Wyboista droga miast ku zrównoważonej gospodarce

W programie 28. Kongresu Ochrony Środowiska Envicon nie mogło zabraknąć tematyki dotyczącej transformacji miast w kierunku zrównoważonej gospodarki. Podczas sesji omówiono w jaki sposób miasta mogą skutecznie zarządzać swoimi zasobami, w tym odpadami komunalnymi, minimalizując ślad węglowy oraz inne negatywne oddziaływania na środowisko. Sporo uwagi poświęcono kwestii marnotrawienia żywności.

Zagospodarowanie odpadów i domknięcie cyklu

W opinii Tomasza Wadasa z Zakładu Usług Komunalnych w Puławach, by miasto rozwijało się w zrównoważony sposób istotne jest zamykanie obiegów. W odniesieniu do gospodarki odpadami niezwykle ważne jest zadbanie o odpowiednią jakość odpadów. – Stawiamy na edukację. W głównej mierze dzieci, młodzieży i seniorów. Może nie są największymi wytwórcami odpadów, ale najlepiej do nich dotrzeć. Rok do roku notujemy poprawę [w segregacji odpadów – przyp. red.]. Jeszcze jest niewystarczająca ilość segregacji, wiele odpadów które można by poddać recyklingowi trafia do zmieszanych, a ich wysortowanie jest trudne, poza tym ich jakość nie pozwala na przetworzenie. –  zaznaczył Wadas. –  Duży nacisk jest kładziony na jakość odpadów selektywnie zbieranych od mieszkańców. Dzierżawa pojemników na surowcowe to symboliczna złotówka dla spółdzielni – za pojemniki na odpady zmieszane to 25 zł. – dodał. W jego opinii istotne jest dostosowanie instalacji przetwarzania odpadów do odpowiedniego, bezpiecznego magazynowania surowców.

Jeśli chodzi o przyspieszenie transformacji miasta ku zrównoważonej gospodarce ośrodki miejskie powinny stawiać na synergię działań różnych spółek komunalnych – zakładów unieszkodliwiania odpadów, zakładów ciepłowniczych, przedsiębiorstw wodno-kanalizacyjnych. – Istotna jest współpraca pod kątem budowania końcowego etapu – dla Puław to “domknięcie” w ITPOK, by ilość ciepła wytwarzana ze spalanych odpadów dostarczyła energię dla wszystkich mieszkańców. – stwierdził Wadas. Dodał przy tym, że roczny budżet Puław to ok. 380 mln zł z czego tylko ok. 30 mln zł przeznaczonych jest na gospodarkę komunalną. ZUK musi więc radzić sobie sam, bo miasto nie jest w stanie pomóc w zakresie budowy nowych instalacji. W planach jest budowa ITPOK i instalacji do doczyszczania surowca.

Marnotrawienie żywności

– Poważnym problemem jest marnotrawstwo żywności. – podkreśliła dr hab. Monika Król, prof. UŁ z Instytutu Ochrony Środowiska. Marnowanie żywności rozpoczyna się już na etapie produkcji u rolnika, poprzez przetwórstwo, transport, magazynowanie, nieodpowiednią dystrybucję i sprzedaż, skończywszy na złych nawykach konsumentów.

– W skali europejskiej możemy rozpatrywać to zagadnienie w trzech aspektach. Pierwszy z nich dotyczy zapewnienia na międzynarodowym poziomie prawa do wyżywienia. Chodzi o suwerenność żywieniową, zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego w kontekście ilości i jakości. Drugi aspekt jest środowiskowy. Mowa o produkcji żywności związanej z wodą, jakością gleby czy różnorodnością biologiczną. Tu pojawia się aspekt zmian klimatu. Mamy ślad węglowy związany z produkcją żywności i żywność jako odpad. Trzeci aspekt to marnotrawstwo żywności  w miastach, sklepach i domach. – tłumaczyła prof. Król. W następstwie podała kilka danych.

Na świecie rocznie marnuje się ok. 1/3 produkowanej żywności, a w ujęciu masy strat jest to ok. 1,3 mld ton żywności nadającej się do spożycia. W UE marnotrawionych jest 153 mln ton żywności rocznie. Unia zakłada redukcję tego zjawiska o 50% do 2030 r. Według danych Eurostatu każdy Polak marnotrawi w roku 123 kg żywności. W skali roku aż 69 kg/os. odpadów żywnościowych powstaje w gospodarstwach domowych. Jednocześnie 37 mln osób w UE nie stać na to, aby przynajmniej co drugi dzień zjeść pełnowartościowy posiłek. 

Mając na uwadze powyższe dane istotna jest m.in. nowelizacja ustawy o niemarnowaniu żywności. Zmiana przepisów ma spowodować, że żywność w Polsce nie będzie wyrzucana na tak dużą skalę, jak obecnie. Zaproponowane w projekcie zmiany, to w opinii prof. Król jednak tylko kosmetyka, która usprawni system, ale nie rozwiąże problemu. Dobre praktyki Polska może zatem czerpać m.in. od Francji, Włoch czy Litwy, gdzie wdrożono odpowiednie rozwiązania prawne w zakresie modelu gospodarowania odpadami, niwelującymi marnotrawienie żywności. To m.in. zapobieganie powstaniu odpadów żywnościowych, zapobieganie niesprzedanej żywności, odzysk na pasze, wykorzystanie kompostu w rolnictwie i dla celów energetycznych czy metanizacja. Dobre wzorce płyną także od Finlandii, Chin czy Indii, gdzie co prawda nie funkcjonują odpowiednie regulacje prawne, ale zaawansowane programy ograniczania marnotrawstwa żywności.

Fundusze na adaptację miast do zmian klimatu

Niewątpliwie dużym wyzwaniem dla włodarzy jest adaptacja miast do zmian klimatu. Realizację działań wspomagają unijne fundusze. – Dostępne są środki bezzwrotne, dotacyjne na transformację miast w kierunku zielonej gospodarki czy adaptacji do zmian klimatu. Istnieje szereg programów którymi zarządza Ministerstwo Klimatu i Środowiska – wskazał Piotr Czarnocki, radca MKiŚ. – Miasta są szczególnie wrażliwe na zmiany klimatu i mają najwięcej problemów związanych z adaptacją. To duża intensywność zabudowy, majątek na niewielkim obszarze, dlatego skierowaliśmy wsparcie na miast, na obszary zurbanizowane. – dodał. 

Coraz częstsze susze, podtopienia i powodzie zmuszają miasta do podejmowania działań na rzecz ochrony mieszkańców i infrastruktury. Niezbędne jest tworzenie miejskich planów adaptacji do zmian klimatu (MPA) oraz stosowanie rozwiązań, które umożliwiają zrównoważone zarządzanie wodami opadowymi na terenach miejskich. Z pomocą przychodzą fundusze europejskie a konkretnie program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027, w działaniu 2.4 Adaptacja do zmian klimatu, zapobieganie klęskom i katastrofom.

Trwa nabór NFOŚiGW: miliard złotych na adaptację do zmian klimatu i gospodarkę wodami opadowymi