NFOŚiGW: Dbamy o czyste powietrze [WYWIAD]

W obecnej perspektywie finansowej UE 2014-2020 bardzo duże środki z budżetu Wspólnoty NFOŚiGW przeznaczy na przedsięwzięcia związane z poprawą jakości powietrza. Czy tego typu działania były poprzedzone jakimiś analizami? Czy dokonano audytu obszarów zagrożonych niską emisją i zdiagnozowano potrzeby tych rejonów?

Jednym z priorytetów Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest finansowanie zadań z zakresu szeroko rozumianej efektywności energetycznej, jak również wspieranie rozwoju ciepłownictwa oraz odnawialnych źródeł energii (OZE).

Już wiele lat temu rozpoczęto finansowanie między innymi audytów energetycznych dla przedsiębiorstw, co dało podwaliny do dalszych działań inwestycyjnych, czy też Planów Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN) – należących obecnie do podstawowych dokumentów planistycznych, na podstawie których wyznaczane są inwestycje w sektorze energetyki lokalnej.

Narodowy Fundusz jako organizacja z bardzo dużym doświadczeniem oraz potencjałem rozwojowym, na bieżąco analizuje potrzeby rynku, dzięki czemu wielokrotnie wyprzedza aktualne potrzeby finansowania, przez co daje możliwość wcześniejszego przygotowania się zarówno przedsiębiorców, jak i jednostek samorządów do wypełniania nałożonych nań zobowiązań.

CZYTAJ TAKŻE: NFOŚiGW na dofinansowania wydał już prawie 70 mld zł. W planach kolejne programy

Dzięki profesjonalnemu podejściu oraz umiejętności dostosowywania kierunków finansowania do faktycznego zapotrzebowania, od prawie trzydziestu lat skutecznie pomagamy w ekorozwoju Polski oraz ochronie jej dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. W trakcie swojej działalności Narodowy Fundusz wypłacił prawie 68 mld zł ze środków własnych, statutowych, jak również z wdrażanych unijnych programów operacyjnych. W przypadku przedsiębiorców, również z sektora ciepłowniczego, to już trzeci okres wdrażania środków europejskich.

W ramach obecnej perspektywy finansowej na lata 2014-2020 z budżetu UE przeznaczono znaczne środki finansowe na przedsięwzięcia związane między innymi z poprawą jakości powietrza. Łączny budżet działań wdrażanych przez NFOŚiGW w ramach I osi priorytetowej POIiŚ 2014-2020 „Zmniejszenie emisyjności gospodarki” – to ponad 5,5 mld zł. Należy tutaj wymienić chociażby inwestycje związane z rozwojem sieci ciepłowniczych czy zastosowaniem odnawialnych źródeł energii albo termomodernizacją, zarówno budynków użyteczności publicznej, jak i mieszkaniowych.

Obecna perspektywa finansowa wprowadza między innymi możliwość finansowania szeroko rozumianych działań związanych z efektywnością energetyczną w przedsiębiorstwach. Wyznaczone kierunki poprzedziła  dogłębna analiza ex-ante zgodnie z najwyższymi standardami unijnymi. W ramach tej analizy badane były potrzeby, definiowane bariery, analizowane mechanizmy niwelujące bariery wdrażania poszczególnych instrumentów, „dopasowywane” najlepsze mechanizmy wsparcia – tak aby jak najefektywniej i najskuteczniej kierować pieniądze publiczne na cele związane z niskoemisyjną gospodarką. Wyznaczone kierunki w większości pokrywały się z potrzebami zdefiniowanymi przez Narodowy Fundusz.

Jakie zadania realizuje NFOŚiGW w zakresie walki z zanieczyszczonym powietrzem? W jakim celu powołano Departament Energii i Innowacji?

Kwestia ograniczenia zanieczyszczenia powietrza w Polsce jest zagadnieniem niezwykle istotnym dla Narodowego Funduszu i stanowi jedną z najważniejszych aktywności  w naszych proekologicznych działaniach, czemu na co dzień dajemy wyraz, realizując programy nakierowane na zrównoważony rozwój Polski.

Nowe wyzwania, jakie powierzono Narodowemu Funduszowi, czyli wdrożenie środków europejskich na finansowanie ochrony powietrza oraz rozwój polskiego ciepłownictwa, wymogły również wewnętrzne zmiany strukturalne w NFOŚiGW.

Dla skutecznego wdrożenia działań w ramach I osi priorytetowej POIiŚ oraz niwelacji ryzyka pokrywania się ze sobą programów ze środków krajowych i europejskich, powołany został nowy Departament Energii i Innowacji, łączący ze sobą dwie samodzielne jednostki organizacyjne: Departament Gospodarki Niskoemisyjnej i Departament Ochrony Klimatu. W ten sposób powstała bardzo skonkretyzowana struktura, pozwalająca na skumulowane i jednolite podejście do finansowania przedsięwzięć – zarówno ze środków UE, jak i krajowych – w ramach efektywności energetycznej, dostosowywania przedsiębiorstw do nowych norm i standardów, modernizacji i budowy nowych źródeł ciepła i rozwoju ciepłownictwa zawodowego, w tym z uwzględnieniem źródeł OZE. Dzięki czytelnemu podziałowi zadań udało nam się skutecznie połączyć oba źródła finansowania.

W okresie programowania środków europejskich Narodowy Fundusz realizuje szereg potrzeb, które nie zostały ujęte w POIiŚ. Powstał odrębny program dający możliwości dostosowania się do efektywnego systemu ciepłowniczego – co jest wymogiem w aplikowaniu do środków europejskich – jak również, umożliwiliśmy współfinansowanie realizowanych przez beneficjentów projektów do 85%.

Departament Energii i Innowacji skupia prawie w całości finansowanie przedsiębiorców, a wieloletnie doświadczenia we współpracy z tymi beneficjentami, wskazały na kolejny, bardzo ważny kierunek: pomoc we wdrażaniu innowacyjnych technologii. Bo na przykład obszar związany z gospodarowaniem energią w sposób efektywny, połączony z jak najbardziej ekologicznymi źródłami energii, to olbrzymi potencjał dla innowacyjności. Nie może być tymczasem mowy o osiąganiu najlepszych wyników w poprawie efektywności energetycznej i produkowaniu możliwie czystej energii, o ile nie będziemy sięgać po innowacyjne rozwiązania.

Dlatego właśnie stworzyliśmy departament, który nie tylko skupia najważniejsze działania sprzyjające rozwojowi szeroko pojmowanej gospodarki niskoemisyjnej (co umożliwia lepsze zarządzanie takimi środkami), ale też stawia na szukanie jak najlepszych i najbardziej efektywnych rozwiązań, służących zarówno rozwojowi, jak i uzyskiwaniu potencjalnie najlepszych efektów środowiskowych. Właśnie dlatego kładziemy nacisk na badania i rozwój, czyli innowacyjność.

Ile środków przeznaczył NFOŚIGW na dofinansowanie projektów mających na celu poprawę jakości powietrza? Czy jest to wystarczająca kwota?

Fundusz od lat wspiera działania związane z poprawą jakości powietrza. W ostatnim czasie zostały przygotowane nowe programy ze środków krajowych na finansowanie zadań z zakresu ochrony powietrza o łącznym budżecie ponad 5 mld zł.

Ponadto udzielane jest wsparcie ze środków zagranicznych. Nigdy nie można stwierdzić, że przeznaczone środki na wsparcie danego zakresu (w tym przypadku poprawy jakości powietrza) są wystarczające. Są to jednakże środki znaczne, odpowiadające możliwościom prawnym, finansowym oraz organizacyjnym NFOŚiGW, skupione w znacznej mierze na inwestycjach strategicznych z punktu widzenia państwa, lecz również lokalnych inicjatyw.

Bardzo zależy nam zwłaszcza na rozwoju ciepłownictwa zawodowego, opartego również na lokalnych źródłach OZE, które pozwoli na jak największą samodzielność energetyczną poszczególnych regionów. Dostępność dla każdego Polaka „czystej” energii jest szczególnie ważna. Problem wymaga jednak powszechnego zaangażowania oraz podejmowania szerokiego wachlarza przedsięwzięć – zwłaszcza inwestycyjnych i edukacyjnych – w skali całego kraju i na wszystkich szczeblach administracji publicznej, a nie tylko w wymiarze centralnym.

Problematyka jakości powietrza oraz związane z nią działania naprawcze są zadaniami dotyczącymi wielu resortów, instytucji, regionów oraz środowisk społecznych, gospodarczych i politycznych, co oznacza, że ich realizacja nie będzie możliwa bez szerokiej współpracy i bez autentycznego poczucia współodpowiedzialności przez wszystkie podmioty publiczne zainteresowane zmniejszeniem zanieczyszczenia powietrza w kraju, a przez to poprawą jakości życia Polaków. To wielkie wyzwanie wymaga skoordynowania różnorodnych działań – w szczególności tam, gdzie realnie występują problemy i gdzie te środki zaradcze są najpotrzebniejsze, a więc w społecznościach lokalnych i regionalnych.

W ramach jakich programów będą rozdysponowane środki finansowe?

Obecnie Narodowy Fundusz udostępnił nowe środki dedykowane wojewódzkim funduszom ochrony środowiska i gospodarki wodnej w ramach programu REGION. Dzięki temu instrumentowi finansowemu wojewódzkie fundusze mogą przeznaczyć środki NFOŚiGW na finansowanie wszystkich typów przedsięwzięć ujętych w planach działalności WFOŚiGW, w tym zwłaszcza z zakresu OZE i efektywności energetycznej, między innymi na realizację projektów związanych z likwidacją niskiej emisji.

Beneficjenci końcowi – w tym samorządy – mogą otrzymać wsparcie za pośrednictwem poszczególnych wojewódzkich funduszy, które samodzielnie kształtują swoją ofertę uwzględniających uwarunkowania lokalne. Planowana łączna alokacja środków w programie REGION wynosi 750 mln zł. Dla zobowiązania wieloletniego „OZE i efektywność energetyczna”, z którego finansowane są działania związane z likwidacją niskiej emisji, kwota ta wynosi aż 366 mln zł.

REGION nie zakłada odgórnego podziału środków na województwa, ponieważ udział poszczególnych funduszy w realizacji programu nie jest obowiązkowy, a wielkość przyznanych środków uzależniona jest od wnioskowanych kwot. Dodatkowo należy zaznaczyć, że cały czas są realizowane (i będą do końca 2018 r.) umowy z programu KAWKA (programu wspierającego likwidację zanieczyszczeń powietrza), w ramach którego NFOŚiGW udostępniał środki WFOŚiGW na dofinansowanie bezzwrotne. NFOŚiGW zawarł 22 takie umowy, do tej pory na łączną kwotę prawie 260 mln zł. Do wydatkowania zostało jeszcze około 100 mln zł. Dzięki temu wsparciu zlikwidowanych zostanie około 35 tys. starych, nieekologicznych źródeł ciepła. Ponieważ jest to program cały czas wdrażany w regionach, ostateczna wartość uzyskanych efektów będzie znana dopiero po jego zrealizowaniu, ale na pewno dzięki tym działaniom do atmosfery trafi mniej przynajmniej 860 ton pyłów PM10 rocznie.

Należy jednak podkreślić, że to głównie samorządy terytorialne powinny dbać o czyste powietrze, mając przecież do dyspozycji znaczne środki finansowe będące w gestii marszałków województw. Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska a przede wszystkim Regionalne Programy Operacyjne mają więcej pieniędzy niż cały Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-20. Dlatego trzeba zadbać o jak najlepsze wykorzystanie tych środków, biorąc pod uwagę najbardziej istotne potrzeby danego województwa.