W założeniu utrata statusu odpadu ma przyczynić się do rozwoju „społeczeństwa recyklingu” oraz poprawy jakości i efektywności wykorzystania materiałów, które mogą zostać ponownie użyte. Czy jednak tak będzie?

Ramowa Dyrektywa Opadowa (Dyrektywa 2008/98/WE) w swojej preambule stwierdza, że: zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami i celem utworzenia „społeczeństwa recyklingu” państwa członkowskie powinny popierać stosowanie odpadów posegregowanych w wyniku recyklingu, takich jak papier z odzysku, i o ile to możliwe, nie powinny wspierać składowania lub spalania takich odpadów. […] Należy zatem stwarzać zachęty dla stosowania takich instrumentów na odpowiednim poziomie, podkreślając jednocześnie, że poszczególne państwa członkowskie mogą podejmować decyzje, co do ich stosowania.

Rodzajem „zachęty” jest możliwość utraty statusu przez odpad po spełnieniu odpowiednich wymagań, co oznacza „wyjście” takiej substancji lub materiału poza zakres stosowania prawodawstwa „odpadowego”. Komisja Europejska (KE) określiła nawet priorytetowe materiały, dla których postanowiono opracować takie kryteria. Są to: kruszywa, papier, szkło, metal, opony i tekstylia. Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej (JRC) przygotowało tzw. dokumenty techniczne, zajmujące się tym, gdzie, kiedy i jak dany rodzaj odpadów zmieni swój status prawny. Na podstawie tych materiałów rozpoczęto opracowywanie projektu rozporządzeń KE, m.in. dla złomu żelaznego i stalowego, a także dla makulatury.

Zmiana statusu odpadu – warunki

Ogólne kryteria oraz możliwości utraty statusu odpadu opisano w art. 6 dyrektywy 2008/98/WE:

a) dana substancja lub przedmiot jest powszechnie stosowana do konkretnych celów;

b) istnieje rynek takich substancji lub przedmiotów bądź popyt na nie;

c) dana substancja lub przedmiot spełniają wymagania techniczne dla konkretnych celów oraz wymagania obowiązujących przepisów i norm mających zastosowanie do produktów;

d) zastosowanie danej substancji lub przedmiotu nie prowadzi do ogólnych niekorzystnych skutków dla środowiska lub zdrowia ludzkiego.

Zgodnie z wytycznymi KE dotyczącymi Ramowej Dyrektywy Odpadowej, mającymi ułatwić organom krajowym i podmiotom gospodarczym jej interpretację, pojęcie utraty statusu odpadu wiąże się z zakończeniem procesu odzysku. Odzysk definiowany jest jako jakikolwiek proces, w efekcie którego powstaje odpad służący użytecznemu zastosowaniu. Ma to odbywać się poprzez zastąpienie innych materiałów, które w przeciwnym wypadku zostałyby użyte do spełnienia danej funkcji lub w wyniku którego odpady są przygotowywane do spełnienia takiej funkcji w danym zakładzie lub w szerszej rozumianej gospodarce (art. 3 ust .15).

Należy podkreślić, że przez moment ukończenia procesu odzysku rozumie się etap, w którym „dostępny staje się użyteczny materiał do dalszego przetwarzania, który nie stwarza żadnego związanego z odpadami ryzyka dla zdrowia i środowiska”1. Moment ten może zostać wyznaczony w przepisach odpowiedniego rozporządzenia. Zgodnie z ostatnim projektem KE, utrata statusu odpadu przez makulaturę nastąpi w sortowniach. Wynika to z faktu, że wg wykładni KE recykling jest ponownym przetwarzaniem odpadów. Przykładowo obejmuje on miażdżenie szkła sortowanego do piaskowania, sortowanie papieru i tektury z odzysku czy też produkcję kompostu spełniającego wymogi kryteriów utraty statusu odpadu. Dla branży papierniczej istotną sprawą jest jakość makulatury, która powinna być przekazywana do papierni, zgodnie z wymogami normy PN-EN 643. Rozwijający się w Polsce system „mieszanej” zbiórki, czyli tzw. mokre-suche, nie gwarantuje odpowiedniej jakości surowca dla przemysłu papierniczego.

Pojawia się pytanie, w jaki sposób będą sklasyfikowane zakłady, w których dotychczas zachodził fizyczny proces recyklingu (np. papiernie)? Te, które będą korzystały wyłącznie z certyfikowanego materiału, definiujemy, zgodnie z interpretacją KE, jako zakłady ponownego przetwarzania, których działalność obejmuje wyłącznie wykorzystanie surowców wtórnych niebędących odpadami. Jak to ujęto w „wytycznych” – w jednostkach tych odbywać się będzie przetwarzanie obejmujące de facto te same procesy, co recykling, chociaż nie można go uważać za recykling z prawnego punktu widzenia.

Rozporządzenie REACH

Komisja Europejska stoi na stanowisku1, że w przypadku materiału, który utracił status odpadu, producent powiązany z tym materiałem (tzn. osoba, która wprowadza go do obrotu po raz pierwszy po utracie przez niego statusu odpadu), musi zagwarantować, że spełnia on wszystkie wymogi rozporządzenia REACH i rozporządzenia CLP (WE) nr 1272/2008. Substancje odzyskane z odpadów są wyłączone z obowiązków rejestracji wynikających z rozporządzenia REACH, jeżeli spełnione są warunki określone w art. 2 ust. 7 lit. d). Dotyczą one substancji, w ich postaci własnej, jako składników mieszanin lub w wyrobach zarejestrowanych zgodnie z wymogami UE i odzyskanych na terenie Wspólnoty, jeżeli substancja, która powstaje w procesie odzysku, jest taka sama, jak substancja zarejestrowana lub podmiot zajmujący się odzyskiem ma dostęp do informacji w formie kart charakterystyki. Obowiązek przekazywania informacji w łańcuchu dostaw na mocy rozporządzenia REACH stosuje się bez ograniczeń. Zgodnie z tymi warunkami, substancja musi zostać zarejestrowana, odzyskana substancja musi posiadać taką samą tożsamość chemiczną i cechy jak substancja oryginalna, a podmioty zajmujące się recyklingiem muszą dysponować wszystkimi istotnymi informacjami na jej temat. Dodatkowo ani sama rejestracja w ramach REACH, ani samo spełnienie stosownych wymogów prawodawstwa REACH lub dotyczącego konkretnego produktu nie wpływają na status substancji jako odpadu.

Piękna idea

Utrata statusu odpadu ma się przyczynić do poprawy jakości i efektywności wykorzystania materiałów, które mogą zostać ponownie użyte. W założeniu recyklerzy otrzymają materiał bez „nieciekawych” dodatków – w przypadku makulatury będą to papiery bitumizowane, kamienie lub styropian. Idea piękna, lecz jej wdrożenie okazuje się skomplikowane.

Póki co jedynym uchwalonym aktem jest rozporządzenie Rady (UE) nr 333/201131, zawierające kryteria utraty statusu odpadu przez złom żelazny, stalowy i aluminiowy. Kłopot w tym przypadku stanowi fakt, że ze względu na specyfikę tych rozwiązań prawnych nie opracowano odpowiednich metod umożliwiających praktyczne zastosowanie przepisów2. Trwają również prace nad innymi kwestiami, np. kryteriami dotyczącymi papieru i tektury z odzysku. Zgodnie z projektem, makulatura utraci status odpadu w sortowniach. Powstaje pytanie, czy poradzą sobie one z przygotowaniem surowca zgodnie z kryteriami i normą EN 643, z wymaganiami papierni w zależności od rodzaju zużywanej przez nie makulatury? Istotną kwestią będzie również cena surowca wtórnego, która obejmie koszty selektywnej zbiórki, dosortowania i odpowiednich certyfikatów. Rodzi się uzasadniona obawa, że ceny wyrobów wytwarzanych z surowców wtórnych znacznie wzrosną, a to przełoży się np. na ceny opakowań z papierów z włókien wtórnych. Uważamy, iż w obecnej postaci projekt rozporządzenia dotyczący utraty statusu odpadu przez makulaturę powinien zostać odrzucony.

 

Źródła

1. Wytyczne dotyczące interpretacji kluczowych przepisów dyrektywy 2008/98/WE w sprawie odpadów. www.gios.gov.pl/zalaczniki/artykuly/Poradnik_KE_2013.pdf.

2. Sosnowski P.: Czy punkt skupu złomu może przeprowadzić proces, w którym pewne rodzaje złomu przestają być odpadami? www.srodowisko.abc.com.pl.

 

dr inż. Katarzyna Godlewska, Zbigniew Fornalski

Stowarzyszenie Papierników Polskich, Łódź