Komisja Europejska opublikowała pakiet dokumentów dotyczących tzw. Circular Economy, czyli gospodarki o obiegu zamkniętym.

Polega ona na maksymalnym i wielokrotnym wykorzystaniu zasobów materiałowych poprzez wydatne zwiększenie poziomu odzysku odpadów, a w szczególności ich recyklingu, i na ponownym skierowaniu produktów recyklingu do procesów wytwórczych.

Kluczowym elementem pakietu jest projekt zmian szeregu dyrektyw odpadowych UE [dokument 2014/0202 (COD)]. Obejmuje on przede wszystkim znaczące zmiany celów określonych w dyrektywach: 2008/98/WE w sprawie odpadów, 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych oraz 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów. Ponadto projekt zawiera propozycje zmian o charakterze porządkowym w dyrektywach: 2000/53/WE w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji, 2006/66/WE w sprawie baterii i akumulatorów oraz zużytych baterii i akumulatorów, a także 2012/19/UE w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, które mają zapewnić koherentność całego pakietu dyrektyw odpadowych.

Deklarowane cele tej inicjatywy, zgodne z Planem działania na rzecz zasobooszczędnej Europy, obejmują: zmniejszenie ilości odpadów ogólnie i na mieszkańca, zapewnienie wysokiej jakości recyklingu oraz wykorzystanie poddanych recyklingowi odpadów jako znaczącego, wiarygodnego źródła surowców w Unii Europejskiej, ograniczenie odzysku energii do materiałów niepodlegających recyklingowi oraz zredukowanie wykorzystania składowisk do odpadów niepodlegających recyklingowi, a także opracowanie kompleksowej strategii na rzecz walki z marnotrawstwem żywności.

Nowe przepisy przewidują m.in. następujące zmiany: zwiększenie do 70% celu w zakresie przygotowania odpadów komunalnych do ponownego użycia i recyklingu do 2030 r., zwiększenie celów w zakresie ponownego użycia odpadów opakowaniowych, nałożenie ograniczeń na składowanie nieresztkowych odpadów komunalnych do 2030 r., jak również ujednolicenie definicji i uproszczenie obowiązków sprawozdawczych. Oprócz tego, przepisy zakładają wprowadzenie systemu wczesnego ostrzegania w celu monitorowania zgodności z celami w zakresie recyklingu oraz wprowadzenie minimalnych warunków działalności na potrzeby rozszerzonej odpowiedzialności producenta.

Skromne ramy niniejszego artykułu nie pozwalają na szczegółowy opis proponowanych poziomów recyklingu. Będą one (podobnie jak ich konsekwencje dla ścieżki dojścia) musiały być przeanalizowane przed debatą w Parlamencie Europejskim oraz na forum Rady Europejskiej.

Projekt zawiera także propozycję zmiany sposobu liczenia realizacji wyznaczonych celów w odniesieniu do poziomu recyklingu ? chodzi o odejście od wagi materiałów przekazanych do recyklingu (waga na wejściu) na rzecz wagi produktów recyklingu (waga na wyjściu). Jest to zgodne z filozofią gospodarki o obiegu zamkniętym, której podstawowego celu nie stanowi zmniejszenie ?zaśmiecania? środowiska, lecz ponowne wykorzystanie zasobów. Dla przedsiębiorców planujących wykorzystanie materiałów z recyklingu nie jest ważne, ile zużytych materiałów, np. opakowań, przekazano do przetworzenia, ale ile recyklatu może być ponownie zastosowanych w produkcji. W ten wszakże sposób pośrednio nastąpi dodatkowe zaostrzenie celów ilościowych, gdyż w ramach uzyskiwania projektowanych poziomów trzeba będzie poddać recyklingowi odpowiednio więcej zebranego materiału (waga ?na wyjściu? w przypadku np. niektórych tworzyw sztucznych może być znacząco niższa od wagi ?na wejściu?). Może to być podstawą do zakwestionowania proponowanych w dyrektywie poziomów recyklingu.

Warto także zwrócić uwagę na fakt, że Komisja chce aktywnie uczestniczyć w określaniu wymogów dotyczących rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Można podejrzewać, że podatność wprowadzanych dóbr i materiałów wykorzystywanych w ich wytwarzaniu na stosunkowo łatwy i niskokosztowy recykling oraz przygotowanie komponentów tych dóbr do ponownego wykorzystania będą znajdować się wysoko w hierarchii promowanych celów.

Projekt dyrektywy wykracza poza określenie wyższych celów ilościowych recyklingu. Proponowane są także zmiany (uproszczenia) dotyczące sprawozdawczości i ułatwienia dla małych oraz średnich przedsiębiorstw. Projekt wprowadza też ?system wczesnego ostrzegania?, dający możliwość monitorowania i odpowiednio wczesnego reagowania, jeśli osiągnięcie przyjętych poziomów może być zagrożone. Komisja będzie miała instrument oddziaływania na kraje mniej zorientowane na wdrażanie dyrektywy. Z drugiej strony te państwa członkowskie zyskają możliwość wnioskowania o przedłużenie okresu na osiągnięcie celów ilościowych (maksymalnie o trzy lata). Jest bowiem oczywiste, że są w UE państwa członkowskie, które mają spore zapóźnienia w rozwoju nowoczesnej gospodarki odpadami i kłopoty w zbliżeniu się do obecnych poziomów recyklingu, a problemy te staną się poważniejsze po podwyższeniu pułapów. Stan zaawansowania w poszczególnych krajach ? jak wskazuje poniższy wykres ? jest mocno zróżnicowany.

Nietrudno zauważyć, że uwaga ta dotyczy także Polski. Tym bardziej potrzebny jest aktywny udział przedstawicieli polskiej administracji i ekspertów w dalszych pracach nad dyrektywą, a przede wszystkim intensyfikacja krajowych działań na rzecz dalszej modernizacji systemu gospodarowania odpadami, rozwijania recyklingu i tworzenia zasobooszczędnej gospodarki.

 

Andrzej Czyż, Michał Korkozowicz