Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym określa wymagania, jakim powinien on odpowiadać oraz zasady postępowania z nim. Ma to na celu zmniejszenie ilości powstających z ZSEE odpadów oraz zminimalizowania oddziaływania zawartych w nim substancji na ludzi i środowisko.

Ustawa z 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (DzU nr 180, poz. 1495), wdrażająca przepisy dyrektywy 2002/96/WE z 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (Dz.Urz. UE L 37 z 13 lutego 2003 r. z późn. zm.), weszła w życie 21 października 2005 r.
W trakcie dwóch i pół roku od tego czasu nie poczyniono zmian większości przepisów ustawy (obecnie trwa proces jej nowelizacji). Uznać jednak można, że w tym okresie dokonano szeregu interpretacji kluczowych przepisów ustawy.
Jedną z najbardziej znaczących był materiał z 4 grudnia 2006 r., opublikowany na stronach Ministerstwa Środowiska „Wytyczne w zakresie praktycznego stosowania definicji sprzętu w rozumieniu przepisów ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym”. Pomaga to przedsiębiorcom określić, czy wprowadzane przez nich przedmioty są sprzętem elektrycznym i elektronicznym w rozumieniu ustawy, czy też nie. Wyjaśniono w nim kwestie związane z urządzeniami wchodzącymi w skład instalacji, stanowiącymi części urządzeń niebędących sprzętem (np. samochody), a także zagadnienia związane z wielkogabarytowymi, stacjonarnymi urządzeniami przemysłowymi.

Sprzęt z gospodarstw domowych
Ustawa dotyczy zarówno sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych, jak i służącego innym celom oraz nieco odmiennych obowiązków przedsiębiorców wprowadzających inny sprzęt niż dla gospodarstw domowych. Ze względu na te dwa fakty, ważne było określenie, jakie urządzenia będą uważane za takowy sprzęt.
Do tej grupy należy zaliczyć te odpady, które zgodnie z art. 3 ust. 2 omawianej ustawy są traktowane jako ZSEE pochodzący z gospodarstw domowych, czyli również urządzenia z innych źródeł, które ze względu na charakter i ilość są do nich podobne. Uznano, iż jest to sprzęt, którego głównym odbiorcą są gospodarstwa domowe, a jego konstrukcja i funkcje pozwalają na użycie go w tej sferze, a także jest przeznaczony przede wszystkim dla nabywców indywidualnych. Wobec powyższego będzie on tak traktowany i powinien być sklasyfikowany zgodnie z Rozporządzenia Ministra Środowiska z 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (DzU nr 112, poz. 1206), w grupie 20, jeżeli spełnia definicję odpadów komunalnych, zawartą w art. 3 ust 3 pkt 4 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (DzU z 2007 r. nr 39, poz. 251, z późn. zm.).
Dlatego też do grupy 20 katalogu odpadów należy klasyfikować zużyty sprzęt pochodzący z gospodarstw domowych, oraz mający odmienne źródło, aczkolwiek analogicznie do ZSEE pochodzący z gospodarstw domowych. Jednakże trzeba zastrzec, że owy sprzęt w sytuacji uznania za odpad niebezpieczny należy klasyfikować w grupie 16, podgrupa 02 katalogu odpadów.

Na własny użytek
Wątpliwość budziła kwestia przedsiębiorców wprowadzających sprzęt na własny użytek. Definicja wprowadzającego ma ścisły związek z definicją wprowadzenia sprzętu, zawartą w art. 3 ust. 1 pkt 14 ustawy, przy czym zgodnie z art. 4 ust. 1 istotny jest pierwszy moment wprowadzenia. Dla sprzętu wyprodukowanego w kraju jest to dzień wydania go z magazynu, w celu wprowadzenia go do obrotu, a dokumentem potwierdzającym będzie faktura. Natomiast w przypadku importu sprzętu nastąpi to z dniem dopuszczenia go do obrotu na terytorium kraju z przeznaczeniem na rynek krajowy. Dowodem tego będzie dokument SAD. Dzień wystawienia faktury potwierdzającej wewnątrzwspólnotowe nabycie albo w przypadku, gdy nie jest wystawiana, dzień dopuszczenia sprzętu do obrotu w innym niż Polska państwie członkowskim UE, określa wewnątrzwspólnotowe nabycie. W tej sytuacji dokumentem potwierdzającym jest umowa kupna-sprzedaży.
Każde wprowadzenie sprzętu spełniające powyższe definicje, w tym wprowadzenie na własne potrzeby, traktowane jest jako wprowadzenie sprzętu na terytorium kraju, o którym mowa w art. 3 pkt 14 przedmiotowej ustawy. Wobec tego podmiot dokonujący wprowadzenia, będzie również wprowadzającym sprzęt na rynek wg przepisów ustawy.

Koszty gospodarowania
Kontrowersje wzbudzała również kwestia pokazywania kosztów gospodarowania odpadami na fakturach i paragonach, jak również sposób ich uwidaczniania. Wielu przedsiębiorców uważało, że jest to dodatkowa płatność, którą muszą ponieść. Należy zauważyć, że zgodnie z art. 25 ustawy wprowadzający sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych może przekazać sprzedawcom informację o wysokości kosztów gospodarowania odpadami (obejmujących zbieranie, przetwarzanie, recykling albo innego procesu odzysku i unieszkodliwiania zużytego sprzętu). Istnieje możliwość ich uwidocznienia jako oddzielnego elementu ceny wprowadzonego sprzętu, ale zawsze będą jej składową a nie dodatkową płatnością.
Sprzedawca detaliczny i hurtowy sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych w przypadku, gdy otrzyma od wprowadzającego informację o kosztach zarządzania odpadami, jest zobowiązany przy jego sprzedaży podawać ją nabywcom. Ustawa nie precyzuje sposobu jej przekazywania. Jedną z metod ukazania tych kosztów może być zawarcie ich na fakturze jako składnika ceny, o ile nie jest to sprzeczne z przepisami finansowymi. Jednakże nie stanowi to rozwiązania obligatoryjnego. Niewątpliwie jednak koszt zagospodarowania zużytego sprzętu powinien być ujęty w cenie produktu.

Przekazywanie odpadów
Inną kwestią wymagającą wyjaśnienia było przekazywanie odpadów powstających w wyniku przetwarzania zużytego sprzętu do prowadzących działalność w zakresie recyklingu i innych niż recykling procesów odzysku. Zgodnie z art. 47 ustawy prowadzący zakład przetwarzania jest obowiązany przekazywać odpady powstałe w wyniku przetworzenia zużytego sprzętu prowadzącemu działalność w zakresie recyklingu lub innych niż recykling procesów odzysku, wpisanym do rejestru Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Przepisy ww. artykułu nie wskazują jednak, że przekazanie nastąpić bezpośrednio z zakładu przetwarzania do prowadzących działalność w zakresie recyklingu lub innych niż recykling procesów odzysku (może to nastąpić przy pomocy pośrednika).
Zgodnie z art. 25 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (DzU z 2007 r. nr 39, poz. 251, z późn. zm.) posiadacz odpadów może je przekazywać wyłącznie podmiotom, które uzyskały zezwolenie właściwego organu na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami.
Biorąc pod uwagę konieczność utrzymania przejrzystości systemu gospodarowania zużytym sprzętem i wiarygodności sprawozdań przesyłanych do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska przez podmioty gospodarujące zużytym sprzętem i odpadami powstałymi po jego przetworzeniu, w łańcuchu przekazania odpadów podmiot pośredniczący nie może występować jako podmiot wpisany do rejestru prowadzonego przez GIOŚ. W przypadku jego uwidocznienia, np. innego zakładu przetwarzania, pojawia się możliwość przekazywania sprzecznych z rzeczywistością informacji w sprawozdaniu do GIOŚ (zgodnie z art. 51 ust. 1 pkt 2 ustawy). W konsekwencji występowałby dysonans pomiędzy informacjami dotyczącymi ilości przetworzonego zużytego sprzętu a tymi o ilości odpadów poddanych odzyskowi i recyklingowi. Możliwe jest przekazanie omawianych odpadów przy skorzystaniu z usług podmiotu posiadającego prawomocne zezwolenie na ich zbieranie.
Nawet w przypadku korzystania z pośrednika to zakład przetwarzania jest odpowiedzialny za powstałe odpady, które ostatecznie zostaną przekazane do prowadzących działalności w zakresie recyklingu i innych niż recykling procesów odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. W przypadku, gdyby tak się nie stało, prowadzący zakład przetwarzania mógłby w określonych okolicznościach ponieść odpowiedzialność na podstawie art. 77 pkt 2 ustawy o ZSEE.
Ustawa nie reguluje natomiast kwestii związanych z formą przekazania wniosku o wydanie zaświadczenia potwierdzającego dokonanie recyklingu lub innych niż recykling procesów recyklingu. Zależy on od umowy pomiędzy zakładem przetwarzania, pośrednikiem a finalnym odbiorcą.
Jedną z ostatnich pojawiających się wątpliwości było zaliczanie masy odpadów poddawanych recyklingowi lub innym niż recykling procesom odzysku poza granicami kraju. Przepisy art. 32 ust. 2 określają, że wprowadzający sprzęt oblicza osiągnięte poziomy odzysku i recyklingu ZSEE m.in. na podstawie zaświadczeń o zużytym sprzęcie (art. 50 ust. 1.). Zgodnie z tym artykułem ustawy zakład przetwarzania zużytego sprzętu jest obowiązany do wydania wprowadzającemu sprzęt, z którym zawarł umowę, zaświadczenia. Podawana jest w nim informacja o masie odpadów m.in. wyeksportowanych, poddanych wewnątrzwspólnotowej dostawie w celach odzysku, w tym recyklingu i unieszkodliwiania, pochodzących z zużytego sprzętu poddanego recyklingowi i innym procesom odzysku w instalacjach zlokalizowanych na terenie kraju.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 20 stycznia 2006 r. w sprawie wzoru zaświadczenia o ZSEE (DzU nr 21, poz. 160) w kolumnach 19 i 20 wpisuje się łączną masę odpadów wyeksportowanych, poddanych wewnątrzwspólnotowej dostawie i odzyskowi na terenie kraju. Dane te stanowią podstawę dla wprowadzającego sprzęt do określenia osiągniętych poziomów odzysku i recyklingu.
Nie istnieje również sprzeczność z art. 47 ustawy, który nakazuje przekazywanie odpadów powstałych w wyniku przetworzenia zużytego sprzętu prowadzącemu działalność w zakresie recyklingu lub innych niż recykling procesów odzysku, wpisanym do rejestru prowadzonego przez GIOŚ. Przepis ten odnosi się jedynie do sytuacji, w której prowadzący zakład przetwarzania przekazuje odpady do prowadzącego recykling bądź inne niż recykling procesy odzysku, znajdującego się na terenie kraju.
Ponadto ważne jest, że wg art. 6 ust. 5 dyrektywy 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego czynności przetwarzania można również prowadzić poza terytorium właściwego państwa członkowskiego lub Wspólnoty. Pod warunkiem, że wysyłka WEEE odbywa się zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1013/2006 z 14 czerwca 2006 r. (Dz.Urz. UE L 190) w sprawie przemieszczania odpadów. Rozwiązanie takie wskazuje również decyzja Komisji z 3 maja 2005 r., ustanawiająca zasady monitorowania państw członkowskich i ustalająca formaty danych do celów dyrektywy 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ZSEE (2005/369/WE. Dla osiągnięcia poziomów odzysku i recyklingu określonych w dyrektywie 2002/96/WE masa odpadów wywożonych do przetworzenia w państwie trzecim lub wysyłanych do innego państwa członkowskiego może zostać uwzględniona jedynie przez państwo członkowskie, które zebrało i wywiozło odpady.
W związku z powyższym wprowadzający sprzęt do obliczania uzyskanych poziomów odzysku i recyklingu bierze pod uwagę zarówno masę odpadów poddanych recyklingowi lub innym niż recykling procesom odzysku w instalacjach znajdujących się na terenie kraju, jak i poza jego granicami.
Warto zaznaczyć, że w przypadku przekazywania odpadów do recyklingu bądź innych niż recykling procesów odzysku poza granicami kraju, oprócz oświadczeń wydawanych na podstawie art. 50 ust. 6 ustawy, do ustalenia masy odpadów znajdujących się na tzw. Zielonej Liście Odpadów (lista odpadów OECD), stanowiącej załącznik nr III do Rozporządzenia nr 1013/2006, poddanych odzyskowi lub recyklingowi niezbędna będzie również faktura. Potwierdzaja ona wewnątrzwspólnotową dostawę odpadów lub, jeżeli odpady są eksportowane do krajów trzecich, dokumenty SAD. Natomiast w przypadku odpadów spoza ww. listy formularz przemieszczania zgodny z załącznikiem 1B do rozporządzenia 1013/2006.

Kinga Kulesza
Ministerstwo Środowiska, Warszawa