Dobre praktyki w zakresie ZSEE i baterii

Prowadzenie działalności gospodarczej samodzielnie lub zorganizowanej w formie spółek prawa handlowego wymaga poszukiwania rozwiązań korzystnych ekonomicznie.

Na terenie Niemiec działa ponad 3,6 mln podmiotów gospodarczych, z tego w zakresie zaopatrzenia w wodę, odprowadzania ścieków oraz zbiórki odpadów 12 304, co stanowi raptem 0,33% wszystkich podmiotów gospodarczych w Niemczech. Federalny Urząd ds. Ochrony Środowiska (Bundesumweltamt) rozpoczął nowy program, przewidziany na lata 2014-2017, mający na celu wsparcie podmiotów zajmujących się recyklingiem i ponownym wykorzystywaniem odpadów. Zgodnie z założeniami, należy wypracować efektywne metody odzysku cennych materiałów z odpadów i ich wykorzystania, aby dzięki temu chronić środowisko. Dodatkowo powinny zostać opracowane zasady przepływu surowców, energii i finansów. Zarządzanie tym systemem oraz jego finansowanie jest zadaniem, któremu, oprócz instytucji rządowych, muszą podołać także samorządy lokalne.

Zgodnie z danymi, w ostatnich 30 latach zużycie surowców podwoiło sie, co obliguje do ochrony zasobów naturalnych. W przedsiębiorstwach produkcyjnych koszty pozyskania surowców wzrosły o 47% wartości produkcyjnej brutto. Nowy program w zakresie ochrony środowiska ma na celu przygotowanie takich rozwiązań, które pomogą pozyskiwać nie tylko wymagane surowce, ale także i dodatkową energię. Wprowadzenie regionalnego i lokalnego systemu zarządzania surowcami pozwoli niemieckim gminom na efektywne osiągnięcie celów. Posumowanie programu oraz osiągnięte rezultaty będą podane w 2018 r.

Obok inicjatyw rządowych i lokalnych, mających na celu efektywniejsze wykorzystanie i zarządzanie surowcami oraz odpadami, prowadzone są działania podmiotów gospodarczych, chcących wykorzystać niezagospodarowaną niszę. To właśnie one, jako pionierzy w pozyskiwaniu materiałów, dają rządzącym sygnał do wdrażania wielu inicjatyw oraz uregulowań na tym hermetycznym rynku.

Prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie odpadów, ich zbierania, unieszkodliwiania, pozyskiwania, recyklingu i ponownego wykorzystania unormowano w ustawie o gospodarce odpadami1. Opracowano nie tylko ogólne zasady zbiórki odpadów, lecz także te dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej związanej z szeroko rozumianą gospodarką odpadami.

Elektroodpady

W Niemczech w 2010 r. zebrano ponad 780 tys. ton zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (ZSEE), z czego ponad 723 tys. ton pochodziło z gospodarstw domowych. Średnio odpowiada to 8,8 kg odpadów elektrycznych na osobę, co jest wartością dwukrotnie wyższą od ustawowo zakładanych 4 kg/osobę/rok. Zgodnie z ustawą o odpadach, odbiór ZSEE dokonywany jest bezpłatnie przez samorządy lokalne lub podmioty zajmujące się zbieraniem odpadów. Koszty unieszkodliwienia, wg zapisów ustawy o wprowadzaniu do obrotu, odbiorze i unieszkodliwieniu odpadów elektrycznych w sposób przyjazny dla środowiska2, ponoszone są przez producenta i obejmują unieszkodliwianie, odzysk surowców oraz ponowne wprowadzanie do obrotu zużytego sprzętu. Koszty te planowane są już na etapie projektowania urządzeń, by unieszkodliwianie, demontaż czy też wprowadzanie do ponownego obrotu nie były utrudniane. Należy jednak zaznaczyć, że nieodpłatny odbiór następuje w ramach ogólnej zbiórki odpadów wielkogabarytowych lub przy samodzielnym dostarczeniu do punktu selektywnej zbiórki odpadów. W przypadku indywidualnych odbiorów pobierane są drobne opłaty.

Odpowiedzialność za produkt

Wprowadzanie urządzeń elektronicznych i elektrycznych na terenie Niemiec wiąże się z dwoma obiegami: pierwotnym oraz wtórnym. W ramach pierwszego wprowadzanie urządzeń leży w gestii producenta, importera lub innego podmiotu. W przypadku, gdy producenci urządzeń przymierzają się do wprowadzenia nowego produktu na rynek, zobowiązani są już na etapie planowania i projektowania do zarejestrowania swojego zakładu w systemie, a importerzy muszą tego dokonać jeszcze przed importem towarów na rynek niemiecki. Tak samo jest w przypadku podmiotów zajmujących się wewnątrzwspólnotowym obrotem gospodarczym. Zanim towar zostanie wwieziony na terytorium Niemiec, podmiot sprowadzający go jest zobowiązany do rejestracji w systemie. Dodatkowo każdy podmiot musi wnieść kaucję gwarancyjną w takiej wysokości, aby pokrywała koszty pozyskania z rynku odpadów, nawet w przypadku niewypłacalności przedsiębiorstwa. Kaucja ta przeznaczona jest na pokrycie kosztów odbioru tylko i wyłącznie urządzeń elektrycznych oraz elektronicznych z gospodarstw domowych. Nie ma obowiązku wnoszenia kaucji w obiegu gospodarczym. Kaucje dotyczą urządzeń wprowadzonych do obiegu po 2005 r., a w przypadku sprzętu, który pojawił się na rynku wcześniej, możliwe jest wyszczególnienie kosztów gospodarowania produktem (najczęściej w wysokości ok. 25-50 euro) na osobnym rachunku. Dodatkowo przy wprowadzaniu do obrotu urządzeń w innych krajach UE producenci zobowiązani są do użycia takiego oznakowania, aby w każdej chwili można było zidentyfikować producenta lub importera. Obecnie jednak większość gmin pobiera opłaty za indywidualny odbiór odpadów elektrycznych bezpośrednio z gospodarstw domowych. Ogólnomiejskie, bezpłatne akcje zbiórki odpadów wielkogabarytowych odbywają się w wyznaczonych terminach (raz lub dwa razy w roku). W przypadku samodzielnego dostarczenia odpadów elektrycznych i elektronicznych do punktów selektywnej zbiórki w małych ilościach opłaty nie są pobierane.

Ponowne użycie ZSEE

Inne możliwości to odzysk oraz unieszkodliwianie zebranego sprzętu elektronicznego i elektrycznego w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w celu uzyskania dodatkowych korzyści. Zanim jednak podmiot gospodarczy uruchomi działalność w zakresie odzysku odpadów elektrycznych, musi otrzymać zezwolenie. Przedtem zobowiązany jest do skorzystania z doradztwa w zakresie zagospodarowania odpadów, zbiórki oraz ich demontażu czy ponownego wprowadzenia do obrotu. Należy zauważyć, że rynek urządzeń i części zamiennych kurczy się, a obowiązki oddawania sprzętu do producenta lub wydzielonych miejsc zagospodarowania sprzętu nie pozwala niektórym podmiotom na dotarcie do części zamiennych dla sprzętów będących w użyciu. Tym samym coraz częściej podmioty oferujące zużyty sprzęt wprowadzony ponownie do obiegu zapewniają bezpłatny odbiór ZSEE bezpośrednio z domu. Sprzęt ten, w zależności od jego stanu technicznego, trafia bezpośrednio do obrotu wtórnego albo służy jako źródło części zamiennych. Tym samym podmiot wprowadzający towar elektroniczny czy elektryczny do ponownego obrotu udziela rocznej gwarancji na sprzedawany sprzęt. Najczęściej na 12 miesięcy, a po okresie gwarancji, za dodatkowe naprawy, pobierane są opłaty. Wszystkie podmioty odbierające odpady, względnie zużyty sprzęt, muszą posiadać certyfikaty uprawniające ich do danych czynności.

W przypadku demontażu sprzętu i pozyskania poszczególnych rodzajów odpadów producent zobowiązany jest do ich odbioru.

Obowiązki producentów

Producenci w pierwszej kolejności ponoszą odpowiedzialność za produkt. Odpowiadają nie tylko za jego funkcjonowanie na rynku, ale także za jego zagospodarowanie. W zależności od rodzaju sprzętu czy produktu, odpowiedzialność uregulowana jest w ustawach: o sprzęcie elektronicznym i elektrycznym, o bateriach, względnie o zużytym oleju. Każdy z producentów zobowiązany jest do zapewnienia właściwego zagospodarowania zużytego sprzętu, a dodatkowo do wspierania podmiotów prowadzących działalność w zakresie zbiórki odpadów.

Zarówno podmioty publiczno-prawne, jak i podmioty prywatne prowadzące zbiórkę odpadów elektrycznych i elektronicznych otrzymują od producentów kontenery do sortowania odpadów z poszczególnych grup. Producenci są zobowiązani do nieodpłatnego postawienia do dyspozycji pojemników na odpady.

Certyfikaty

Podmioty gospodarcze prowadzące działalność w zakresie odpadów zobowiązane są, zgodnie z ustawą o odpadach, do posiadania certyfikatów uprawniających do poszczególnych czynności. Certyfikaty, oprócz zezwoleń na zbiórkę odpadów, udzielane są przez organy posiadające uprawienia państwowe do certyfikowania podmiotów gospodarczych. Każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą w zakresie selektywnej zbiórki odpadów poddaje się certyfikacji w zakresach, w których chce prowadzić działalność gospodarczą. Certyfikaty udzielane są na czas określony i podlegają odnawianiu. Zawierają szczegółowe informacje na temat uprawnień: zbierania, sortowania, zagospodarowania, demontażu odpadów i rodzaju zbieranego czy transportowanego odpadu. Na podstawie posiadanej certyfikacji urzędy wydają pozwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej w tym zakresie.

Regulacje w bateriach

Zgodnie z niemiecką ustawą o bateriach3, producenci, importerzy oraz każdy, kto wprowadza nowe baterie do obrotu, może uczestniczyć w ogólnym systemie odzysku baterii, względnie przystąpić do innych systemów zarejestrowanych w Federalnym Urzędzie ds. Ochrony Środowiska (Umweltbundesamt). Rejestr producentów baterii rozpoczął funkcjonowanie 1 grudnia 2009 r. Obecnie w systemie jest 5 tys. podmiotów gospodarczych, w tym producentów wszelkiego rodzaju baterii i akumulatorów. Tak samo jak producenci urządzeń elektrycznych i elektronicznych producenci baterii zobowiązani są do bezpłatnego odbioru zebranych baterii od zajmujących się zbiórką odpadów podmiotów prywatnych i publiczno-prawnych. Ponadto zobligowani są do właściwego zagospodarowania i odzysku surowców oraz raportowania odzyskanych z rynku ilości baterii w terminie do 30 kwietnia roku następnego. Rocznie producenci odzyskują ponad 1 tys. ton wartościowych metali.

Z pewnością rozwiązania niemieckie nie są doskonałe, jednak zebrane przez lata doświadczenia w zakresie gospodarki odpadami to cenne źródło informacji na temat rozwoju tego rynku. Brak systemu finansowania przez budżet państwa zbiórki odpadów powoduje, iż coraz więcej przedsiębiorstw próbuje samodzielnie odzyskiwać cenne surowce i metale, które następnie są sprzedawane z zyskiem.

dr Izabella Ewa Cech, doradca podatkowy, Kancelaria Doradców Podatkowych ABAKUS w Głogowie, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Głogowie

 

Źródła

  1. Ustawa z 27 września 1994 r. Gesetz zur Förderung der Kreislaufwirtschaft und Sicherung umweltverträglichen Beseitigung von Abfällen (Kreislaufwirtschafts- und Abfallgesetz) BGBL I S 2705, ze zm. (ustawa o wspieraniu gospodarki o obiegu zamkniętym i zapewnienia gospodarki odpadami przyjaznej dla środowiska).
  2. Ustawa z 16 marca 2005 r. Gesetz über Inverkehrbringen, die Rücknahme und die umweterträgliche Entsorgung von Eleektro- und Elektronikgeräten- Elektro- und Elektronikgerätegesetz- ElektoG BGBl I S.762 (ustawa o wprowadzaniu do obrotu, odbiorze i utylizacji odpadów w sposób przyjazny dla środowiska).
  3. Ustawa z 25 czerwca 2009 r. Gesetz über das Inverkehrbringen, die Rücknahme und die umweltverträgliche Entsorgung von Batterien und Akkumulatoren (Batteriegesetz ? BattG) GBGl I S. 1582 (ustawa o wprowadzeniu do obrotu, odbiorze i utylizacji baterii i akumulatorów w sposób przyjazny dla środowiska).