na środowisko w warunkach uprawy na dużych plantacjach.
Od 1 stycznia 2007 r. w życie wchodzi ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekłych. Czy jest możliwe zwiększenie upraw roślin do produkcji biokomponentów, a jeśli tak, to do jakiego poziomu?
Zwiększenie produkcji surowców rolniczych do biopaliw oznaczać będzie wzrost areału upraw oraz wydajności jednostkowej z hektara. Ekspertyzy naukowe (m.in. IUNG) wskazują, że w Polsce istnieją możliwości zwiększenia produkcji surowców rolniczych na biopaliwa wynikające ze zmiany w strukturze zasiewów oraz wydajności z hektara. Zwiększenie powierzchni upraw rzepaku do 1 mln hektarów nie będzie stwarzać większego problemu agrotechnicznego. Wprowadzenie technologii przerobu buraków na bioetanol pozwoli utrzymać obecną powierzchnię upraw lub nawet nieznacznie ją rozszerzyć. Wykorzystanie żyta oraz kukurydzy na bioetanol też jest brane pod uwagę. W sumie pozwoli to uzyskać produkcję roczną bioetanolu na poziomie 264-365 tys. ton w najbliższych latach.
Czy uprawa roślin na cele energetyczne, tj. do produkcji biomasy, ustabilizuje produkcję rolniczą i stworzy rolnikom dodatkowe źródło dochodu?
Osiągnięcie przez Polskę docelowego udziału energii wytwarzanej w źródłach odnawialnych na poziomie 7,5% wymaga przeznaczenia na ten cel od 260 do 370 tys. ha użytków rolnych przy założeniu, że udział biomasy w odnawialnych źródłach energii będzie wynosił ok. 90%, a z tego 70% pochodzić będzie z upraw na gruntach rolniczych. Oznacza to, że do 2010 r. Polska może zagospodarować nie mniej niż 25-33% obecnego limitu UE wynoszącego 1,5 mln ha upraw energetycznych. Wykorzystanie zwłaszcza słabszych gleb, często obecnie nie uprawianych, na plantacje roślin energetycznych, w tym na biomasę, przyczyni się do poprawy dochodów rolników z tytułu wsparcia uprawy tych roślin dodatkowymi dotacjami. Korzyść społeczna z tytułu rozwoju programów odnawialnych źródeł energii jest nieoceniona, gdyż wpływa na poprawę stanu środowiska, zdrowia ludzi i zwierząt.
Jakie warunki muszą spełnić rolnicy, by uzyskać wsparcie do roślin energetycznych?
Płatności do roślin energetycznych są uwarunkowane spełnieniem przez rolników i przetwórców wielu warunków. Komisja zapowiada od 2007 r. pewne uproszczenie procedur ubiegania się o te płatności. Dopłaty bezpośrednie uwarunkowane są spełnianiem wymogów wprowadzanych przez reformę Wspólnej Polityki Rolnej z 2003 r. Obejmuje to zasadę cross-compliance, czyli powiązanie płatności SPS ze spełnianiem standardów środowiskowych, bezpieczeństwa żywności, zdrowia roślin i zwierząt oraz dotyczących dobrostanu zwierząt, a także z wymogiem utrzymania gospodarstwa w dobrej kulturze rolnej i środowiskowej.
Pomoc do upraw energetycznych jest dodatkiem do płatności jednolitej. Została wprowadzona ze specjalnych powodów. Kontrola musi zapewnić nie tylko to, że rośliny zostały zebrane i dostarczone do przetwórcy, ale także to, że zostały przetworzone na energię. Dlatego dodatkowo istnieją ścisłe wytyczne, które muszą wypełnić rolnik i przetwórca, aby otrzymać pomoc w postaci dopłat do produkcji roślin energetycznych:
Pomoc jest zagwarantowana tylko dla powierzchni uprawy będącej przedmiotem umowy pomiędzy rolnikiem a przetwórcą przemysłowym, a także związana jest z ilością dostarczonego surowca (państwo członkowskie ustala wysokość plonu, która musi zostać osiągnięta. Rzeczywista ilość zebranego przez rolnika surowca powinna być zbliżona do wymaganych wielkości plonu). Umowa kontraktacyjna powinna zawierać wszystkie szczegóły dotyczące ubiegającego się o pomoc, uprawy, przetwórcy i finalnego zużycia surowca. Rolnicy muszą dostarczyć zbiory z całego zakontraktowanego, będącego przedmiotem ubiegania się o dopłatę, obszaru.
By zapewnić, że surowiec jest przetwarzany na produkt energetyczny, pierwsi przetwórcy muszą odpowiednio zabezpieczyć produkt (tak by ograniczyć ryzyko ostatecznej zmiany kierunku zużycia surowca). Przetwórcy muszą prowadzić dokumentację dostarczanych surowców, wyszczególniając gatunki, nazwę i adres dostarczającego surowiec, miejsce dostawy i informacje na temat umowy, z określeniem czasu.
Ilość dokonanych transakcji sprzedaży surowca i wstępnie przetworzonych produktów powinna być ograniczona – do maksimum dwóch razy przed końcowym przetworzeniem.
Zobowiązania rolnika wygasają z momentem, gdy zebrane zbiory zostają dostarczone do odbiorcy, a zobowiązania pierwszego przetwórcy rozpoczynają się z momentem dostawy i wygasają w momentem finalnego przetworzenia surowca w produkt energetyczny.
Niektóre operacje transportowe dotyczące surowców na cele energetyczne i produktów pochodnych będą przedmiotem kontroli przy wykorzystaniu dokumentów procedur kontrolnych T5.
Niespełnienie tych warunków może grozić karami, takimi jak zmniejszanie dopłat dla rolników lub utrata zabezpieczenia w przypadku przetwórców. Warunki te są modyfikowane i dostosowywane do reguł rządzących rynkiem.
Państwa członkowskie muszą sprawować kontrolę na miejscu, obejmującą co najmniej 25% przetwórni, wybranych na podstawie analizy ryzyka w celu zapewnienia zgodności. Kontrolą musi być objęte 10% rolników ubiegających się o pomoc, wybranych na podstawie analizy ryzyka.
