RE za złagodzeniem unijnej dyrektywy o oczyszczaniu ścieków

– Osiągnęliśmy ważne porozumienie w sprawie poprawy – już i tak skutecznego – systemu zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych w Unii Europejskiej –  mówi Teresa Ribera Rodríguez, p.o. trzeciej wicepremier i minister transformacji ekologicznej i wyzwań demograficznych Hiszpanii. – O kolejny krok zbliża nas to do celu, jakim jest całkowite wyeliminowanie zanieczyszczeń w Europie. Dodam, że wkład tego sektora w realizację naszych celów klimatycznych ma kluczowe znaczenie, a nowe przepisy jeszcze bardziej pomogą nam chronić środowisko i zdrowie naszych obywateli.

Elastyczność wdrażania dyrektywy

Propozycja Rady Europy zapewnić ma równowagę między główną ambicją proponowanej zmiany, czyli usprawnieniem zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych, a zapewnieniem państwom członkowskim elastyczności we wdrażaniu tej dyrektywy. Jednocześnie zapewnić ma wysoki poziom ochrony zdrowia ludzi i ochrony środowiska.

Obniżenie progu do 1250 RLM

Cele dyrektywy, zgodnie z propozycją Komisji Europejskiej, zostały rozszerzone poza ochronę środowiska, tak by obejmowały one również ochronę zdrowia ludzi i redukcję emisji gazów cieplarnianych.

Natomiast, mając na względzie rozwiązanie problemu zanieczyszczeń pochodzących z małych aglomeracji, Rada Europy rozszerzyła zakres stosowania dyrektywy na wszystkie aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców wynoszącej co najmniej 1250. Dla porównania obecny próg wynosi 2000.

Warto dodać, że równoważna liczba mieszkańców (RLM), jest używanym w tej dyrektywie parametrem, który pozwala określić ilość ścieków względem potencjalnego ładunku zanieczyszczenia wody spowodowanego przez jedną osobę dziennie. A jedna taka jednostka to ładunek organiczny ulegający biodegradacji, wyrażony pięciodobowym biochemicznym zapotrzebowaniem tlenu w ilości 60 g tlenu na dzień.

Plany i systemy zbierania ścieków

Rada Europy uzgodniła też, że obowiązek budowania systemów zbierania ścieków komunalnych powinien zostać rozszerzony na wszystkie aglomeracje o RLM wynoszącej co najmniej 1250. Przesunęła również termin na wywiązanie się z tego obowiązku z 2030 r. na 2035 r., przewidując też pewne odstępstwa dla mniejszych aglomeracji i tych państw członkowskich, które niedawno przystąpiły do UE.

Na przykład terminy dla państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r. i po 2006 r., (czyli m.in. Polska), mogą zostać przedłużone odpowiednio o osiem lub dwanaście lat, ponieważ państwa te niedawno musiały dokonać znaczących inwestycji w celu wdrożenia obowiązującej dyrektywy.

Natomiast jeżeli zbudowanie systemu zbierania nie jest uzasadnione, wykonalne lub opłacalne, państwa członkowskie UE mogą wykorzystywać systemy pojedyncze, czyli np. zbiorniki bezodpływowe (tzw. szamba).

W tekście porozumienia wyznaczono też państwom członkowskim UE terminy na opracowanie zintegrowanego planu gospodarowania ściekami komunalnymi dla aglomeracji o RLM wynoszącej ponad 100 000 do 2035 r. oraz aglomeracji o RLM wynoszącej między 10 000 a 100 000 do 2040 r. Takie zintegrowane plany zarządzania będą poddawane przeglądowi co najmniej raz na sześć lat.

Wtórne oczyszczanie do 2035 roku

Rada Europy rozszerzyła również obowiązek stosowania oczyszczania wtórnego ścieków komunalnych odprowadzanych do środowiska (tj. usuwania materii organicznej ulegającej biodegradacji) na wszystkie aglomeracje o RLM wynoszącej co najmniej 1 250.

Zacznie on obowiązywać od 2035 r. I tu również, dla mniejszych aglomeracji i państw członkowskich, które niedawno przystąpiły do UE, przewidziano pewne odstępstwa. A terminy dla państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r. i po 2006 r., mogą zostać przedłużone odpowiednio o osiem lub dwanaście lat, ponieważ państwa te niedawno musiały już dokonać znaczących inwestycji w celu wdrożenia obowiązującej dyrektywy, co dotyczy również Polski.

Do 2045 r. trzeci stopień oczyszczania  

Natomiast do 2045 r. państwa członkowskie Unii Europejskiej będą musiały zapewnić stosowanie oczyszczania trzeciego stopnia (tj. usuwania azotu i fosforu) w większych oczyszczalniach o RLM wynoszącej co najmniej 150 000. Oczyszczanie trzeciego stopnia będzie obowiązkowe w mniejszych aglomeracjach na obszarach zagrożonych eutrofizacją. Państwa członkowskie wprowadziły odstępstwo od tego wymogu w przypadku ponownego wykorzystania oczyszczonych ścieków komunalnych do nawadniania w rolnictwie, pod warunkiem że takie wykorzystanie ścieków nie wiąże się z żadnymi zagrożeniami środowiskowymi ani sanitarnymi.

Dodatkowy proces oczyszczania usuwający szerokie spektrum mikrozanieczyszczeń (oczyszczanie czwartego stopnia) ma być obowiązkowy dla wszystkich zakładów o RLM powyżej 200 000 do 2045 r., przy czym na lata 2035 i 2040 wyznaczono też cele pośrednie.

Rozszerzona odpowiedzialność producenta

Natomiast uwzględniając zasadę: „zanieczyszczający płaci” część dodatkowych kosztów związanych z oczyszczaniem czwartego stopnia mają ponosić – za pośrednictwem systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta – producenci produktów farmaceutycznych i kosmetyków wprowadzających do ścieków komunalnych mikrozanieczyszczenia.

Rada uzgodniła też, że rozszerzona odpowiedzialność producenta powinna mieć zastosowanie do wszelkich produktów wprowadzanych do obrotu, bez względu na kraj i rodzaj dystrybucji.

Zwolnienia z rozszerzonej odpowiedzialności producenta ustanowiono w taki sposób, aby nie stanowiły dla producentów nieproporcjonalnego obciążenia administracyjnego.

Do 2045 r. samowystarczalność energetyczna oczyszczalni

Państwa członkowskie Unii Europejskiej, za pośrednictwem porozumienia w ramach rady Europy, zgodziły się także co do tego, że sektor oczyszczania ścieków komunalnych mógłby odegrać istotną rolę w znacznym ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych i że może pomóc UE osiągnąć zamierzoną neutralność klimatyczną.

Wprowadzono wiec do tekstu cel dotyczący neutralności energetycznej, zgodnie z którym do 2045 r. oczyszczalnie ścieków komunalnych będą musiały same produkować energię, której potrzebują.

Ustanowiono również progresywne cele pośrednie. Energia ta może być produkowana na terenie oczyszczalni lub poza nią, a ze źródeł zewnętrznych nie można jej nabyć więcej niż 30%.

Patogeny i ocena ryzyka

Nowe przepisy nakładają również na państwa członkowskie Unii Europejskiej obowiązek monitorowania parametrów zdrowotnych w ściekach komunalnych.

Chodzi o śledzenie obecności patogenów odpowiedzialnych za choroby i pandemie u ludzi, takich jak wirus SARS-CoV-2 (koronawirus), wirus polio czy grypy.

Ponadto państwa członkowskie są zobowiązane do oceny zagrożeń dla środowiska i zdrowia ludzi powodowanych przez zrzuty ścieków komunalnych oraz, w razie wystąpienia takich zagrożeń, będą musiały podjąć dodatkowe środki oprócz minimalnych wymogów określonych w dyrektywie.

Mandat dla Parlamentu Europejskiego

Podejście ogólne Rady Europy posłuży prezydencji UE jako mandat do negocjacji z Parlamentem Europejskim na temat ostatecznego kształtu przepisów. Wynik negocjacji będzie musiał zostać formalnie przyjęty przez Radę i Parlament.

Cel i sens dyrektywy

Dyrektywę o oczyszczaniu ścieków komunalnych przyjęto w 1991 r. Celem wprowadzenia tego dokumentu jest „ochrona środowiska przed niekorzystnymi skutkami odprowadzania ścieków ze źródeł miejskich i określonych gałęzi przemysłu”.

Na podstawie obecnej dyrektywy państwa członkowskie są zobowiązane zapewniać, by ścieki ze wszystkich aglomeracji o liczbie mieszkańców powyżej 2000 były zbierane i oczyszczane zgodnie z normami minimalnymi UE. Państwa członkowskie muszą również wyznaczyć „obszary wrażliwe” zgodnie z kryteriami zawartymi w dyrektywie, do których mają zastosowanie bardziej rygorystyczne normy i terminy.

Kontekst mniejszych aglomeracji

W 2019 r. Komisja oceniła obowiązujące przepisy. Ocena ta potwierdziła, że wdrożenie dyrektywy doprowadziło do znacznego ograniczenia uwalnianych zanieczyszczeń. Jednym z najważniejszych powodów, dla których dyrektywa jest skuteczna, są jej uproszczone wymogi, które pozwalają na bezpośrednie egzekwowanie przepisów. Obecnie 98% ścieków w UE jest odpowiednio zbieranych, a 92% – odpowiednio oczyszczanych.

Ocena Komisji Europejskiej wykazała jednak, że nadal istnieją źródła zanieczyszczeń, które dotąd nie zostały jeszcze należycie uwzględnione w przepisach. Obejmują one zanieczyszczenia z mniejszych aglomeracji, przelewy wód burzowych i mikrozanieczyszczenia, które szkodzą środowisku. Ponadto w ocenie podkreślono, że sektor ścieków komunalnych jest jednym z największych odbiorców energii w sektorze publicznym. Nowe przepisy mają rozwiązać te kwestie i zwiększyć wkład tego sektora w osiągnięcie unijnych celów klimatycznych.