Nadtlenek wodoru w walce ze „złotą algą”. Działania IOŚ i GDOŚ

Jak informuje IOŚ, celem tego działania jest wskazanie, czy środek ten skutecznie wpłynie na znaczne ograniczenie liczebności „złotej algi” w sytuacji jej dynamicznego zakwitu.

Zagraniczne doświadczenia z nadtlenkiem wodoru

Nadtlenek wodoru, według naukowej literatury i dostępnych danych, od ponad dekady wykorzystywany jest m.in. do zwalczania zakwitów glonów z gatunku sinic, a także do neutralizacji ścieków w procesach środowiskowych i oczyszczaniu wody. Zaletą nadtlenku wodoru jest to, że rozkłada się on w wodzie na tlen i wodę, nie pozostawiając żadnych produktów ubocznych, które mogłyby się akumulować w środowisku.

Dlatego też związek ten jest eksperymentalnie stosowany w różnych warunkach wodnych, w tym w jeziorach. Jak informuje IOŚ, nadtlenek wodoru został m.in. zastosowany w 2012 roku do walki z zakwitem Prymnesium parvum w rozlewiskach Norfolk Broads w Wielkiej Brytanii, gdzie od lat notuje się zakwity. Jeziora te są wykorzystywane głównie do celów rekreacyjnych. Stanowią one także enklawę dla ptactwa wodnego i wielu innych gatunków zwierząt tam bytujących.

Polskie badania skuteczności H₂O₂

W Polsce działanie H₂O₂ na „złotą algę” zostało sprawdzone w warunkach laboratoryjnych i terenowych w 2023 r. Stwierdzono wtedy 97% spadek liczebności tego organizmu po zastosowaniu stężenia 40 mg H₂O₂/l.

Wstępnie zaproponowana dawka środka do użycia w Kłodnicy jest mniejsza niż dawka stosowana w innych krajach i wydaje się względnie bezpieczna dla ryb i części bezkręgowców. Potencjalne zagrożenia dla środowiska wodnego związane z użyciem nadtlenku wodoru zostały zredukowane poprzez wskazanie optymalnych pod kątem tychże zagrożeń miejsc aplikacji środka.

W przypadku rzeki Kłodnicy, woda zawierająca nadtlenek wodoru po aplikacji ulega szybkiemu rozcieńczeniu po wpływie wód z dopływów, by po kilku godzinach ulec zupełnemu rozcieńczeniu i rozpadowi na tlen i wodę po wpływie do Odry.

Przewidywany wpływ na Odrę

W sytuacji, w której w wyniku użycia perhydrolu osiągnięty zostanie efekt w postaci znaczącego ograniczenia liczebności P. parvum w wodach rzeki Kłodnicy, można spodziewać się znacząco niższych niż notowane w 2024 r. liczebności złotych alg w wodach rzeki Odry na jej opolskim odcinku.

Niższa „startowa” liczebność P. parvum będzie wiązała się następnie z ograniczeniem jej liczebności w dolnym biegu i minimalizacją ryzyka masowego zakwitu i śnięcia ryb.

Przeprowadzenie eksperymentu zostanie poprzedzone wizją lokalną w obecności naukowców, przedstawicieli Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach i operatorów urządzeń wodnych. Środek zostanie podany bezpośrednio do słupa wody, co zapewni jego maksymalny efekt i zminimalizuje działania niepożądane związane z jego aplikacją.

Inwentaryzacja zasobów środowiskowych

Przed rozpoczęciem procesu i po aplikacji nadtlenku wodoru, przeprowadzona zostanie inwentaryzacja środowiska rzeki Kłodnicy poniżej MEW w Pławniowicach. Inwentaryzacja będzie obejmowała ichtiofaunę, bentos, fitoplankton, zooplankton.

Przez cały czas aplikacji będą prowadzone badania kontrolne w zakresie: parametrów fizyko-chemicznych, liczebności „złotej algi” i wartości ichtiotoksyn w komórkach i w wodzie oraz nadzór ichtiologiczny. Wszystkie badania będą prowadzone przez 15-osobową grupę naukowców z Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie oraz Instytutu Rybactwa Śródlądowego – Państwowego Instytutu Badawczego. Po zakończeniu zostanie przygotowany raport podsumowujący eksperyment.

Wsparcie Wojska Polskiego

W ramach realizacji eksperymentu zwrócono się o pomoc do wyspecjalizowanej jednostki Wojska Polskiego, która posiada doświadczenie w postępowaniu z substancjami chemicznymi.

Aplikacja zostanie przeprowadzona z pomocą 5 Pułku Chemicznego w Tarnowskich Górach z wykorzystaniem sprzętu przystosowanego do substancji chemicznych. Osoby przebywające w miejscu aplikacji zostaną wyposażone w środki ochrony osobistej.

Lokalizacja tegorocznych zagrożeń

Do tej pory główne ogniska rozwoju złotej algi znajdowały się w VI sekcji Kanału Gliwickiego, czyli w sekcji najbardziej oddalonej od ujścia kanału do rzeki Odry. Pomiędzy poszczególnymi sekcjami kanału znajdują się śluzy, co dawało możliwość sterowania przepływem wody śluzami w celu ograniczenia ilości złotej algi, która mogłaby przedostać się do Odry.

Tego rodzaju działania zostały podjęte m.in. wiosną 2024 roku, co powstrzymało masowy rozwój algi w głównym nurcie rzeki Odry i przeciwdziałało śmiertelnym dla ryb i ichtiofauny toksycznym zakwitom algi.

Przypomnijmy: na przełomie lipca i sierpnia 2024 roku „złota alga” pojawiła się ponownie w Kanale Gliwickim w najbardziej wrażliwym miejscu: IV sekcji (107 mln komórek/l w dn. 7 sierpnia 2024 r., co odpowiada drugiemu stopniu zagrożenia). „Złota alga” w tej sekcji m.in. pochodzi z jeziora Dzierżno, znajdującego się na odcinku rzeki Kłodnicy tuż powyżej sekcji IV. W tym zbiorniku od 3 do 8 sierpnia 2024 r. odłowiono ok. 12 ton śniętych ryb.

Sekcja IV jest najbardziej wrażliwą sekcją Kanału Gliwickiego, ponieważ nie ma tam możliwości zatrzymania migracji i dalszego rozwoju „złotej algi” za pomocą śluz. Sekcja IV Kanału Gliwickiego pełni również rolę korytarza dla rzeki Kłodnicy, która z kolei jest dopływem rzeki Odry. Bez możliwości zatrzymania wód, skażonych dużą ilością „złotej algi”, jedynym rozwiązaniem minimalizującym ryzyko rozwoju i toksycznych zakwitów jest eliminacja „złotej algi” u wylotu Kanału do rzeki Kłodnica.

Realizacja działań systemowych

Przy okazji IOŚ podkreśla, że aplikacja nadtlenku wodoru nie jest rozwiązaniem systemowym, a Międzyresortowy Zespół ds. Odry pod kierownictwem Ministerstwa Klimatu i Środowiska prowadzi działania zmierzające do tego by docelowo zapewnić bezpieczeństwo ekosystemu rzeki Odry.

W Zespole trwają prace nad m.in. stworzeniem planu ograniczającego zasolenie, jedną z głównych przyczyn rozwoju „złotej algi” w Odrze. Procedowana jest również nowelizacja ustawy o rewitalizacji rzeki Odry. Zespół szczególną uwagę kieruję również na działania strategiczne skupiające się na renaturyzacji rzeki Odry, stały dialog z organizacjami pozarządowymi i współpracę transgraniczną.

Spotkanie w śląskim UW

Dodajmy też, że 9 sierpnia br., w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim odbyło się spotkanie poświęcone wyzwaniom społeczno-gospodarczo-środowiskowym Kanału Gliwickiego i rzeki Odry. Wydarzenie, zorganizowane przez Ministerstwo Infrastruktury, zgromadziło liczne grono ekspertów, samorządowców oraz przedstawicieli instytucji związanych z tematyką ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

Spotkanie poprzedził briefing prasowy, w którym udział wzięli: Przemysław Koperski – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Infrastruktury, Gabriela Lenartowicz – Poseł na Sejm RP, Wojewoda Śląski Marek Wójcik, oraz Katarzyna Kuczyńska-Budka – Prezydent Miasta Gliwice.

Służby i usuwanie śniętych ryb

Podczas briefingu wojewoda Marek Wójcik akcentował znaczenie działań na rzecz ochrony rzeki Odry, nawiązując do bieżących wyzwań związanych z obecnością złotych alg oraz ich wpływem na środowisko wodne.

Wojewoda przytoczył także dane służb kryzysowych, zgodnie z którymi do czwartkowego popołudnia odłowiono ponad 12,5 ton śniętych ryb. Podziękował również służbom zaangażowanym w oczyszczanie zbiornika Dzierżno Duże i Kanału Gliwickiego.

Zakaz korzystania i tablice

Ponadto, wojewoda rozporządzeniem zakazał korzystania ze zbiornika oraz czwartej sekcji Kanału Gliwickiego w terminie od 5 do 19 sierpnia. Na brzegu akwenu rozmieszczono informujące o tym tablice. Przestrzegania zakazu pilnują patrole policji.

9 sierpnia br., podczas roboczego spotkania, prowadzonego przez Podsekretarza Stanu Przemysława Koperskiego, swoje prezentacje przedstawili m.in. eksperci z Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ), Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (RDOŚ) oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska (WIOŚ). Dyskutowano o kluczowych problemach, takich jak zanieczyszczenie wód, zmiany klimatyczne oraz rozwój infrastruktury żeglugowej.

Naukowa analiza i zalecenia

Wyniki przeprowadzonych badań nad społecznym aspektem funkcjonowania Kanału Gliwickiego przedstawiła Prof. Dr hab. Inż. Izabela Zimoch w swojej prezentacji pt. „Badania nad określeniem efektywnej metody przywrócenia społecznej i ekologicznej funkcji Kanału Gliwickiego”.

Wśród wypracowanych przez zespół zaleceń znalazły się działania mające na celu minimalizację zasolenia przez wody kopalniane, a także działania rewitalizacyjne i renaturyzacyjne. Podkreślono istotne znaczenie monitoringu wód oraz zwiększania mocy przerobowych laboratoriów badawczych w regionie.

Po zakończeniu części teoretycznej, uczestnicy spotkania wzięli udział w wizytacji studyjnej na terenie Kanału Gliwickiego, gdzie na miejscu omawiano praktyczne aspekty związane z zarządzaniem obiektem.