Raj spekulantów, koszmar inwestorów

Zwrot od początku wieku w kierunku w pełni zliberalizowanych rynków energii nie zawsze przynosi pozytywne efekty. Jako zwolennik wolnego handlu, nie mogę jednak nie zauważać problemu, który pierwsi odkryli Amerykanie podczas kryzysu kalifornijskiego (lata 2000-2001), dotyczącego złej organizacji rynku. Oparcie transakcji kupna-sprzedaży energii na segmencie giełdowym z dużą rolą rynków spotowych (natychmiastowych), daje bardzo dobre rezultaty krótkoterminowe i możliwość obniżania cen w sytuacjach nadwyżek produkcji. Jednak to, co dobre w krótkim horyzoncie, niestety, nie zawsze optymalizuje długoterminowy rozwój energetyki.

Stosunkowo niskie ceny energii na rynku hurtowym nie dają impulsu inwestycyjnego wytwórcom i koncernom energetycznym. Giełda (i silny rynek spotowy) doskonale obniża i dostosowuje ceny energii do aktualnych warunków, natomiast ma tendencję do gwałtownego odwrócenia trendów w momencie pojawienia się braków produkcyjnych. Widać to m.in. w silnych fluktuacjach cen – kilka bezwietrznych, pochmurnych i zimnych dni w Niemczech spowodowało gwałtowny wzrost cen o 20% i impuls cenowy także na giełdzie polskiej. To tylko wierzchołek góry lodowej. Jeśli sprawdzi się najczarniejszy scenariusz pojawienia się deficytu mocy w systemie energetycznym (możliwy w Polsce ok. 2017 r.), to giełda stanie się rynkiem producentów, windujących ceny w górę.

 

Model europejskiego handlu emisjami CO₂ znowu pokazuje swoje słabości. Kończący się właśnie kolejny okres rozliczeniowy unaocznia jego wady (choć przez finansistów pewnie odbierane jest to jako szansa i korzyść) – duże wahania cen, brak ceny referencyjnej i jasnego prognozowania cen w przyszłości. Indeksy cenowe certyfikatów EUA w poprzednim (do 2008 r.) i obecnym okresie (do 2012 r.) pokazują stopniowy wzrost – od właściwie zerowych wartości do szczytów (nawet 20-30 euro za tonę), a następnie powolny (przyspieszający na koniec okresu rozliczeniowego) spadek w kierunku eurocentów. Aktualnie koszt tony CO₂ to ok. 6,5 euro przy trendzie malejącym. Patrząc na nadwyżki na rynku, ceny muszą spadać, chyba że zostaną w sposób regulacyjny (nierynkowy) podniesienie przez eliminację certyfikatów z rynku. System, który w założeniu miał więc być najbardziej wolny, rynkowy i ekonomiczny – zupełnie nie spełnia swojej funkcji. Staje się rajem dla firm spekulacyjnych (finansowych) i największym koszmarem inwestorów w elektrownie, którzy w swoich analizach nie wiedzą, czy kalkulować 5, 10, 15, a może 50 euro kosztów za tonę.

 

Dodatkowo cały czas trwa rewolucja technologiczna. Pakiet klimatyczny ma na celu długoterminową kompletną przebudowę systemu elektroenergetycznego. Forsowane maksymalne użycie źródeł odnawialnych i konieczne przy tym zmiany w organizacji sieci dystrybucyjnej (energetyka rozproszona, koncepcje Demand Side Management) wcale nie pomagają w długoterminowym planowaniu. Budowa energetyki odnawialnej musi być oparta na dotacjach rządowych, pochodzących z wyższych taryf dla końcowych konsumentów – nazywane w różny sposób „kolorowymi” certyfikatami w jednych krajach czy „feed-in-tarrif” w innych. Mechanizmy, które w zadziwiający sposób przypominają nasze rodzime kontrakty długoterminowe z lat 90. XX w., oprotestowane przez UE jako niedozwolona pomoc publiczna, dziś są uznanym sposobem promowania nadrzędnych celów energetycznych Unii. Niestety, przynoszą też zaburzenia rynkowe – od wpływu samej metody wytwarzania energii (i nieprzewidywalności) na ceny, po kłopoty z organizacją sieci.

 

Trochę niepokojące jest to, że nie staramy się rozwiązywać bieżących problemów, ale pędzimy, wprowadzając ad hoc nowe rozwiązania. Kiedy pojawił się temat energetyki rozproszonej, to już myślimy o budowie „smart grid” i samochodach elektrycznych, a gdy zauważono wpływ energetyki odnawialnej na silne wahania cen spot, to powstają idee i regulacje REMIT (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego w sprawie przejrzystości rynków). Wydaje się, że powoli wszyscy widzą, że zmiany postępują za szybko (w energetyce liczy się czas w dziesięcioleciach i niezbyt skuteczne są zmiany strategii np. co pół roku), ale desperacko próbuje się to zniwelować nowymi, kolejnymi pomysłami. Na pewno proces inwestycyjny jest kompletnie rozregulowany i właściwie nieprzewidywalny. Trudno traktować poważnie zapowiedzi wielkich inwestycji (już chyba w Polsce liczonych na 20 tys. MW nowych mocy w konwencjonalnych i atomowych blokach), jeśli nie można przygotować sensownej analizy opłacalności. To nie wróży niczego dobrego. Może nasze stare, energetyczne przyzwyczajenia – stabilnie, długoterminowo, bez zakłóceń – nie pasują już do nowych czasów?