Przetargi jak najszybciej!

Terminarz przygotowań do uruchomienia nowego systemu został określony w art. 10 noweli (Ustawa z 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw – DzU nr 152, poz. 897). Czas ten jednak tylko z pozoru wydaje się długi. Samorządy gminne zostały bowiem zobowiązane do podjęcia poszczególnych uchwał do końca tego roku. Muszą one wejść w życie nie później niż 1 lipca 2013 r. Wówczas gminy powinny być już stronami skutecznie zawartych umów z przedsiębiorcami na odbiór odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Samorządom pozostaje zatem niewiele czasu na przygotowanie właściwych uchwał i przeprowadzenie postępowań przetargowych. Nic też nie stoi na przeszkodzie, aby nowy system gospodarowania odpadami na terenie danej gminy został wprowadzony wcześniej.

 

Przedmiotem uchwał, o których mowa, powinny być metoda ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi i stawka tej opłaty, termin, częstotliwość i tryb jej uiszczania oraz wzór deklaracji o jej wysokości. Niezbędna jest też uchwała o szczegółowym sposobie i zakresie świadczenia usług odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i zagospodarowania tych odpadów.

Ponadto rady gmin mogą podjąć uchwały w przedmiocie podziału gmin na sektory, dla których będą organizowane odrębne przetargi, oraz rozszerzenia kategorii zarówno nieruchomości objętych nowym systemem, jak i odpadów zbieranych selektywnie.

 

Zanim jednak lokalne władze usiądą do głosowania, należałoby – w interesie zarówno gmin, jak i właścicieli nieruchomości – przeprowadzić szczegółową analizą dotychczasowego systemu odbioru odpadów, działającego na terenie konkretnych miejscowości. Dotyczyć ona powinna przede wszystkim masy odpadów komunalnych odbieranych od mieszkańców, rodzajów odpadów zbieranych selektywnie oraz kosztów z tym związanych. Gminy będą pobierały od właścicieli nieruchomości opłaty za zagospodarowanie odpadów komunalnych, stanowiące przychód ich budżetu. Jednocześnie będą one zobowiązane do zapłacenia wynagrodzenia podmiotom wybranym w przetargu na odbiór odpadów komunalnych (koszt budżetu gminy). A zatem brak wspomnianej analizy lub jej wadliwość może skutkować naruszeniem stabilności budżetu samorządu, w wyniku przewagi kosztów nowego systemu nad wpływami od mieszkańców.

 

Pomimo iż mowa jest o podejmowaniu przez rady gmin poszczególnych uchwał, wydaje się, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby przegłosować tylko jedną uchwałę, ale za to obejmującą cały wskazany w ustawie zakres. Ze względu na obszerną zawartość merytoryczną uchwała taka byłaby jednak mało funkcjonalna, dlatego lepiej przygotować co najmniej dwie uchwały: pierwsza w przedmiocie opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, a druga w sprawie organizacji systemu odbioru odpadów komunalnych. Ważna jest w tej sytuacji kolejność podejmowania uchwał. Druga z wymienionych regulacji będzie miała bowiem istotny wpływ na koszty nowego systemu, a tym samym na wysokość opłat wnoszonych przez właścicieli nieruchomości.

 

Pierwsza z uchwał (na podstawie art. 6k ustawy) powinna przede wszystkim określić metodę ustalenia stawki opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Może być ona obliczona na podstawie liczby mieszkańców zamieszkujących daną nieruchomość, ilości zużytej wody z danej nieruchomości albo powierzchni lokalu mieszkalnego.

Co istotne, uchwała nie może przewidywać kombinacji tych sposobów wyliczenia, a zatem będzie ona obowiązywać wszystkich właścicieli nieruchomości zamieszkanych z terenu gminy. Świadczy o tym użycie spójnika „albo” pomiędzy poszczególnymi podstawami (art. 6j ust. 1). Drugą metodą jest ustalenie opłaty od jednego gospodarstwa domowego.

Uchwała powinna zawierać także określenie stawek opłaty za gospodarowanie odpadami w powiązaniu z przyjętą metodą obliczania opłaty. Ustawa nakłada przy tym obowiązek wzięcia pod uwagę szeregu okoliczności, o których mowa w art. 6k ust. 2, w tym liczby mieszkańców, ilości wytwarzanych odpadów oraz sezonowości powstawania odpadów na niektórych nieruchomościach.

 

W końcu rada gminy może również zadecydować o objęciu systemem gospodarowania odpadami nieruchomości niezamieszkanych (art. 6c). Mogą to być np. zakłady przemysłowe, szkoły, szpitale lub budynki biurowe. W takim przypadku opłatę oblicza się, biorąc pod uwagę liczbę pojemników na odpady, które są faktycznie odbierane z nieruchomości (art. 6j ust. 3). Wydaje się, że samorząd może nawet wskazać, który rodzaj takich niezamieszkanych nieruchomości wejdzie do systemu „gminnego” (np. tylko szkoły lub urzędy). Gdyby przyjąć odmienne stanowisko, iż podjęcie uchwały w tym przedmiocie skutkuje koniecznością objęcia tym systemem wszystkich, a nie tylko wybranych, nieruchomości niezamieszkanych, to trzeba stwierdzić, iż nastręczałoby to wielu trudności. Dla przykładu, już obecnie menedżerowie zakładów produkcyjnych deklarują, że – z uwagi na ochronę mienia firm – nie będą zezwalali na wejście na ich teren pracowników przedsiębiorstw odbierających odpady komunalne, wybranych w przetargach przez gminy.

 

Rada gminy, w kolejnej części uchwały, powinna także ustalić termin, częstotliwość i tryb uiszczania opłat, biorąc pod uwagę warunki miejscowe (art. 6l). Ustawa nie precyzuje tej kwestii szczegółowo. Zatem lokalne władze mogą przyjąć dowolne terminy i okresy płatności (np. co miesiąc, co kwartał, co rok). O ile w gminach miejskich najczęściej opłaty będą wnoszone na rachunek bankowy urzędu miasta lub w jego kasie, o tyle w gminach wiejskich możliwy jest np. pobór opłat przez sołtysów.

W końcu ustawa nakazuje określenie w uchwale wzoru deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi, którą mają składać właściciele nieruchomości (art. 6n). Powinien on być zbliżony do dotychczasowych deklaracji w sprawie podatku od nieruchomości, które składają przedsiębiorcy. W treści deklaracji należy zawrzeć objaśnienia dotyczące sposobu wypełnienia dokumentu oraz pouczenie, że stanowi on podstawę do wystawienia tytułu wykonawczego. Ponadto uchwała powinna zawierać postanowienia dotyczące terminu i miejsca składania deklaracji.

 

Przechodząc do zakresu drugiej uchwały, dotyczącej organizacji systemu gospodarowania odpadami, należy w pierwszej kolejności wskazać na możliwość wprowadzenia do niej postanowienia o podziale obszaru gminy na sektory. Z tego przywileju moga skorzystać samorządy, na terenie których mieszka co najmniej 10 tys. osób (art. 6d ust. 2). Dla każdego sektora przeprowadza się odrębne przetargi na odbiór odpadów komunalnych i ich zagospodarowanie. Podział taki umożliwi udział w postępowaniach mniejszym podmiotom, a jego brak w dużych gminach może doprowadzić do wykluczenia z rynku małych przedsiębiorców, jeśli nie będą potrafili zorganizować się w konsorcja. Z drugiej strony brak podziału na sektory może pozwolić gminom na uzyskanie efektu skali – odbiór większej ilości odpadów przez jeden podmiot przełoży się zapewne na obniżenie wynagrodzenia.

 

Ponadto rada gminy powinna w uchwale wskazać szczegółowy sposób i zakres świadczenia usług odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości i ich, w szczególności ilość tych odpadów, częstotliwość ich wywozu oraz sposób świadczenia usług przez punkty selektywnego zbierania odpadów (art. 6r ust. 3). Lokalne władze mogą również postanowić, że segregacja obejmie nie tylko podstawowe frakcje odpadów komunalnych, wskazanych w art. 3 ust. 2 pkt 5 ustawy, czyli papier, metal, tworzywa sztuczne, szkło, opakowania wielomateriałowe oraz odpady biodegradowalne, ale także inne frakcje.

 

Jeżeli wyżej wskazane uchwały, jako akty prawa miejscowego nie zostaną zaskarżone i wejdą w życie, wówczas będzie można ogłosić przetargi na odbiór odpadów komunalnych, w tym na prowadzenie punktów selektywnego zbierania. Postępowania te będą prowadzone w oparciu o ustawę Prawo zamówień publicznych (P.z.p.). Poza elementami wynikającymi z P.z.p., w specyfikacji istotnych warunków zamówienia (SIWZ) należy jednak dodatkowo uwzględnić wymogi dotyczące przekazywania odebranych zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania do regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK). Ponadto trzeba wskazać rodzaje odpadów komunalnych odbieranych selektywnie od właścicieli nieruchomości, standard sanitarny wykonywania usług oraz ochrony środowiska, obowiązek prowadzenia dokumentacji związanej z działalnością objętą zamówieniem, a także szczegółowe wymagania stawiane przedsiębiorcom odbierającym odpady komunalne.

 

Trzeba jednak zwrócić uwagę na spór odnośnie wskazania w SIWZ-ie RIPOK-u, do której należy przekazać odpady. Określenie w SIWZ-ie konkretnego RIPOK-u może bowiem w pewnych warunkach stanowić nadużycie pozycji dominującej przez gminę (patrz np. decyzja prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 17 marca 2011 r., znak RBG-411/08/07/PA). Stąd też SIWZ (a wcześniej odpowiednie uchwały, w tym regulamin utrzymania czystości i porządku w gminie) powinien przewidywać wyłącznie ogólny obowiązek przekazywania odpadów komunalnych do RIPOK-ów, które są wskazane w uchwale sejmiku województwa o wykonaniu wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, lub do tzw. instalacji zastępczej. Jedyne ograniczenie listy RIPOK-ów może wynikać z tzw. zasady bliskości, określonej w art. 9 ustawy o odpadach, gdy inne instalacje regionalne będą położone w znacznej odległości od terenu danej gminy lub jeśli na obszarze danego regionu gospodarki odpadami będzie wyłącznie jeden RIPOK. Również taka sytuacja nie jest jednak dla gminy bezpieczna. Może bowiem dojść do sytuacji, w której powstanie nowy RIPOK. Wówczas samorząd będzie musiał zarówno dokonać odpowiednich zmian w uchwałach, jak i umożliwić przedsiębiorcy korzystanie z nowej instalacji. Stwierdzenie nadużywania pozycji dominującej przez gminę może zakończyć się decyzją UOKiK-u, nakładającą karę w wysokości do 10% przychodów z poprzedniego roku.

 

W ogłaszanych postępowaniach przetargowych będą mogli brać udział wyłącznie przedsiębiorcy wpisani do gminnych rejestrów działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych, w tym spółki gminne (art. 6e). Samorząd nie ma możliwości dokonywania tzw. zleceń in-house na rzecz swojej spółki czy zakładu budżetowego. Co więcej, zakłady budżetowe powinny zostać przekształcone w spółki, gdyż w obecnej formie nie będą mogły brać udział w przetargu. Jedynie w przypadku co najmniej dwukrotnego niepowodzenia przetargu będzie możliwe powierzenie zamówienia z wolnej ręki, przy czym zakład budżetowy musi dostosować się do wymogów stawianych przez art. 9d ustawy. Kwestia zamówień in-house jest kolejnym kontrowersyjnym tematem w omawianej ustawie. W związku z dotychczasowym orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (np. orzeczenie z 18 listopada 1999 r. w sprawie Teckal, sygn. C-107/98) nie można wykluczyć, że ustawa w zakresie, w jakim uniemożliwia zlecenia in-house, będzie podlegała zaskarżeniu.

Samo przeprowadzenie przetargów nie powinno być już tak czasochłonne jak analizy poprzedzające podjęcie niezbędnych uchwał. Należy jednak spodziewać się wysokiej konkurencji w przetargach, gdyż dla wielu podmiotów będzie to „być albo nie być” na rynku. Konsekwencją tej sytuacji będzie bardzo duża liczba odwołań, co prowadzi do wniosku, że ogłoszenie przetargów powinno nastąpić jak najszybciej, aby system gospodarowania odpadami komunalnymi faktycznie ruszył od 1 lipca 2013 r.

 

Kancelaria KSP Legal & Tax Advice w Katowicach

 

Tytuł i śródtytuły od redakcji