Niełatwa edukacja

dr Beata Witkowska-Kita

Z dr Beatą Witkowską-Kitą i dr inż. Stanisławem Karugą z Centrum Gospodarki Odpadami, oddział zamiejscowy w Katowicach Instytutu Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie, rozmawiają Renata Drzażdżyńska i Małgorzata Pisarska-Jamroży


Czy łatwo jest przeprowadzić akcję edukacji ekologicznej?
SK – Na wstępie proponuję posługiwanie się zwrotem „edukacja ekologiczna”, a nie „akcja edukacji ekologicznej”. Słowo „akcja” kojarzy się z działaniem krótkotrwałym, jednorazowym, natomiast „edukacja ekologiczna” to proces długotrwały. Prowadzenie działań edukacyjnych w zakresie ekologii nie należy do zadań łatwych, biorąc pod uwagę ważność tego problemu. Wyrazem tego może być fakt, że we wszystkich dokumentach związanych z realizacją polityki ekologicznej państwa zadanie „edukacja ekologiczna” zajmuje bardzo ważne miejsce. Należy podkreślić, że wszelkie działania na polu ekologii zależą od zachowań poszczególnego człowieka, co jest bezpośrednio związane ze stopniem jego edukacji w tym zakresie. Tak więc, wracając do pytania podstawowego, edukacja ekologiczna to niełatwa sprawa. Edukacja ekologiczna to, wbrew pozorom, bardzo ważne zagadnienie.
BWK – Do prowadzenia edukacji ekologicznej trzeba się bardzo starannie przygotować. W opracowanych – krajowym, powiatowych czy gminnych – programach ochrony środowiska oraz planach gospodarki odpadami znalazły się harmonogramy realizacji zadań, a w nich zadania dotyczące edukacji ekologicznej. Aby edukacja ekologiczna przyniosła pozytywny rezultat, najlepiej opracować odrębny dokument – program edukacji ekologicznej. Program taki powinien obejmować długi czas, np. 10 lat. Tylko działania długofalowe w tej dziedzinie są skuteczne, przynoszą najlepsze efekty. Należy dodać, że program edukacji ekologicznej powinien zawierać problemy środowiskowe, które powinno się rozwiązać na danym terenie (najlepiej je określić na drodze ankietyzacji społeczeństwa). W programie takim proponuje się również tzw. myśl przekazu, tj. hasło, pod jakim program edukacji ekologicznej będzie prowadzony. W programie są określani także odbiorcy programu oraz formy jego realizacji. Chcę podkreślić, że najważniejszym elementem programu jest ustalenie harmonogramu rzeczowego realizacji edukacji ekologicznej (oraz harmonogramu finansowego).

Na co organizatorzy edukacji ekologicznej powinni szczególnie zwrócić uwagę?
BWK – Organizatorzy edukacji ekologicznej przede wszystkim powinni starannie opracować wspomniany wcześniej harmonogram rzeczowy, na podstawie którego przez wiele lat będą pracować. Już na poziomie projektu powinni zadbać o zamieszczenie poprawnych pod względem merytorycznym treści materiałów drukowanych (ulotki, plakaty, broszury, informatory itd.). Ważne jest również, aby „nie przeładować” materiałów drukowanych zbyt dużą ilością ilustracji, kolorów i treści. Treść powinna być zwięzła, najlepiej potraktowana hasłowo.
SK – Zagadnienia związane z edukacją ekologiczną powinny być tak przekazywane, aby były dobrze „przyswajane” przez odbiorców, a więc musi być dobrany odpowiedni środek przekazu tych informacji. Podkreślę jeszcze raz, że odpowiednio dobrany środek przekazu warunkuje powodzenie działań edukacyjnych.
BWK – Można jeszcze dodać, że wskazane jest prowadzenie akcji pilotażowych (w akcji edukacyjnej bierze udział tylko pewna część społeczeństwa, np. 20% populacji regionu objętego akcją). Najczęściej podnosi to jednak koszty edukacji ekologicznej.

Czy zauważają Państwo podstawowe błędy w prowadzonych działaniach?
BWK – Głównym błędem jest prowadzenie akcji jednorazowych, krótkoterminowych. Społeczeństwo szybko zapomina, jakie treści zostały przekazane. Należy nastawić się na metodę wieloletniego powtarzania, utrwalania.
SK – Zgadzam się z przedmówczynią, podstawowym błędem jest przede wszystkim potraktowanie całego zagadnienia akcyjnie – okresowo, a nie w sposób ciągły. Dodam jeszcze, że przekazywane informacje, a szczególnie ich zakres merytoryczny, powinny uwzględnić cechy odbiorcy i jego oczekiwania. O tych właśnie sprawach również wielokrotnie zapominają pseudospecjaliści w zakresie edukacji ekologicznej.

Czy każdy program edukacji ekologicznej jest skuteczny?
BWK – Program edukacyjny prowadzony akcyjnie, jednorazowo, na pewno nie przyniesie dużych efektów. Większą skuteczność osiąga się, stosując działania długofalowe, tak jak wspominaliśmy, przez np. 10 lat. Skuteczność podnosi działanie systematyczne, okresowe, polegające na utrwalaniu. Tak więc znowu podkreślamy ważność opracowania przemyślanego harmonogramu rzeczowego realizacji edukacji ekologicznej. Cykliczność realizacji długoterminowego programu edukacji ekologicznej przyczyni się do utrwalenia wiadomości w zakresie objętym programem oraz zapewni dotarcie tych informacji do wszystkich mieszkańców, w każdej grupie wiekowej i zawodowej. Ponadto brak łączenia różnych form przekazu informacji może powodować mniejszą skuteczność takich działań.
SK – Podsumowując, na skuteczność edukacji ekologicznej wpływa: sposób prowadzenia edukacji (cykliczność), jakość i sposób przekazywania informacji, rodzaje działań zachęcające do udziału w edukacji i ich różnorodność (konkursy, wystawy, imprezy, pogadanki, słuchowiska itd.). Program edukacji ekologicznej, uwzględniający powyższe uwagi, powinien być, naszym zdaniem, skuteczny.

Jeśli chodzi o efektywność i skuteczność prowadzonych działań, to lepiej prowadzić program skierowany do konkretnej grupy, np. wiekowej, czy ogólną – do wszystkich?
SK – Jak wspomniano, skuteczność zależy m.in. od jakości przekazywanej informacji. Natomiast podawana informacja powinna uwzględniać cechy odbiorcy i jego oczekiwania. Tak więc, inaczej mówiąc, działania edukacyjne powinny być skierowane osobno do poszczególnych grup odbiorców.
BWK – Zgadzam się, z całą pewnością lepszą efektywność osiąga się, kierując działania edukacyjne osobno do każdej grupy społecznej – wiekowej czy zawodowej (nauczyciele, urzędnicy administracji publicznej, dziennikarze, lekarze itd.).
SK – Dodam jeszcze, że w przypadku stosowania bardziej zaawansowanych metod edukacyjnych powyższy podział może być modyfikowany, uwzględniając ogólny stan wiedzy danej grupy społecznej.
BWK – Efektywność działań edukacyjnych można podnieść poprzez współpracę z mediami. Radio, telewizja i prasa są mediami opiniotwórczymi o dużym zasięgu. Informacje przekazywane przez nie docierają do bardzo licznej i zróżnicowanej grupy mieszkańców. Trzeba dodać w tym miejscu, że są dwa rodzaje działań edukacji ekologicznej. Pierwszy rodzaj to kształcenie formalne (odbywa się w szkołach na wszystkich szczeblach), drugi rodzaj to kształcenie nieformalne, polegające na organizowaniu imprez, konkursów, wycieczek itd. Kształcenie nieformalne odbywa się również w domu – członkowie rodziny uczą się nawzajem zachowań ekologicznych. Kształcenie nieformalne jest uzupełnieniem kształcenia formalnego.

Czy edukację ekologiczną może przeprowadzić urzędnik (bez odpowiednich umiejętności), czy może warto skonsultować to z fachowcami?
BWK – Organizowanie edukacji ekologicznej jest dużym przedsięwzięciem. Przede wszystkim wymaga opracowania profesjonalnego, dobrze zaplanowanego harmonogramu (o czym już była mowa wcześniej) realizacji takich działań.
SK – Nie ujmując wiedzy, posiadanej przez urzędników administracji lokalnej, należy stwierdzić, że akurat z tym problemem warto skonsultować się z fachowcami i poprosić ich o pomoc.
BWK – Jestem tego samego zdania. Na pewno warto w tym zakresie skorzystać z pomocy specjalistów – instytucji zawodowo związanych z ochroną środowiska (w tym edukacją ekologiczną). Bardzo pomocni mogą być nauczyciele, którzy na co dzień, podczas zajęć lekcyjnych czy imprez pozalekcyjnych, promują ekologiczny styl życia. Środowisko nauczycielskie jest „kopalnią” pomysłów.
SK – Chciałbym podkreślić, że tylko odpowiednio wykształceni fachowcy, posiadający wieloletnie doświadczenie w tej dziedzinie, mogą być gwarantem skuteczności prowadzonych działań z zakresu edukacji ekologicznej.

Gdzie szukać takich fachowców?
BWK – Osoby związane profesjonalnie z problematyką edukacji ekologicznej pracują w jednostkach naukowo-badawczych, fundacjach ekologicznych, firmach szkoleniowych oraz na wyższych uczelniach.
SK – Instytut, którego jesteśmy pracownikami, zajmuje się opracowywaniem programów edukacji ekologicznej, projektowaniem materiałów drukowanych (treści ulotek, informatorów) oraz organizowaniem prelekcji dla szkół.