Zarządzanie wodomierzami
Zgodnie z przepisami ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków1,2, podstawą naliczania opłat za wodę i ścieki są odczyty ilości dostarczanej wody, dokonywane przez wodomierze na przyłączach dostarczających wodę z sieci do instalacji domowych. Obowiązek zakupu, instalowania, utrzymania w należytym stanie technicznym, okresowej legalizacji, wymiany oraz dokonywania odczytów należy do przedsiębiorstwa wod-kan. Realizując ten obowiązek, przedsiębiorstwo wykonuje wiele czynności, których organizacja w literaturze technicznej coraz częściej nazywana jest zarządzaniem wodomierzami.
Wymagania dotyczące wodomierzy
Wymagania, jakim powinny odpowiadać liczniki do wody (wodomierze), podlegające kontroli metrologicznej, warunki właściwego ich stosowania oraz okresy ważności dowodów takiej kontroli określa zarządzenie Prezesa Głównego Urzędu Miar³. Definiuje ono cztery klasy metrologiczne wodomierzy (A, B, C i D) i podaje charakteryzujące je parametry.
Wadliwe zainstalowanie wodomierza może być powodem błędów jego odczytów. W rozporządzeniu MGPiPS4 wyszczególniono warunki właściwego stosowania wodomierzy. Norma PN-ISO5 określa wyposażenie dodatkowe, jakie winna zawierać instalacja wodomierza po stronie dopływowej i odpływowej. W literaturze, a szczególnie w podręcznikach i poradnikach z zakresu wodociągów, podaje się wymagania ustalające długość prostych odcinków o tej samej średnicy co wodomierz, przed wodomierzem jako równą pięciu średnicom, natomiast za wodomierzem jako równą trzem średnicom rurociągu, na którym instalowany jest wodomierz.
Wymagania dotyczące wodomierzy do wody pitnej podaje się także w normach ISO 7858-1:19976. Trzeba jednak zauważyć, że zgodnie z obowiązującą aktualnie ustawą o normalizacji7 stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne, a obowiązujące może być w przypadku, gdy norma została przywołana w przepisach prawnych (np. ustawie czy rozporządzeniu).
Zasady doboru wodomierzy
Doboru wodomierza na ogół dokonuje się w projekcie przyłącza. Ponieważ zgodnie z ustawą¹ koszty zainstalowania i utrzymania wodomierza głównego pokrywa przedsiębiorstwo wod-kan, jest ono jego właścicielem, więc w jego gestii winien leżeć dobór wodomierza. Przy doborze wodomierza na ogół korzystało się z norm technicznych, tymczasem podstawą do tego, zgodnie z normą PN-B-01706:1992, powinien być tzw. przepływ obliczeniowy – Qobl. Przepływ ten, ustalany zgodnie z zaleceniami normy, jest zależny od sumy normatywnych wypływów wody z armatury czerpalnej. Wartości normatywnych wypływów oraz zależności dla wyznaczania przepływu obliczeniowego podane są w innej normie. Zgodnie z normą PN-ISO 4064-2+ typ i klasa obciążeń oraz wielkość wodomierzy winno się ustalać, uwzględniając warunki pracy instalacji.
W odróżnieniu od zaleceń normy PN-B-01706:1992, norma PN-ISO określa kryteria ogólne, skłaniając do identyfikacji indywidualnych cech instalacji zasilanej przez przyłącze, na którym instalowany jest wodomierz.
Uwarunkowania organizacyjno-prawne
Zgodnie z ustawą¹, koszty instalowania, utrzymania i wymiany wodomierza głównego ponosi przedsiębiorstwo wod-kan. Koszty te stają się potem składnikiem niezbędnych przychodów, będących podstawą ustalania opłat za wodę i ścieki.
Przedsiębiorstwo jest odpowiedzialne za utrzymanie i eksploatację wodomierzy, ich legalizacje i ewentualne wymiany. Zarządza ono wodomierzami, prowadząc tzw. gospodarkę wodomierzową. Dla efektywnego zarządzania coraz częściej wykorzystuje się bazę danych o odbiorcach. W takiej bazie gromadzi się dane o zainstalowanych wodomierzach oraz okresowych odczytach. Współczesne oprogramowanie komputerów pozwala na systematyczne gromadzenie danych oraz ich analizowanie, np. w celu sprawdzenia dokładności odczytów, planowania legalizacji lub wymian.
W przypadku wodomierzy zainstalowanych w mieszkaniach i budynkach wielolokalowych, a także wodomierzy ogródkowych, koszty z nimi związane, zgodnie z aktualnymi uwarunkowaniami prawnymi, powinien ponosić klient. On bowiem ma obowiązek zakupu i zainstalowania wodomierza i on pozostaje jego właścicielem. Umowę na dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków podpisuje z przedsiębiorstwem osoba, która jest właścicielem albo posiada tytuł prawny do nieruchomości, do której wodę dostarcza przyłącze z zainstalowanym na nim wodomierzem głównym. Ona też najczęściej reguluje należności za pobieraną wodę i odprowadzane ścieki, naliczane zgodnie z odczytami z tego wodomierza. W przypadku, gdy przyłącze doprowadza wodę do budynku wielolokalowego, to – jeżeli życzą sobie tego użytkownicy lokali w takim budynku i gdy są spełnione warunki wyspecyfikowane w ustawie¹ – przedsiębiorstwo powinno zawrzeć umowy o odczytywaniu wodomierzy w mieszkaniach i rozliczaniu opłat za wodę z właścicielami wodomierzy mieszkaniowych.
W świetle aktualnych uwarunkowań prawnych odczyty z wodomierzy mieszkaniowych służą faktycznie do podziału należności ustalanej na podstawie odczytu z wodomierza głównego pomiędzy użytkowników lokali, w których są zainstalowane wodomierze lokalowe.
Uwarunkowania ekonomiczne
Cena wodomierzy mieszkaniowych klasy A i B kształtuje się na poziomie od 60 do 80 zł. Uwzględniając koszty montażu, koszt inwestycji związanej z zainstalowaniem wodomierza mieszkaniowego można szacować w granicach 100 – 120 zł. Jeżeli przyjąć, że w mieszkaniu mieszkają średnio cztery osoby, zużywające ok. 110 dm³ na dobę, a stopa amortyzacji wodomierza wynosi 20%, to koszty jednostkowe związane z zainstalowaniem wodomierza wynoszą ok. 0,12 – 0,15 zł/m³ wody. Ponieważ koszty legalizacji można szacować na ok. 60% kosztów zainstalowania, a wymaga się legalizacji raz na pięć lat, to po pięciu latach koszt wodomierza może się obniżyć o ok. 50%. Gdyby w mieszkaniach stosować wodomierze klasy C, to oszacowane koszty byłyby większe o ok. 40 – 50%. Jeżeli, co się często zdarza, wynosi ona 4 – 5 zł miesięcznie, to przy czterech osobach w mieszkaniu i przyjętym wcześniej poziomie konsumpcji wody daje to dodatkowy koszt 0,3 – 0,37 zł/m³. Łącznie daje to dodatkowy koszt jednostkowy 0,42 – 0,52 zł/m³, a więc często nawet 20% więcej niż płacą odbiorcy nieposiadający takich wodomierzy. Trzeba jednocześnie zauważyć, że tzw. efekt założenia wodomierza, związany z obniżeniem objętości wody pobieranej przez odbiorców, przy aktualnych zasadach kalkulacji opłat stopniowo się zmniejsza, bo zmniejszenie sprzedaży powoduje wzrost kosztu jednostkowego, a z tym wiąże się podwyższenie ceny w taryfie za wodę i ścieki.
Przy obecnie najczęstszej opłacie za wodę i ścieki, 5 – 5,5 zł/m³, obciąża to odbiorców wody wyposażonych w wodomierze dodatkowymi opłatami, średnio o ok. 8 – 9%. Trzeba jednak zauważyć, że szacunki sporządzono dla czterech osób w mieszkaniu i jednego wodomierza. Zdarza się często, że w jednym lokalu zainstalowane są dwa wodomierze, wtedy koszt związany bezpośrednio z wodomierzami jest dwukrotnie wyższy. Podobnie koszt jest większy, gdy ilość osób zamieszkujących lokal jest mniejsza. I tak, jeżeli w lokalu mieszka tylko jedna osoba, to kalkulowany wcześniej dodatkowy koszt 1 m³ wody może być niemal cztery razy większy. Wodomierz główny w budynku wielorodzinnym, w zależności od ilości mieszkań, może być droższy, rzadko jednak więcej niż o 50 – 100%. Obsługuje jednak od kilku do kilkudziesięciu mieszkań, stąd jego koszt jednostkowy może być o kilka, a nawet kilkanaście razy mniejszy, obciążając w bardzo małym stopniu koszty jednostkowe dostawy wody do odbiorców w budynkach wielorodzinnych.
Podobnie, jeżeli za kwotę 100 zł odbiorca instaluje wodomierz ogrodowy, zużywając rocznie na cele związane z podlewaniem ogrodu 15% kupowanej wody, co można uznać za bardzo prawdopodobne, to faktyczny koszt jednostkowy wody na podlewanie ogródka, związany z zainstalowaniem wodomierza, wynosi ok. 0,83 zł/m³. Podobne koszty będą się wiązać z instalowaniem wodomierzy przy punktach czerpalnych, z których woda jest pobierana w małych ilościach.
Zarządzanie wodomierzami w przedsiębiorstwie
Przedsiębiorstwo w ramach zarządzania wodomierzami dokonuje zakupu i instaluje wodomierz, zgodnie z zaleceniami producenta, prowadzi okresowe odczyty, sprawdzając jednocześnie stan wodomierza, kontroluje dokładność odczytów oraz dokonuje okresowej legalizacji wodomierzy. W przypadku uszkodzenia wodomierza lub stwierdzenia niedokładności odczytów przedsiębiorstwo dokonuje napraw oraz przyjmuje od odbiorców usług reklamacje dotyczące dokładności odczytów, zgodnie z warunkami określonymi w regulaminie. Dysponując programem komputerowym zawierającym bazę danych o odbiorcach, wodomierzach i ilości sprzedawanej wody, łatwiej realizować zadania związane z zarządzaniem. Wyniki analiz danych są podstawą wyboru wodomierzy. Przydatne mogą być też odrębne pomiary prowadzone na przyłączach z rejestracją: zarówno objętość, jak i ciśnienie wody w miejscu pomiaru. Także ciśnienie w miejscu zainstalowania wodomierza może mieć wpływ na jego dobór.
W miarę możliwości dane o odbiorcach winno się uzupełniać informacjami o ilości mieszkańców korzystających z przyłącza. Wyniki pomiarów powinny stać się bazą wzorców dla pierwszego doboru wodomierza dla budynków o danej liczbie mieszkań oraz podstawą do podejmowania decyzji o ewentualnej wymianie lub naprawie wodomierza. Wprowadzanie droższych wodomierzy, o wyższej klasie dokładności powinno być poprzedzone analizą ekonomicznej opłacalności takich zmian. Ze względu na strukturę kosztów dostawy wody i odprowadzania ścieków, obowiązujące zasady ustalania taryf oraz technologiczne uwarunkowania pomiarów prowadzonych wodomierzami, urządzenia te pełnią funkcję przede wszystkim podzielnika kosztów. Dlatego winno się stosować dla wszystkich mieszkańców urządzenia o podobnej klasie dokładności.
Działania prowadzone przez profesjonalistów w ramach zarządzania wodomierzami w przedsiębiorstwie wod-kan mają znacznie więcej szans na to, aby były zgodne z wymogami określonymi w normach oraz przepisach. Ani właściciele wodomierzy domowych, ani zarządcy budynków wielolokalowych nie zapewnią prowadzenia racjonalnej gospodarki wodomierzami. Na odczyty wodomierzy mieszkaniowych mogą mieć wpływ również właściciele mieszkań. Zdarza się, że stosują oni zabiegi, których celem jest zwiększenie błędów odczytów. W przypadku wodomierzy mechanicznych są to np. urządzenia zmniejszające szybkość obrotów wirnika wodomierza.
Trzeba też zauważyć, że obowiązujące zasady ustalania opłat powodują, że uzyskane przez przedsiębiorstwo efekty ekonomiczne wynikające z wymiany wadliwego wodomierza zanikają w krótkim czasie po zmianie cen i stawek taryfowych. Z tego powodu przedsiębiorstwo, podejmując działania w ramach zarządzania wodomierzami, dokonując analiz odczytów, pomiarów sprawdzających, legalizując, remontując i wymieniając wodomierze na bardziej dokładne, winno starannie analizować związane z tym dodatkowe nakłady. Systematycznie prowadzone legalizacje, pomiary sprawdzające i ich analizy pozwalają uniknąć gwałtownych przyrostów kosztów w jednym roku bez ograniczania zakresu działań podejmowanych w ramach zarządzania wodomierzami.
Zarządzanie wodomierzami w lokalach w budynkach wielorodzinnych
Zgodnie z obowiązującą ustawą, umowa o dostawę wody i odprowadzanie ścieków jest zawierana z właścicielem lub zarządcą nieruchomości, do której wodę doprowadza przyłącze z zainstalowanym na nim wodomierzem głównym. Są to budynki o różnej liczbie lokali mieszkalnych. Różnica pomiędzy sumą odczytów wodomierzy mieszkaniowych a odczytem z wodomierza głównego rozliczana jest proporcjonalnie do odczytów z wodomierzy mieszkaniowych. Odczyty wodomierza głównego są na ogół większe niż suma odczytów z wodomierzy lokalowych8,9. Jako przyczyny różnic wymienia się niewłaściwy dobór, niezgodne z wymogami instalowanie wodomierza (pozycja, odcinki proste przed i za), przekraczanie wymaganych okresów legalizacji oraz małe i średnie nieszczelności instalacji domowych.
Nawet w przypadku właściwego doboru każdy wodomierz posiada próg rozruchu oraz małą dokładność odczytów w zakresie od progu rozruchu do wartości przepływu minimalnego.
Jeżeli liczba wodomierzy lokalowych zwiększa się, to może także zwiększać się różnica wskazań. Z analiz przyczyn niezgodności odczytów można wywnioskować, że potrzebne jest opracowanie indywidualnej metody rozliczania ilości zużytej wody, uwzględniającej stan instalacji i liczbę osób korzystających z lokali9.
Ponadto należy zauważyć, że od początku lat 90. notuje się spadek zużycia wody, a przed ukazaniem się normy PN-ISO 4064-2+ dla doboru wodomierza stosowano normę PN-B-01706:1992. Badania wykazały, że stosowanie tej normy było powodem błędnego doboru wodomierzy głównych, które na ogół zaniżały ilość mierzonej wody10. Stąd konieczne stały się korekty wielu wcześniej dobranych wodomierzy.
Wodomierze mieszkaniowe służą przede wszystkim zwiększeniu poczucia „sprawiedliwości społecznej”. Krytycznie należy oceniać próby nowelizacji przepisów ustawy, w których proponuje się, aby przedsiębiorstwo zawierało umowę o dostawie wody i odprowadzaniu ścieków z właścicielem wodomierza mieszkaniowego, mimo iż jego obowiązki związane z utrzymaniem takiego wodomierza (zarządzaniem takim wodomierzem) nie zostały w ustawie sprecyzowane. Przedsiębiorstwo nie może wystawiać faktur na podstawie odczytów z wodomierzy, nad którymi nie sprawuje zarządu.
Najlepsze rozwiązania
Zarządzanie wodomierzami w przedsiębiorstwie wod-kan winno się prowadzić zgodnie z wymogami określonymi w przepisach prawnych oraz normach technicznych. Przedsiębiorstwo powinno nadzorować dobór wodomierzy – zgodnie z zaleceniami normy PN-ISO 4064-2+Ad1 dobierać wodomierze, uwzględniając warunki pracy instalacji (łącznie z ciśnieniem na zasilaniu), dokonywać okresowej legalizacji, kontrolować ich stan techniczny i dokładność odczytów, a w wyniku kontroli podejmować decyzje o ewentualnych wymianach. Przedsiębiorstwo powinno gromadzić, w formie danych przechowywanych w pamięci komputera, informacje o odbiorcach, zainstalowanych urządzeniach pomiarowych i notowanych okresowych odczytach. Dane te powinny być wykorzystywane do okresowych analiz zmian sprzedaży, ustalania terminów legalizacji i planowania kontroli dokładności pomiarów wodomierzy. Zebrane w bazie danych wyniki pomiarów stanowią dobry materiał porównawczy, który może być wykorzystany dla wspomagania decyzji o doborze wodomierzy dla nowej instalacji oraz ewentualnych wymianach wodomierzy już eksploatowanych. Decyzje takie winny być uzasadniane nie tylko wymogami technicznymi. Wodomierze lokalowe pełnią faktycznie funkcję podzielników zużycia wody odczytywanej przez wodomierz główny. Zasadniczym celem wodomierzy lokalowych nie jest zatem dokładny pomiar, a sprawiedliwy rozdział objętości mierzonej wodomierzem głównym na mieszkania. Dla tej funkcji nie jest konieczne zwiększanie dokładności odczytów wodomierzy domowych. Wystarcza, aby mierzyły one objętość wody z podobną dokładnością. Wodomierze domowe w budynkach wielolokalowych nie mogą być traktowane jako przyrządy pomiarowe, bez wprowadzenia odrębnych przepisów określających zasady zarządzania nimi. Odczyty z wodomierzy, ze względu na brak możliwości zapewnienia ich wymaganych dokładności, nie mogą być podstawą do ustalania należności za dostarczaną wodę i odprowadzane ścieki. Zastosowanie wodomierzy lokalowych powoduje także skutki ekonomiczne – zwiększa faktyczne opłaty za wodę i ścieki ponoszone przez odbiorców w lokalach budynków wielolokalowych, rozliczanych na podstawie odczytów z wodomierzy lokalowych, o ok. 10% dla lokali zamieszkałych przez cztery osoby, a nawet do 50% dla lokalu zamieszkałego przez jedną osobę.
Źródła
dr inż. Henryk Bylka
Instytut Inżynierii Środowiska
Politechnika Poznańska
prof. dr hab. Edward Szczechowiak
Instytut Inżynierii Środowiska
Politechnika Poznańska
Wymagania dotyczące wodomierzy
Wymagania, jakim powinny odpowiadać liczniki do wody (wodomierze), podlegające kontroli metrologicznej, warunki właściwego ich stosowania oraz okresy ważności dowodów takiej kontroli określa zarządzenie Prezesa Głównego Urzędu Miar³. Definiuje ono cztery klasy metrologiczne wodomierzy (A, B, C i D) i podaje charakteryzujące je parametry.
Wadliwe zainstalowanie wodomierza może być powodem błędów jego odczytów. W rozporządzeniu MGPiPS4 wyszczególniono warunki właściwego stosowania wodomierzy. Norma PN-ISO5 określa wyposażenie dodatkowe, jakie winna zawierać instalacja wodomierza po stronie dopływowej i odpływowej. W literaturze, a szczególnie w podręcznikach i poradnikach z zakresu wodociągów, podaje się wymagania ustalające długość prostych odcinków o tej samej średnicy co wodomierz, przed wodomierzem jako równą pięciu średnicom, natomiast za wodomierzem jako równą trzem średnicom rurociągu, na którym instalowany jest wodomierz.
Wymagania dotyczące wodomierzy do wody pitnej podaje się także w normach ISO 7858-1:19976. Trzeba jednak zauważyć, że zgodnie z obowiązującą aktualnie ustawą o normalizacji7 stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne, a obowiązujące może być w przypadku, gdy norma została przywołana w przepisach prawnych (np. ustawie czy rozporządzeniu).
Zasady doboru wodomierzy
Doboru wodomierza na ogół dokonuje się w projekcie przyłącza. Ponieważ zgodnie z ustawą¹ koszty zainstalowania i utrzymania wodomierza głównego pokrywa przedsiębiorstwo wod-kan, jest ono jego właścicielem, więc w jego gestii winien leżeć dobór wodomierza. Przy doborze wodomierza na ogół korzystało się z norm technicznych, tymczasem podstawą do tego, zgodnie z normą PN-B-01706:1992, powinien być tzw. przepływ obliczeniowy – Qobl. Przepływ ten, ustalany zgodnie z zaleceniami normy, jest zależny od sumy normatywnych wypływów wody z armatury czerpalnej. Wartości normatywnych wypływów oraz zależności dla wyznaczania przepływu obliczeniowego podane są w innej normie. Zgodnie z normą PN-ISO 4064-2+ typ i klasa obciążeń oraz wielkość wodomierzy winno się ustalać, uwzględniając warunki pracy instalacji.
W odróżnieniu od zaleceń normy PN-B-01706:1992, norma PN-ISO określa kryteria ogólne, skłaniając do identyfikacji indywidualnych cech instalacji zasilanej przez przyłącze, na którym instalowany jest wodomierz.
Uwarunkowania organizacyjno-prawne
Zgodnie z ustawą¹, koszty instalowania, utrzymania i wymiany wodomierza głównego ponosi przedsiębiorstwo wod-kan. Koszty te stają się potem składnikiem niezbędnych przychodów, będących podstawą ustalania opłat za wodę i ścieki.
Przedsiębiorstwo jest odpowiedzialne za utrzymanie i eksploatację wodomierzy, ich legalizacje i ewentualne wymiany. Zarządza ono wodomierzami, prowadząc tzw. gospodarkę wodomierzową. Dla efektywnego zarządzania coraz częściej wykorzystuje się bazę danych o odbiorcach. W takiej bazie gromadzi się dane o zainstalowanych wodomierzach oraz okresowych odczytach. Współczesne oprogramowanie komputerów pozwala na systematyczne gromadzenie danych oraz ich analizowanie, np. w celu sprawdzenia dokładności odczytów, planowania legalizacji lub wymian.
W przypadku wodomierzy zainstalowanych w mieszkaniach i budynkach wielolokalowych, a także wodomierzy ogródkowych, koszty z nimi związane, zgodnie z aktualnymi uwarunkowaniami prawnymi, powinien ponosić klient. On bowiem ma obowiązek zakupu i zainstalowania wodomierza i on pozostaje jego właścicielem. Umowę na dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków podpisuje z przedsiębiorstwem osoba, która jest właścicielem albo posiada tytuł prawny do nieruchomości, do której wodę dostarcza przyłącze z zainstalowanym na nim wodomierzem głównym. Ona też najczęściej reguluje należności za pobieraną wodę i odprowadzane ścieki, naliczane zgodnie z odczytami z tego wodomierza. W przypadku, gdy przyłącze doprowadza wodę do budynku wielolokalowego, to – jeżeli życzą sobie tego użytkownicy lokali w takim budynku i gdy są spełnione warunki wyspecyfikowane w ustawie¹ – przedsiębiorstwo powinno zawrzeć umowy o odczytywaniu wodomierzy w mieszkaniach i rozliczaniu opłat za wodę z właścicielami wodomierzy mieszkaniowych.
W świetle aktualnych uwarunkowań prawnych odczyty z wodomierzy mieszkaniowych służą faktycznie do podziału należności ustalanej na podstawie odczytu z wodomierza głównego pomiędzy użytkowników lokali, w których są zainstalowane wodomierze lokalowe.
Uwarunkowania ekonomiczne
Cena wodomierzy mieszkaniowych klasy A i B kształtuje się na poziomie od 60 do 80 zł. Uwzględniając koszty montażu, koszt inwestycji związanej z zainstalowaniem wodomierza mieszkaniowego można szacować w granicach 100 – 120 zł. Jeżeli przyjąć, że w mieszkaniu mieszkają średnio cztery osoby, zużywające ok. 110 dm³ na dobę, a stopa amortyzacji wodomierza wynosi 20%, to koszty jednostkowe związane z zainstalowaniem wodomierza wynoszą ok. 0,12 – 0,15 zł/m³ wody. Ponieważ koszty legalizacji można szacować na ok. 60% kosztów zainstalowania, a wymaga się legalizacji raz na pięć lat, to po pięciu latach koszt wodomierza może się obniżyć o ok. 50%. Gdyby w mieszkaniach stosować wodomierze klasy C, to oszacowane koszty byłyby większe o ok. 40 – 50%. Jeżeli, co się często zdarza, wynosi ona 4 – 5 zł miesięcznie, to przy czterech osobach w mieszkaniu i przyjętym wcześniej poziomie konsumpcji wody daje to dodatkowy koszt 0,3 – 0,37 zł/m³. Łącznie daje to dodatkowy koszt jednostkowy 0,42 – 0,52 zł/m³, a więc często nawet 20% więcej niż płacą odbiorcy nieposiadający takich wodomierzy. Trzeba jednocześnie zauważyć, że tzw. efekt założenia wodomierza, związany z obniżeniem objętości wody pobieranej przez odbiorców, przy aktualnych zasadach kalkulacji opłat stopniowo się zmniejsza, bo zmniejszenie sprzedaży powoduje wzrost kosztu jednostkowego, a z tym wiąże się podwyższenie ceny w taryfie za wodę i ścieki.
Przy obecnie najczęstszej opłacie za wodę i ścieki, 5 – 5,5 zł/m³, obciąża to odbiorców wody wyposażonych w wodomierze dodatkowymi opłatami, średnio o ok. 8 – 9%. Trzeba jednak zauważyć, że szacunki sporządzono dla czterech osób w mieszkaniu i jednego wodomierza. Zdarza się często, że w jednym lokalu zainstalowane są dwa wodomierze, wtedy koszt związany bezpośrednio z wodomierzami jest dwukrotnie wyższy. Podobnie koszt jest większy, gdy ilość osób zamieszkujących lokal jest mniejsza. I tak, jeżeli w lokalu mieszka tylko jedna osoba, to kalkulowany wcześniej dodatkowy koszt 1 m³ wody może być niemal cztery razy większy. Wodomierz główny w budynku wielorodzinnym, w zależności od ilości mieszkań, może być droższy, rzadko jednak więcej niż o 50 – 100%. Obsługuje jednak od kilku do kilkudziesięciu mieszkań, stąd jego koszt jednostkowy może być o kilka, a nawet kilkanaście razy mniejszy, obciążając w bardzo małym stopniu koszty jednostkowe dostawy wody do odbiorców w budynkach wielorodzinnych.
Podobnie, jeżeli za kwotę 100 zł odbiorca instaluje wodomierz ogrodowy, zużywając rocznie na cele związane z podlewaniem ogrodu 15% kupowanej wody, co można uznać za bardzo prawdopodobne, to faktyczny koszt jednostkowy wody na podlewanie ogródka, związany z zainstalowaniem wodomierza, wynosi ok. 0,83 zł/m³. Podobne koszty będą się wiązać z instalowaniem wodomierzy przy punktach czerpalnych, z których woda jest pobierana w małych ilościach.
Zarządzanie wodomierzami w przedsiębiorstwie
Przedsiębiorstwo w ramach zarządzania wodomierzami dokonuje zakupu i instaluje wodomierz, zgodnie z zaleceniami producenta, prowadzi okresowe odczyty, sprawdzając jednocześnie stan wodomierza, kontroluje dokładność odczytów oraz dokonuje okresowej legalizacji wodomierzy. W przypadku uszkodzenia wodomierza lub stwierdzenia niedokładności odczytów przedsiębiorstwo dokonuje napraw oraz przyjmuje od odbiorców usług reklamacje dotyczące dokładności odczytów, zgodnie z warunkami określonymi w regulaminie. Dysponując programem komputerowym zawierającym bazę danych o odbiorcach, wodomierzach i ilości sprzedawanej wody, łatwiej realizować zadania związane z zarządzaniem. Wyniki analiz danych są podstawą wyboru wodomierzy. Przydatne mogą być też odrębne pomiary prowadzone na przyłączach z rejestracją: zarówno objętość, jak i ciśnienie wody w miejscu pomiaru. Także ciśnienie w miejscu zainstalowania wodomierza może mieć wpływ na jego dobór.
W miarę możliwości dane o odbiorcach winno się uzupełniać informacjami o ilości mieszkańców korzystających z przyłącza. Wyniki pomiarów powinny stać się bazą wzorców dla pierwszego doboru wodomierza dla budynków o danej liczbie mieszkań oraz podstawą do podejmowania decyzji o ewentualnej wymianie lub naprawie wodomierza. Wprowadzanie droższych wodomierzy, o wyższej klasie dokładności powinno być poprzedzone analizą ekonomicznej opłacalności takich zmian. Ze względu na strukturę kosztów dostawy wody i odprowadzania ścieków, obowiązujące zasady ustalania taryf oraz technologiczne uwarunkowania pomiarów prowadzonych wodomierzami, urządzenia te pełnią funkcję przede wszystkim podzielnika kosztów. Dlatego winno się stosować dla wszystkich mieszkańców urządzenia o podobnej klasie dokładności.
Działania prowadzone przez profesjonalistów w ramach zarządzania wodomierzami w przedsiębiorstwie wod-kan mają znacznie więcej szans na to, aby były zgodne z wymogami określonymi w normach oraz przepisach. Ani właściciele wodomierzy domowych, ani zarządcy budynków wielolokalowych nie zapewnią prowadzenia racjonalnej gospodarki wodomierzami. Na odczyty wodomierzy mieszkaniowych mogą mieć wpływ również właściciele mieszkań. Zdarza się, że stosują oni zabiegi, których celem jest zwiększenie błędów odczytów. W przypadku wodomierzy mechanicznych są to np. urządzenia zmniejszające szybkość obrotów wirnika wodomierza.
Trzeba też zauważyć, że obowiązujące zasady ustalania opłat powodują, że uzyskane przez przedsiębiorstwo efekty ekonomiczne wynikające z wymiany wadliwego wodomierza zanikają w krótkim czasie po zmianie cen i stawek taryfowych. Z tego powodu przedsiębiorstwo, podejmując działania w ramach zarządzania wodomierzami, dokonując analiz odczytów, pomiarów sprawdzających, legalizując, remontując i wymieniając wodomierze na bardziej dokładne, winno starannie analizować związane z tym dodatkowe nakłady. Systematycznie prowadzone legalizacje, pomiary sprawdzające i ich analizy pozwalają uniknąć gwałtownych przyrostów kosztów w jednym roku bez ograniczania zakresu działań podejmowanych w ramach zarządzania wodomierzami.
Zarządzanie wodomierzami w lokalach w budynkach wielorodzinnych
Zgodnie z obowiązującą ustawą, umowa o dostawę wody i odprowadzanie ścieków jest zawierana z właścicielem lub zarządcą nieruchomości, do której wodę doprowadza przyłącze z zainstalowanym na nim wodomierzem głównym. Są to budynki o różnej liczbie lokali mieszkalnych. Różnica pomiędzy sumą odczytów wodomierzy mieszkaniowych a odczytem z wodomierza głównego rozliczana jest proporcjonalnie do odczytów z wodomierzy mieszkaniowych. Odczyty wodomierza głównego są na ogół większe niż suma odczytów z wodomierzy lokalowych8,9. Jako przyczyny różnic wymienia się niewłaściwy dobór, niezgodne z wymogami instalowanie wodomierza (pozycja, odcinki proste przed i za), przekraczanie wymaganych okresów legalizacji oraz małe i średnie nieszczelności instalacji domowych.
Nawet w przypadku właściwego doboru każdy wodomierz posiada próg rozruchu oraz małą dokładność odczytów w zakresie od progu rozruchu do wartości przepływu minimalnego.
Jeżeli liczba wodomierzy lokalowych zwiększa się, to może także zwiększać się różnica wskazań. Z analiz przyczyn niezgodności odczytów można wywnioskować, że potrzebne jest opracowanie indywidualnej metody rozliczania ilości zużytej wody, uwzględniającej stan instalacji i liczbę osób korzystających z lokali9.
Ponadto należy zauważyć, że od początku lat 90. notuje się spadek zużycia wody, a przed ukazaniem się normy PN-ISO 4064-2+ dla doboru wodomierza stosowano normę PN-B-01706:1992. Badania wykazały, że stosowanie tej normy było powodem błędnego doboru wodomierzy głównych, które na ogół zaniżały ilość mierzonej wody10. Stąd konieczne stały się korekty wielu wcześniej dobranych wodomierzy.
Wodomierze mieszkaniowe służą przede wszystkim zwiększeniu poczucia „sprawiedliwości społecznej”. Krytycznie należy oceniać próby nowelizacji przepisów ustawy, w których proponuje się, aby przedsiębiorstwo zawierało umowę o dostawie wody i odprowadzaniu ścieków z właścicielem wodomierza mieszkaniowego, mimo iż jego obowiązki związane z utrzymaniem takiego wodomierza (zarządzaniem takim wodomierzem) nie zostały w ustawie sprecyzowane. Przedsiębiorstwo nie może wystawiać faktur na podstawie odczytów z wodomierzy, nad którymi nie sprawuje zarządu.
Najlepsze rozwiązania
Zarządzanie wodomierzami w przedsiębiorstwie wod-kan winno się prowadzić zgodnie z wymogami określonymi w przepisach prawnych oraz normach technicznych. Przedsiębiorstwo powinno nadzorować dobór wodomierzy – zgodnie z zaleceniami normy PN-ISO 4064-2+Ad1 dobierać wodomierze, uwzględniając warunki pracy instalacji (łącznie z ciśnieniem na zasilaniu), dokonywać okresowej legalizacji, kontrolować ich stan techniczny i dokładność odczytów, a w wyniku kontroli podejmować decyzje o ewentualnych wymianach. Przedsiębiorstwo powinno gromadzić, w formie danych przechowywanych w pamięci komputera, informacje o odbiorcach, zainstalowanych urządzeniach pomiarowych i notowanych okresowych odczytach. Dane te powinny być wykorzystywane do okresowych analiz zmian sprzedaży, ustalania terminów legalizacji i planowania kontroli dokładności pomiarów wodomierzy. Zebrane w bazie danych wyniki pomiarów stanowią dobry materiał porównawczy, który może być wykorzystany dla wspomagania decyzji o doborze wodomierzy dla nowej instalacji oraz ewentualnych wymianach wodomierzy już eksploatowanych. Decyzje takie winny być uzasadniane nie tylko wymogami technicznymi. Wodomierze lokalowe pełnią faktycznie funkcję podzielników zużycia wody odczytywanej przez wodomierz główny. Zasadniczym celem wodomierzy lokalowych nie jest zatem dokładny pomiar, a sprawiedliwy rozdział objętości mierzonej wodomierzem głównym na mieszkania. Dla tej funkcji nie jest konieczne zwiększanie dokładności odczytów wodomierzy domowych. Wystarcza, aby mierzyły one objętość wody z podobną dokładnością. Wodomierze domowe w budynkach wielolokalowych nie mogą być traktowane jako przyrządy pomiarowe, bez wprowadzenia odrębnych przepisów określających zasady zarządzania nimi. Odczyty z wodomierzy, ze względu na brak możliwości zapewnienia ich wymaganych dokładności, nie mogą być podstawą do ustalania należności za dostarczaną wodę i odprowadzane ścieki. Zastosowanie wodomierzy lokalowych powoduje także skutki ekonomiczne – zwiększa faktyczne opłaty za wodę i ścieki ponoszone przez odbiorców w lokalach budynków wielolokalowych, rozliczanych na podstawie odczytów z wodomierzy lokalowych, o ok. 10% dla lokali zamieszkałych przez cztery osoby, a nawet do 50% dla lokalu zamieszkałego przez jedną osobę.
Źródła
- Ustawa z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (DzU nr 72, poz. 747).
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 marca 2002 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków (DzU z nr 26, poz. 257).
- Zarządzenie nr 102 Prezesa Głównego Urzędu Miar z 28 sierpnia 1995 r. w sprawie wprowadzenia przepisów metrologicznych o licznikach do wody (wodomierzach) (Dz. Urz. Miar i Probiernictwa nr 19, poz. 101, z późn. zm.).
- Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 20 lutego 2004 r. w sprawie wymagań metrologicznych, którym powinny odpowiadać wodomierze (DzU nr 40, poz. 360).
- PN-ISO 4064-1:1997 „Pomiar objętości wody w przewodach. Wodomierze do wody pitnej zimnej. Wymagania” oraz 4064-2+Ad1:1997 „Pomiar objętości wody w przewodach. Wodomierze do wody pitnej zimnej. Wymagania instalacyjne”.
- PN-ISO 7858-1:1997 „Pomiar objętości wody przepływającej w przewodach. Wodomierze do wody pitnej zimnej. Wodomierze sprzężone. Wymagania”.
- Ustawa z 12 września 2002 r. o normalizacji (DzU nr 169, poz. 1386).
- Koral W.: Wpływ malejącego poboru wody na dokładność wskazań wodomierzy, Informacja INSTAL 7-8/2002.
- Bonetyński K., Widomski M.: O przyczynach niezgodności wskazań zużycia wody wodomierza domowego i sumy wskazań wodomierzy mieszkaniowych, „Gaz, Woda i Technika Sanitarna” 5/2003.
- Koral W.: Wpływ krzywych rzeczywistych rozbiorów wody na wskazania wodomierzy domowych, Informacja INSTAL, 7-8/2003.
dr inż. Henryk Bylka
Instytut Inżynierii Środowiska
Politechnika Poznańska
prof. dr hab. Edward Szczechowiak
Instytut Inżynierii Środowiska
Politechnika Poznańska
