Wielkopolski samorząd w walce o ochronę powietrza

Smog nie omija miast w Wielkopolsce. „Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2017”, przygotowana przez Wielkopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska, nie pozostawia złudzeń, że za sytuację odpowiada przede wszystkim niska emisja.

O ile stężenia dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzenu, arsenu, kadmu, niklu, ołowiu i ozonu nie przekroczyły poziomów dopuszczalnych lub poziomów docelowych i wszystkim strefom województwa przyznano klasę A, o tyle sytuacja znacznie gorzej wygląda w odniesieniu do pyłu PM2,5. Do klasy A zaliczono tylko Kalisz (średnia dla roku 2017 wyniosła 24 µ/m³ przy dopuszczalnym poziomie 25 µ/m³) oraz strefę aglomeracji poznańskiej. Strefa wielkopolska otrzymała klasę C, co oznacza, że stężenia zanieczyszczeń na jej terenie przekraczają poziomy dopuszczalne lub docelowe.

W odniesieniu do pyłu PM10 do klasy A również zaliczono miasto Kalisz (liczba dni z przekroczeniem poziomu dopuszczalnego uśrednionego do 24 godzin nie przekroczyła 35), natomiast strefę aglomeracji poznańskiej oraz strefę wielkopolską do klasy C. W odniesieniu do benzo(a)pirenu wszystkie strefy zaliczono do klasy C.

Jak wykazał raport WIOŚ, przekroczenia norm pyłu PM10 dotyczą tylko sezonu grzewczego. Dopuszczalna liczba dni z przekroczeniem wynosi 35 dni, a liczbę dni z przekroczeniami w latach 2015-2017 przedstawiono w tabeli.

Liczba dni z przekroczeniami norm pyłu PM10 w latach 2015-2017

Powietrze w Wielkopolsce pod ochroną

Cząstki pyłu PM2,5 oraz PM10 przyczyniają się do rozwoju chorób serca i płuc oraz powodują coraz częstsze zachorowania na astmę. Niezadowalająca jakość powietrza ma negatywny wpływ na dzieci zarówno w okresie płodowym, jak i po urodzeniu – w okresie noworodkowym oraz wśród dzieci starszych. Tymczasem roczne oceny jakości powietrza dla województwa wielkopolskiego wykazują przekroczenia norm dla trzech substancji: pyłu PM10, pyłu PM2,5 oraz benzo(a)pirenu. Analiza przyczyn takiego stanu jednoznacznie wskazuje na emisję z indywidualnie ogrzewanych budynków. W dalszej kolejności wpływ na przekroczenia pyłu PM10 i B(a)P ma emisja pochodząca z transportu.

Na poziomie regionalnym strategiczne znaczenie w walce o czyste powietrze mają, przygotowane przez Zarząd Województwa, a uchwalone przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego, Programy ochrony powietrza. Pierwsze uchwalono w 2007 r., a dziś są systematycznie aktualizowane. Zawarto w nich najpilniejsze działania, które należy podjąć, by osiągnąć jakość powietrza odpowiadającą obowiązującym standardom przewidzianym dla drobnocząsteczkowego pyłu PM10 i PM2,5 oraz osiągnięcia poziomu docelowego benzo(a)pirenu.

Walka o czyste powietrze w Wielkopolsce realizowana jest przede wszystkim poprzez wsparcie finansowe dla mieszkańców, którzy będą chcieli przejść na ogrzewanie niskoemisyjne i korzystać np. z nowoczesnych kotłów gazowych. Finansowanie stanowi jednak najpoważniejszy problem realizacji działań naprawczych zapisanych w Programach ochrony powietrza, a samorządy nie posiadają wystarczających środków na ich realizację.

Trzy antysmogowe uchwały

Samorząd województwa wielkopolskiego skorzystał z nowego instrumentu prawnego, jaki umożliwia tzw. ustawa antysmogowa. Uchwały antysmogowe są – podobnie jak programy ochrony powietrza – aktami prawa miejscowego i mają znaczenie strategiczne, choć dotyczą wszystkich mieszkańców Wielkopolski. W grudniu 2016 r. do wszystkich gmin została wysłana ankieta dotycząca określenia potrzeby podjęcia przez Sejmik Województwa Wielkopolskiego takiej uchwały. Wyraziła ją prawie połowa z nich.

Z uwagi na złożony charakter zagadnienia Zarząd Województwa Wielkopolskiego uznał, że należy poddać je analizie w ramach interdyscyplinarnego zespołu eksperckiego. Naukowcy, samorządowcy i społecznicy opracowali projekty trzech uchwał dotyczących wprowadzenia ograniczeń lub zakazów eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw. Efekt prac zespołu spotkał się z aprobatą niemalże wszystkich gmin z Wielkopolski.

Uchwały dotyczą instalacji, w których następuje spalanie paliw stałych (tj. kotłów oraz miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń, takich jak piece, kozy i kominki, z wyjątkiem instalacji wymagających pozwoleń i zgłoszeń). Objęte nimi zostały osoby fizyczne i prawne eksploatujące te instalacje.

Zabroniono stosowania węgla brunatnego oraz paliw stałych produkowanych z jego wykorzystaniem, mułów i flotokoncentratów węglowych oraz mieszanek produkowanych z ich wykorzystaniem, paliw, w których udział masowy węgla kamiennego o uziarnieniu poniżej 3 mm wynosi więcej niż 15% oraz takich, które nie spełniają któregokolwiek parametrów jakościowych (wartość opałowa co najmniej 23 MJ/kg, zawartość popiołu nie więcej niż 10%) oraz biomasy stałej, której wilgotność w stanie roboczym przekracza 20%.

Kotły dopuszczone do użytkowania muszą spełniać wymagania rozporządzenia Komisji UE (ekoprojekt) w zakresie efektywności energetycznej i norm emisyjnych, muszą zapewniać automatyczne podawanie paliwa i nie mogą posiadać rusztu awaryjnego ani elementów pozwalających na jego zamontowanie. Wymagania dla kotłów zainstalowanych przed 1 maja 2018 r. zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2024 r. w przypadku kotłów bezklasowych oraz od 1 stycznia 2028 r. w przypadku kotłów spełniających normy 3 lub 4 klasy.

Wymagania rozporządzenia Komisji UE (ekoprojekt) muszą spełniać także miejscowe ogrzewacze pomieszczeń. Dla ogrzewaczy zainstalowanych przed 1 maja 2018 r. będą obowiązywały od 1 stycznia 2026 r., chyba że instalacje te będą osiągać sprawność cieplną na poziomie co najmniej 80% lub zostaną wyposażone w urządzenie zapewniające redukcję emisji pyłu do wartości określonych w rozporządzeniu Komisji UE (ekoprojekt).

W celu potwierdzenia spełnienia tych wymogów potrzebne będzie przedłożenie – wykonanej przez producenta – dokumentacji z badań instalacji, dokumentacji technicznej oraz instrukcji dla instalatorów i użytkowników.

Dodatkowy zapis znalazł się w uchwale dla miasta Poznania. Dla instalacji niespełniających wymagań określonych w uchwale, funkcjonujących w obiektach wyposażonych równocześnie w systemy ogrzewania nieoparte na bezpośrednim spalaniu paliw stałych (sieć ciepłownicza i gazowa, ogrzewanie elektryczne i olejowe, pompa ciepła itd.) lub instalacje spełniające wymagania określone w uchwale, wprowadzono zakaz stosowania paliw stałych w dniach następujących po dniu, w którym stwierdzono przekroczenie normy dobowej PM10 i prognozuje się (najbardziej aktualna „Ekoprognoza” dla miasta Poznania zamieszczana jest w aplikacji „Atmosfera dla Poznania”) utrzymanie stężeń przekraczających normę dobową PM10.

Szkolenia dla wielkopolskich samorządowców

W październiku br. Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego przygotował dwie konferencje poświęcone ochronie powietrza. 5 października w Pleszewie spotkają się włodarze wielkopolskich gmin i przedsiębiorcy. Główny temat to wielopłaszczyznowe, strategiczne zarządzanie jakością powietrza. Druga z konferencji, która odbędzie się 16 października w Poznaniu, będzie miała charakter szkoleniowy. Jej uczestnikami będą przedstawiciele miast i gmin uprawnieni do kontrolowania przepisów tzw. uchwał antysmogowych, obowiązujących na terenie województwa wielkopolskiego.

Poza praktycznym wymiarem omówione zostaną także procedury administracyjne przeprowadzenia skutecznej kontroli u mieszkańców. W przystępny sposób prelegenci omówią tam aspekty techniczne budowy i funkcjonowania kotłów oraz ogrzewaczy pomieszczeń (między innymi konstrukcji) z uwzględnieniem poszczególnych grup, o których mowa w ww. uchwałach (np. tzw. kopciuchy, kotły 4 czy 5 klasy efektywności czy kotły spełniające wymagania ekoprojektu).

Uczestnicy tych spotkań poznają sposoby rozpoznawania poszczególnych rodzajów paliw stałych zakazanych oraz dopuszczonych do stosowania ww. uchwałami antysmogowymi. Omówione zostaną wymagane przy sprzedaży węgla dokumenty potwierdzające parametry paliwa (np. certyfikat jakościowy, potwierdzenie parametrów na fakturze) oraz sposoby odczytywania informacji w nich zawartych. Przedstawiciele wielkopolskich gmin dowiedzą się także, jakie są sposoby pobierania próbek paliwa do przeprowadzenia skutecznej kontroli oraz poznają sposób dalszego postępowania po poborze próbek. Ta wiedza przyda się nie tylko przy okazji wdrażania zapisów uchwał, ale też w codziennej walce ze smogiem.