MRiRW zaprzecza, że planuje degradację 1 mln ha terenów podmokłych

Zdaniem naukowców związanych z Centrum Ochrony Mokradeł (CmOK), Ministerstwo Rolnictwa nie chce dopuścić do faktycznego objęcia ochroną torfowisk obecnie użytkowanych przez rolników i stopniowo degradowanych na rzecz upraw np. kukurydzy. 

Norma GAEC 2 i ochrona trwałych użytków zielonych w opinii MRiRW

Jak informuje MRiRW, wymogi GAEC 2 obejmują m.in. zakaz orania i wydobycia torfu oraz zakaz budowy nowych rowów i instalacji odwadniających. Konsultacje z organizacjami rolniczymi i przyrodniczymi odbyły się w październiku 2024 r. Wymogi tej normy zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2025 roku.

Norma GAEC 2 nie dotyczy odbudowy osuszonych torfowisk, ponieważ ta kwestia jest przedmiotem innego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1991 w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych (NRL). Na poziomie krajowym instytucją wiodącą i koordynującą wdrażanie tych przepisów jest Ministerstwo Klimatu i Środowiska.

Ponadto MRiRW informuje, że rolników wnioskujących o przyznanie płatności obszarowych obowiązują przepisy unijne, w tym te dotyczące ochrony trwałych użytków zielonych (TUZ).

Jednym z wymogów jest obowiązek zachowania TUZ w Polsce na stabilnym poziomie. Obowiązek polega na monitorowaniu w całej Polsce zmian wskaźnika udziału TUZ do całkowitego obszaru użytków rolnych (tzw. GAEC 1). W przypadku zmniejszenia powierzchni TUZ o więcej niż 5% konieczne będzie podjęcie działań naprawczych.

Dodatkowo na TUZ wrażliwych pod względem środowiskowym (w tym na glebach torfowych i terenach podmokłych (tzw. GAEC 9)) na obszarach Natury 2000, również tych które nie zostały jeszcze objęte planami zadań ochronnych i planami ochrony – obowiązuje zakaz ich przekształcania i zaorywania. W ramach okresu programowania 2023-2027 powierzchnia tego typu cennych TUZ wynosi prawie 400 tys. ha.

Dodatkowo rolnicy, którzy gospodarują na obszarach Natura 2000, na których wyznaczono plany zadań ochronnych lub plany ochrony, są zobowiązani do przestrzegania wymogów wynikających z tych planów (tzw. wymogi warunkowości: SMR 3 (ochrona dzikiego ptactwa) i SMR 4 (ochrona siedlisk przyrodniczych i dzikiej fauny i flory)).

Płatne dla rolników interwencje z Planu Strategicznego WPR 2023-2027

Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej MRiRW realizuje szereg interwencji, które poprzez wsparcie finansowe mają zachęcić rolników do właściwego gospodarowania i ochrony trwałych użytków zielonych.

W obecnym okresie programowania w ramach ekoschematów obszarowych rolnicy mogą np. wnioskować o przyznanie płatności na ekoschemat „Retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych” oraz praktykę „Ekstensywne użytkowanie trwałych użytków zielonych z obsadą zwierząt”.

Polska wdraża również płatności rolno-środowiskowo-klimatyczne, zachęcające do praktyk prośrodowiskowych wykraczających poza obowiązujące wymogi prawne. Są to działania ukierunkowane na ochronę cennych łąk i pastwisk, w tym siedlisk hydrogenicznych, tj. zależnych od wody. Istotne, że rolnicy uczestniczący w tych działaniach, oprócz konieczności przestrzegania wielu wymogów służących ochronie cennych siedlisk, są zobowiązani do nieingerowania w warunki wodne. Jest to niezbędne do zachowania walorów przyrodniczych tych obszarów.

Wprowadzenie normy GAEC 2 ma na celu ochronę gleb bogatych w węgiel oraz terenów podmokłych. Obowiązek wyznaczenia obszarów objętych tą normą wynika z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2115 i dotyczy tylko gruntów użytkowanych rolniczo.

W procesie wyznaczania gruntów objętych GAEC 2 brali udział naukowcy z Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowego Instytutu Badawczego (IUNG-PIB), którzy w latach 2021-2023 przeprowadzili inwentaryzację gleb bogatych w węgiel i terenów podmokłych.

Zdanie Centrum Ochrony Mokradeł

Tymczasem przedstawiciele Centrum Ochrony Mokradeł zaznaczają: “Z powodów dla nas całkowicie niezrozumiałych, zapisy normy GAEC2 i ich wyjaśnienie skonstruowano tak, żeby pominąć niemal wszystkie użytkowane rolniczo torfowiska. Z zapisów uchwały wynika, że norma ma objąć dobrze zachowane torfowiska, na których aktualnie akumuluje się torf. Wyklucza to z zakresu normy wszystkie torfowiska odwodnione, które, ze względu na swoją rolę jako emitorów dwutlenku węgla, miały być głównym celem wprowadzenia normy GAEC2. Co więcej, na tych dobrze zachowanych torfowiskach, norma domyślnie dopuszcza płytką orkę oraz wydobycie torfu, jeśli działka stanowi w ewidencji grunt orny, a standardem na trwałych użytkach zielonych ma stać się odnawianie łąk poprzez płytką uprawę raz na 4 lata z domyślnie dopuszczoną budową nowych rowów odwadniających. Zaproponowane zmiany są w sposób ewidentny sprzeczne z intencją zapisów WPR na poziomie europejskim. Zaproponowane w ustawie rozwiązania to w dużej mierze martwe przepisy. Będą dotyczyły tylko bardzo nielicznej grupy rolników gospodarujących na dobrze zachowanych torfowiskach. Wszystkie odwodnione torfowiska, których de facto norma GAEC2 nie obejmie, mogłyby być orane i odwadniane bez żadnych ograniczeń!”

Grupa apeluje do Ministra Rolnictwa o takie sformułowanie normy GAEC2, by powstrzymać degradację wszystkich torfowisk użytkowanych rolniczo, a następnie opracowanie i wdrożenie wysokopłatnych ekoschematów, wynagradzających rolników za podejmowane działania na rzecz przywrócenia utraconej retencji wody.