Przyrodniczo i romantycznie
Stare i martwe drzewa mają nie tylko swoisty urok, ale także spełniają ważne funkcje przyrodnicze. Szczególnie doceniane były one w sztuce ogrodowej baroku oraz romantyzmu.
Piękno starych drzew
W ogrodach barokowych ukształtowanych od XVII do pierwszej połowy XVIII wieku znajdowały się rosnące pojedynczo drzewa o malowniczym pokroju, kontrastujące z otoczeniem, które specjalnie eksponowano (tzw. solitery lub syngieltony). Były to drzewa, rzadziej krzewy, wyróżniające się pięknością kształtu korony, kolorem, fakturą lub rzadkością odmiany. Używano do tego celu przeważnie drzew pochodzenia obcego oraz form ogrodowych gatunków rodzimych (zwisłych, słupowych, piramidalnych itp.).
W martwym drzewie ma szansę zasiedlić się i rozwinąć wiele gatunków organizmów.
Teoretycy i praktycy ogrodnictwa krajobrazowego XIX wieku uważali, że projekty parków romantycznych winny uwzględniać w swoich założeniach wcześniej istniejące w danym miejscu drzewostany. Szczególną opieką otaczano zwłaszcza stare drzewa, które dobrze eksponowano w parkowym założeniu. Uważano, że liczne dziuple i obumarłe konary upiększają stare drzewa i w niczym nie zmniejszają ich walorów dekoracyjnych. Drzewa pojedyncze, rosnące w osamotnieniu – głównie dęby, budziły wręcz fascynację romantycznymi parkami. Zwracano uwagę na ich indywidualność i przeciwstawiano się ich karczowaniu, np. w celu ponownego rozplanowania ogrodu. Szczególnie doceniano drzewa rosnące na wzniesieniach, w środku lub na obrzeżu polany, a także odbicie w wodzie starego drzewa rosnącego na brzegu stawu parkowego. Kult starych drzew rozpowszechnił się zwłaszcza w parkach Rosji i Anglii, w parkach krajobrazowych (pejzażowych), w których z powodów dekoracyjnych sadzono nawet drzewa martwe jako obiekty przyciągające wzrok.
Pożytek przyrodniczy
Niezależnie od znaczenia starych drzew w kompozycji parków niezwykle istotna jest także ich rola przyrodnicza, polegająca na powstawaniu w parkach pewnych ilości martwego drewna, tj. rozkładającego się drewna martwych drzew lub ich obumarłych części. Martwe drewno (np. stojące fragmenty pni, leżące kłody i gałęzie) są siedliskiem niezwykle różnorodnym, bowiem kombinacja kształtów, gatunków drewna i stopni rozkładu umożliwia współistnienie na stosunkowo niewielkim obszarze bardzo wielu gatunkom grzybów, roślin i zwierząt o różnych wymaganiach i sposobach życia. We współczesnych parkach na ogół nie ma martwego drewna. Wszystkie usychające drzewa i krzewy, obumierające konary, leżące gałęzie itp. usuwa się bądź pali jako nieestetyczne lub zagrażające bezpieczeństwu ludzi. W praktyce zdarza się jednak, że przez jakiś czas nie są one uprzątane.
Mimo że w parkach martwego drewna jest zazwyczaj niewiele (w lesie naturalnym martwe drewno stanowi ponad 20% całej naziemnej biomasy), to i tak są one ważnym i bogatym środowiskiem życia gatunków związanych z obumarłymi częściami żyjących starych drzew. Wiele gatunków o krótkich cyklach rozwojowych ma szansę zasiedlić takie środowiska i w pełni się rozwinąć. Dla różnych gatunków organizmów związanych z drewnem cennym środowiskiem życia i ważną bazą pokarmową są także pozostawione po ścięciu drzew pniaki. Unikatowym miejscem dla rozwoju wielu gatunków zwierząt są stare drzewa z dziuplami, w których zalegają próchnowiska, czyli murszejące fragmenty drewna na żywych, stojących drzewach (np. martwice boczne, zagłębienia po uschniętych konarach, gnijące wnętrza starych drzew, obumarłe i obumierające tkanki drzewne wewnątrz dziupli). Stosowana niekiedy tzw. chirurgia starych drzew dziuplastych, polegająca m.in. na oczyszczaniu, impregnowaniu i likwidacji próchnowisk, nie przedłuża istotnie ich życia. Powoduje natomiast ogromne straty w zespołach rzadkich gatunków bezkręgowców całkowicie zależnych od tego typu środowiska. Dlatego bardzo ważne jest pozostawianie nie tylko w lasach i zadrzewieniach, ale także w parkach wszystkich drzew dziuplastych. Dziuple takich drzew nie powinny być nigdy opróżniane z mieszczących się w nich próchnowisk, gdyż stanowią one specyficzne miejsce rozwoju dla rzadkich gatunków bezkręgowców. Zabiegi “chirurgiczne” na starych drzewach należy ograniczyć do nielicznych drzew o znaczeniu kulturowym. Jednak nawet w tych przypadkach ingerencja w próchnowiska winna być wykluczona. W założeniach parkowych należy przewidzieć także pozostawianie leżących kłód i ich fragmentów aż do ich całkowitego rozkładu. Ze względów przyrodniczych celowe jest także pozostawienie stojących martwych drzew w pewnej odległości (ze względu na bezpieczeństwo) od alejek spacerowych.
prof. dr. hab. Krzysztof Kasprzak
EKO-GEO-GRAF, Poznań
Źródła
Piękno starych drzew
W ogrodach barokowych ukształtowanych od XVII do pierwszej połowy XVIII wieku znajdowały się rosnące pojedynczo drzewa o malowniczym pokroju, kontrastujące z otoczeniem, które specjalnie eksponowano (tzw. solitery lub syngieltony). Były to drzewa, rzadziej krzewy, wyróżniające się pięknością kształtu korony, kolorem, fakturą lub rzadkością odmiany. Używano do tego celu przeważnie drzew pochodzenia obcego oraz form ogrodowych gatunków rodzimych (zwisłych, słupowych, piramidalnych itp.).
W martwym drzewie ma szansę zasiedlić się i rozwinąć wiele gatunków organizmów.
Teoretycy i praktycy ogrodnictwa krajobrazowego XIX wieku uważali, że projekty parków romantycznych winny uwzględniać w swoich założeniach wcześniej istniejące w danym miejscu drzewostany. Szczególną opieką otaczano zwłaszcza stare drzewa, które dobrze eksponowano w parkowym założeniu. Uważano, że liczne dziuple i obumarłe konary upiększają stare drzewa i w niczym nie zmniejszają ich walorów dekoracyjnych. Drzewa pojedyncze, rosnące w osamotnieniu – głównie dęby, budziły wręcz fascynację romantycznymi parkami. Zwracano uwagę na ich indywidualność i przeciwstawiano się ich karczowaniu, np. w celu ponownego rozplanowania ogrodu. Szczególnie doceniano drzewa rosnące na wzniesieniach, w środku lub na obrzeżu polany, a także odbicie w wodzie starego drzewa rosnącego na brzegu stawu parkowego. Kult starych drzew rozpowszechnił się zwłaszcza w parkach Rosji i Anglii, w parkach krajobrazowych (pejzażowych), w których z powodów dekoracyjnych sadzono nawet drzewa martwe jako obiekty przyciągające wzrok.
Pożytek przyrodniczy
Niezależnie od znaczenia starych drzew w kompozycji parków niezwykle istotna jest także ich rola przyrodnicza, polegająca na powstawaniu w parkach pewnych ilości martwego drewna, tj. rozkładającego się drewna martwych drzew lub ich obumarłych części. Martwe drewno (np. stojące fragmenty pni, leżące kłody i gałęzie) są siedliskiem niezwykle różnorodnym, bowiem kombinacja kształtów, gatunków drewna i stopni rozkładu umożliwia współistnienie na stosunkowo niewielkim obszarze bardzo wielu gatunkom grzybów, roślin i zwierząt o różnych wymaganiach i sposobach życia. We współczesnych parkach na ogół nie ma martwego drewna. Wszystkie usychające drzewa i krzewy, obumierające konary, leżące gałęzie itp. usuwa się bądź pali jako nieestetyczne lub zagrażające bezpieczeństwu ludzi. W praktyce zdarza się jednak, że przez jakiś czas nie są one uprzątane.
Mimo że w parkach martwego drewna jest zazwyczaj niewiele (w lesie naturalnym martwe drewno stanowi ponad 20% całej naziemnej biomasy), to i tak są one ważnym i bogatym środowiskiem życia gatunków związanych z obumarłymi częściami żyjących starych drzew. Wiele gatunków o krótkich cyklach rozwojowych ma szansę zasiedlić takie środowiska i w pełni się rozwinąć. Dla różnych gatunków organizmów związanych z drewnem cennym środowiskiem życia i ważną bazą pokarmową są także pozostawione po ścięciu drzew pniaki. Unikatowym miejscem dla rozwoju wielu gatunków zwierząt są stare drzewa z dziuplami, w których zalegają próchnowiska, czyli murszejące fragmenty drewna na żywych, stojących drzewach (np. martwice boczne, zagłębienia po uschniętych konarach, gnijące wnętrza starych drzew, obumarłe i obumierające tkanki drzewne wewnątrz dziupli). Stosowana niekiedy tzw. chirurgia starych drzew dziuplastych, polegająca m.in. na oczyszczaniu, impregnowaniu i likwidacji próchnowisk, nie przedłuża istotnie ich życia. Powoduje natomiast ogromne straty w zespołach rzadkich gatunków bezkręgowców całkowicie zależnych od tego typu środowiska. Dlatego bardzo ważne jest pozostawianie nie tylko w lasach i zadrzewieniach, ale także w parkach wszystkich drzew dziuplastych. Dziuple takich drzew nie powinny być nigdy opróżniane z mieszczących się w nich próchnowisk, gdyż stanowią one specyficzne miejsce rozwoju dla rzadkich gatunków bezkręgowców. Zabiegi “chirurgiczne” na starych drzewach należy ograniczyć do nielicznych drzew o znaczeniu kulturowym. Jednak nawet w tych przypadkach ingerencja w próchnowiska winna być wykluczona. W założeniach parkowych należy przewidzieć także pozostawianie leżących kłód i ich fragmentów aż do ich całkowitego rozkładu. Ze względów przyrodniczych celowe jest także pozostawienie stojących martwych drzew w pewnej odległości (ze względu na bezpieczeństwo) od alejek spacerowych.
prof. dr. hab. Krzysztof Kasprzak
EKO-GEO-GRAF, Poznań
Źródła
- Gutowski J.M., Bobiec A., Pawlaczyk P., Zub K.: Drugie życie drzewa. WWF-Polska. Warszawa-Hajnówka 2004.
- Kasprzak K.: Ochrona pomników przyrody. Zasady postępowania administracyjnego. Abrys. Poznań 2005.
Warte uwagi |
W Polsce dobrym przykładem parku romantycznego jest założony przez księżnę I. Czartoryską park w Puławach (1798-1806, oprócz księżnej urządzali go m.in. J. Sarage, J.P. Norblin i W. Jaszczołd) ze słynnymi dziełami P. Aignera: Świątynią Sybilli (1798-1801) i Domkiem Gotyckim (1800-1809) oraz nieco starsza, romantyczno-sentymentalna Arkadia księżnej H. Radziwiłłowej (założona w 1778 r., główny projektant: S.B. Zug). |
