35 lat działalności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

NFOŚiGW nieprzerwalnie od 35 lat wspiera działania na rzecz środowiska, klimatu i transformacji energetycznej. Projekty za ponad 316 mld zł (w tym ze środków unijnych), 590 tys. zawartych umów, ok. 450 tys. budynków prywatnych i publicznych poddanych termomodernizacji, oszczędność prawie 11 TWh energii rocznie, 1600 zbudowanych i zmodernizowanych oczyszczalni ścieków, ponad 5 TWh energii produkowanej z OZE rocznie, niemal 21 mln ton mniej emisji CO₂ rocznie – to tylko niektóre efekty długoletniej  działalności Funduszu. Dziś – w ramach konferencji z okazji jubileuszu 35-lecia – przyszedł czas na podsumowania, ale i rozmowy o przyszłości.

35 lat – wyzwania i szanse

Uroczystego otwarcia dokonał, w zastępstwie nieobecnej Pauliny Hennig-Kloski, Ministry Klimatu i Środowiska, Krzysztof Bolesta, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska. – To są 35. urodziny NFOŚiGW, więc jesteście już dojrzałą instytucją, przed wami kryzys wieku średniego, mam nadzieje że uda się go uniknąć. – rozpoczął Bolesta. W swym wystąpieniu odniósł się do historii Funduszu, jego osiągnięć i przyszłości. Wspomniał o, być może nie wszystkim znanym, fakcie: NFOŚiGW jest jednym z “dzieci” Okrągłego Stołu. W jego opinii to unikatowa instytucja na skalę tamtych, ale i dzisiejszych czasów, ponieważ eksperci, politycy i przedstawiciele organizacji pozarządowych zdecydowali, że taka instytucja jest potrzebna. Polska była wówczas bardzo zanieczyszczona i ta potrzeba działań, ponad podziałami i w szerokim gronie ludzi została dostrzeżona. Co więcej, wprowadzono zasadę zanieczyszczający płaci. –  To innowacyjne osiągniecie z którego powinniśmy być dumni – skonstatował wiceminister Bolesta, wspominając pierwszy na świecie system ekokonwersji, dzięki któremu przeszło 600 mln dolarów przeznaczono w naszym kraju na ochronę środowiska. Jako osiągnięcie Funduszu wskazał ogromny wkład w poprawę środowiska. Natomiast jako wyzwanie i zarazem szansę wymienił realizację celów w duchu współpracy z organizacjami pozarządowymi i samorządami.

Dorota Zawadzka-Stępniak, Prezes Zarządu NFOŚiGW, podczas otwarcia konferencji powiedziała że te urodziny są ważną platformą podsumowań. – Ponad 87 mld to środki własne NFOŚiGW, które pokazują skalę wyzwań z jakimi się mierzyliśmy przez 35 lat. W NFOŚiGW mówimy że “kupujemy efekt ekologiczny” – mierzymy nasze działania efektami, które kupujemy za środki publiczne. Istotne jest patrzenie na każdą złotówkę którą wydatkujemy, by była wydatkowana efektywne. – zaznaczyła. Podała przy tym kilka przykładów efektów: 11 TWh zaoszczędzonej energii, 5 TWh wyprodukowanej zielonej energii, ponad 450 tys. budynków, które poddano termomodernizacji. – Dzięki naszym programom dedykowanym indywidualnym odbiorcom wsparliśmy prosumentów ponad 500 tys. instalacji fotowoltaicznych. To są tylko przykłady działań, które osiągnęliśmy, ale nie mówimy dość. – dopowiedziała.

Strategia na najbliższe lata

Cele strategiczne instytucji zmieniają się wraz z wyzwaniami, jakim należy stawić czoła. Najnowsza Strategia Działania NFOŚiGW na lata 2025-2028 opiera się na następujących filarach:

• Wizja: Lider w finansowaniu zielonej transformacji, nowoczesna i konkurencyjna organizacja odpowiadająca na potrzeby interesariuszy.
• Misja: Napędzamy zieloną transformację poprzez wsparcie efektywnych inicjatyw, które wpływają na rozwój gospodarki i są ukierunkowane na realizację interesu publicznego i środowiskowego.
• Cel strategiczny: Wspieranie transformacji niskoemisyjnej, zrównoważonego rozwoju i poprawy jakości środowiska w Polsce poprzez realizację efektywnych i skutecznych inicjatyw prośrodowiskowych.

Wg prezes NFOŚiGW, w nowej strategii kluczowe obszary do osiągniecia neutralności klimatycznej i wypełnienia wymagań UE opierają się na 4 filarach: transformacji energetycznej, ochronie powietrza, GOZ i ochronie bioróżnorodności.

– To są priorytetowe obszary, jednak w obecnej sytuacji, tak wiele wyzwań przed nami pojawia się chociażby w kontekście polityki klimatycznej i środowiskowej, to m.in. wspieranie innowacyjności, monitoringu środowiska i adaptacji do zmian klimatu. To działania ukierunkowane na ekspertyzy i edukację ekologiczną, wciąż bardzo ważny element. – stwierdziła Dorota Zawadzka-Stępniak. By pokazać skalę działania NFOŚiGW, prezes wskazała, że potrzeby są “znacznie większe”. Uzmysłowiła uczestnikom spotkania że budżet roczny to ok. 13 mld zł, z czego ok. 80% stanowią środki na transformację energetyczną, co “pokazuje nacisk na codzienną realizację misji publicznej”.

Transformacja energetyczna

O misji i celach strategicznych NFOŚiGW rozmawiano także podczas panelu dyskusyjnego “Nowa Strategia Działania NFOŚiGW. Plany i wyzwania w transformacji energetycznej i ochrony klimatu”. Podczas niego, prezes stwierdziła, że pieniądze którymi zarządza Fundusz muszą być wydatkowane na konkretne projekty, które przyniosą mierzalne efekty. Istotna jest transformacja niskoemisyjna (sektor energetyczny i niezwykle ważny sektor ciepłowniczy, przez wiele lat niedoinwestowany – OZE dla ciepłownictwa) ma kreować zachowania, które zazielenią ten sektor. – To też modernizacja sieci, magazyny wielkoskalowe. Widzimy potrzebę wsparcia w programach które nie były do tej pory doinwestowane, by wygenerować popyt na tego typu rozwiązania. – podsumowała Dorota Zawadzka-Stępniak.

Które obszary transformacji są najważniejsze? W opinii Krzysztofa Bolesty, znamy technologie, wiemy gdzie idziemy, funkcjonują firmy, które chcą inwestować w ten sektor. Trudności napotykamy w ciepłownictwie. Według niego konieczna jest stymulacja nowego przemysłu – technologii wodorowej, bateryjnej. – Dziś przegrywamy wyścig z Azją, ale musimy odbudować, czy zbudować, przemysł w Polsce. Kolejna rzecz to obniżenie emisji i dekarbonizacja na poważnie transportu. – uwypuklił Bolesta.

Ku niskoemisyjnej przyszłości

W ramach konferencji odbył się także panel “Niskoemisyjna przyszłość. Kierunki i wyzwania transformacji energetycznej”. – Sytuacja geopolityczna wymaga ambitnych decyzji. Potrzeby przeważają środki publiczne, a my musimy odpowiednio stawiać akcenty. Potrzebne jest wsparcie w tych obszarach, gdzie bez wsparcia rynek się nie rozwinie. W naszych dyskusjach wspieramy np. gospodarkę wodorową. – zaznaczyła podczas debaty prezes NFOŚiGW. 

Z kolei dr hab. Marcin Stoczkiewicz, dyrektor IOŚ-PIB, podkreślił fakt, że konieczna jest sprawiedliwa transformacja wobec sektora wydobywczego. – Gdy mówimy o wielkich celach, to transformacja dotyka nie tylko górników. Obecnie to niszowa grupa z punktu widzenia dużego zadania jakim jest transformacja energetyczna. – uwypuklił. – Grupy społeczne mają zyskiwać na niej, a nie tracić. – nawiązał do sposobu komunikacji.

Innowacje dla środowiska

W trakcie panelu “Innowacje dla środowiska. Jak technologia może wspier

ać zrównoważony rozwój?”, Paweł Augustyn, wiceprezes Zarządu NFOŚiGW powiedział, że elektromobilność mamy w kraju dość dobrze rozpoznaną. – Wspieramy produkcję  zielonej energii i to dla nas powinno być istotne. Pojawia się jednak pytania o ilościowy ślad węglowy i wpływ na naszą gospodarkę i jak w te obszary inwestować. Ostatnie rynkowe doniesienia są dość trudne, jeśli chodzi o elektromobilność. Przychodzi czas na refleksję –  zaznaczył. Wiceprezes podkreślił, że NFOŚiGW na pewno będzie wspierał rozwój tego sektora, również w odniesieniu do społeczeństwa. A jak kształtuje się rynek nowych technologii? W opinii prof. Krzysztofa Klincewicza z Uniwersytetu Warszawskiego, dyrektora Centrum Innowacji Odpowiedzialnych Społecznie na Wydziale Zarządzania UW, członka rady nadzorczej NFOŚiGW, rozwój technologii w obszarze zrównoważonego rozwoju wymaga przemyślanych, dobrze zaplanowanych i skoordynowanych działań na rożnym poziomie interwencji publicznych.

Adaptacja do zmian klimatycznych

Na zwieńczenie jubileuszowego spotkania zaplanowano dyskusję “Przyszłość w czasie kryzysu: Jak dostosować się do zmian klimatycznych”. Udział w niej wzięła m.in. Anita Sowińska, podsekretarz stanu z Ministerstwa Klimatu i Środowiska. Podkreśliła że ważnym narzędziem adaptacji miast do zmian klimatu są zmiany legislacyjne. Wśród nich wymieniła chociażby projekt ustawy Prawo ochrony środowiska, który 5 listopada został przyjęty przez Radę Ministrów. – Miasta duże i średnie będą miały obowiązek przygotowania planów adaptacji. Głównie chodzi o kwestie utrzymania zieleni i błękitno-zieloną infrastrukturę. W naszych propozycjach to nie tylko zalecenia, ale i kontrole – miasta będą miały obowiązek składania raportów co 2 lata. – powiedziała wiceminister. – Konkretne rozwiązania są na stole. To nie koniec, został powołany zespół ds. ochrony drzew i krzewów. Dalej mamy rekomendacje do ustawy o ochronie przyrody – z raportu NIK z 2014 r. wynika że drzewa nie są chronione w miastach, interes inwestorów jest często ważniejszy, nawet jeśli są wydawane decyzje o kompensacji, to te decyzje są słabo wykonywane, drzewa są słabej jakości. – wymieniała Sowińska. Kto będzie stał na straży odpowiedniej jakości zieleni miejskiej? Główna odpowiedzialność spoczywać będzie na samorządach, natomiast Ministerstwo będzie wyznaczało narzędzia by była odpowiednia kontrola, by pieniądze z NFOŚiGW były wydawane należycie, by nie zdarzyło się więcej że zostały spożytkowane na betonozę  – pokreślono podczas debaty.

Aktualne nabory

Ze wsparcia NFOŚiGW wsparcia korzystają przedsiębiorcy, samorządy, administracja państwowa, uczelnie, organizacje pozarządowe i osoby prywatne. W ostatnim czasie (31 października br.) NFOŚiGW otworzył dwa nabory wniosków dla samorządów na adaptację do zmian klimatu i wsparcie zrównoważonych systemów gospodarowania wodami opadowymi. Dofinansowanie pochodzi z programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) 2021-2027 i opiewa łącznie na kwotę 1 mld zł.

W tym samym terminie NFOŚiGW uruchomił dwa nabory wniosków na rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ). O dotacje na inwestycje związane z rozwojem recyklingu odpadów i optymalizacją wykorzystania surowców mogą ubiegać się przedsiębiorcy. Finansowanie w wysokości 110 mln zł również zaplanowano z programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) 2021-2027.

Pełną listę aktualnych naborów można znaleźć tutaj.