NIK: Ochrona przeciwpożarowa w parkach narodowych w Polsce pozostawia wiele do życzenia

Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kontrolę w zakresie ochrony przeciwpożarowej w parkach narodowych. Skontrolowano 21 jednostek, w tym: Ministerstwo Klimatu i Środowiska, 10 parków narodowych (Biebrzański, Kampinoski, Wielkopolski, Białowieski, Wigierski, Bory Tucholskie, Słowiński, Poleski, Bieszczadzki i Woliński ), siedem komend powiatowych i trzy komendy miejskie Państwowej Straży Pożarnej (PSP).

Celem kontroli była ocena stosowanych zasad organizacji ochrony przeciwpożarowej ekosystemów chronionych, planowania i realizacji zadań związanych z ochroną ppoż. oraz prawidłowości wykorzystania środków finansowych na realizację zadań z zakresu ochrony ppoż.

Wyniki kontroli

Jak wynika z kontroli, w parkach narodowych nie zapewniono w pełni prawidłowej ochrony przeciwpożarowej według zasad wynikających z przepisów rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów. 

“W 3 z 10 skontrolowanych parków stwierdzono istotne nieprawidłowości dotyczące ustalenia kategorii zagrożenia pożarowego lasów niezgodnie z obowiązującymi przepisami, a także nieprowadzenia obserwacji lasów zaliczonych do II kategorii zagrożenia pożarowego ze stałych punktów obserwacji naziemnej” – informuje NIK.

Co więcej, w ocenie NIK, minister właściwy do spraw środowiska nad działalnością parków narodowych w zakresie ochrony przeciwpożarowej ekosystemów, nie podejmował działań legislacyjnych w celu określenia zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lądowych ekosystemów nieleśnych (m.in.  torfowisk, pastwisk i łąk), w tym sposobu ustalania ich kategorii zagrożenia pożarowego.

“W konsekwencji, mimo że w skontrolowanych parkach narodowych opracowano i aktualizowano zasady postępowania na wypadek powstania pożaru – które uzgadniano z właściwymi organami PSP – ustalano w nich tylko kategorię zagrożenia pożarowego ekosystemów leśnych. Brak stosownej metodyki i podstaw prawnych kategoryzacji zagrożenia pożarowego lądowych ekosystemów nieleśnych uniemożliwiał rzetelne opracowanie zasad określania kategorii zagrożenia pożarowego dla całego obszaru tych parków narodowych, w granicach których znajdują się ekosystemy: leśne i lądowe nieleśne” – wskazują kontrolerzy.

Brak skutecznego nadzoru w zakresie ochrony ppoż.

“Spośród 23 parków narodowych, minister nie wyegzekwował przekazania do zatwierdzenia rocznych zadań rzeczowych przez 9 parków w 2018 r., 10 w 2019 r., 11 w 2020 r. i 8 w 2021 r. Stąd też nie wywiązał się w pełni z obowiązku zatwierdzenia rocznych zadań rzeczowych określonego w ustawie o ochronie przyrody. Co więcej, nie monitorował  realizacji rocznych zadań rzeczowych przez parki narodowe, w tym zadań w zakresie ochrony przeciwpożarowej ekosystemów. Ponadto minister nie sporządzał rocznych sprawozdań zbiorczych z działalności parków narodowych na podstawie sprawozdań z działalności poszczególnych parków narodowych, przedkładanych przez dyrektorów tych parków, do czego był zobowiązany” – przekazała NIK.

Minister Środowiska ustanowił dwa plany ochrony parków narodowych, mimo że nie wskazano w nich kategorii zagrożenia pożarowego lasu, wbrew wymogom rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów. W przypadku siedmiu parków narodowych projekty planów ochrony procedowane były przez okres dłuższy niż 6 miesięcy, co z kolei było niezgodne z ustawą o ochronie przyrody.

W parkach narodowych planowano i realizowano zadania związane z ochroną przeciwpożarową ekosystemów leśnych polegające m.in. na: pełnieniu dyżurów w punktach obserwacyjnych, dyżurów w Punktach Alarmowo Dyspozycyjnych i patroli naziemnych, założeniu i/lub odnawianiu pasów ppoż., porządkowaniu terenu wzdłuż obiektów mogących stanowić zagrożenie ppoż., utrzymaniu punktów czerpania wody, konserwacji i zakupie sprzętu ppoż. Dysponowano także wystarczającą liczbą sprzętu do ochrony ppoż. i zorganizowano właściwą liczbę baz sprzętu ppoż.

Podkreślenia wymaga jednak, że w pięciu parkach narodowych stwierdzono nieprawidłowości polegające na nieoznakowaniu dojazdów pożarowych i punktów czerpania wody oraz na utrudnionym dojeździe do tych punktów. Co istotne, nieprawidłowości te zostały usunięte w trakcie trwania kontroli NIK.

Środki finansowe przeznaczone na realizację kontrolowanych zadań (blisko
16,94 mln zł) zostały przez parki narodowe wykorzystane zgodnie z przeznaczeniem.

187 pożarów w latach 2018-2021

W 9 skontrolowanych parkach narodowych, w latach 2018-2021 (I półrocze) odnotowano 187 pożarów o łącznej powierzchni 6049,58 ha (nie wystąpiły jedynie w Wolińskim PN), w tym pożary 1178,44 ha lasów (19,5%) i 4871,14 ha ekosystemów nieleśnych (80,5%).

Jak informuje NIK: W 9 skontrolowanych parkach dla każdego pożaru wypełniano arkusz ewidencyjny pożaru, w którym wskazywano przyczynę jego powstania. Tylko w przypadku pożaru w Białowieskim PN oszacowano wartość strat, które wyniosły 17,3 tys. zł. W pozostałych parkach strat nie szacowano, ponieważ nie odnotowano strat w drzewostanach ze względu na charakter pożaru (przyziemny), a w przypadkach ekosystemów nieleśnych z powodu braku metodyki wyceny strat.

Kontrola PSP

W opinii NIK, Państwowa Straż Pożarna prawidłowo sprawowała nadzór nad zabezpieczeniem przeciwpożarowym parków narodowych, uzgadniając przekazywane przez parki zasady postępowania na wypadek powstania pożaru oraz przeprowadzając kontrole, a w przypadku ujawnienia nieprawidłowości egzekwowano ich usunięcie.

W latach 2018–2021 objęci kontrolą komendanci powiatowi/miejscy PSP przeprowadzili łącznie 37 kontroli parków narodowych. Wykazały one m.in. występowanie na terenach parków miejsc, w których parametry techniczno-użytkowe dojazdów pożarowych nie spełniały wymagań rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów.

Konieczne podjęcie działań

Pokłosiem kontroli jest sformułowanie przez NIK wniosków, kierowanych do Ministra Klimatu i Środowiska. Organ kontrolny zaleca podjęcie działań w celu m.in. ustalenia metodyki określania kategorii zagrożenia pożarowego lądowych ekosystemów nieleśnych w parkach narodowych oraz zasad ochrony przeciwpożarowej ekosystemów tego typu, jak również ustalenia zasad i terminów sporządzania sprawozdań z zakresu ochrony przeciwpożarowej parków narodowych.