Geologia w Zakopanem

Tatrzański Park Narodowy podejmuje szereg działań mających na celu powszechną edukację przyrodniczą. Należy do nich m.in. stworzenie Muzeum Przyrodniczego, a w przyszłości również lapidarium w Kuźnicach, które będzie przybliżać zwiedzającym budowę geologiczną Tatr. Teren wokół niego ma służyć dzieciom i młodzieży, które odwiedzą to miejsce z rodzicami lub nauczycielami. Zaplanowano tu amfiteatr i pawilon, w których można realizować „zielone lekcje”, a także plac zabaw o geologicznej tematyce.

 

Rozpoczynając pracę nad koncepcją, projektanci zadali sobie kilka pytań: jaką wiedzę chcemy przekazać (przybliżyć ogólnie pojęcie „geologia” czy skupić się na wybranym dziale), w jaki sposób nawiązać do historii miejsca (powstanie Tatr, działalność człowieka, historia Kuźnic) oraz jego specyfiki (fauna i flora Tatr, tradycje lokalne, turystyka górska), jak zaprojektować teren rekreacyjny w parku narodowym? Pierwszym krokiem była więc analiza takich tematów jak: „geologia”, „geologiczny plac zabaw” i „plac zabaw w parku narodowym”.

Każdy, kto ukończył podstawową edukację, ma ogólne pojęcie o takich dziedzinach jak geologia, botanika i astrologia. Warto jednak odświeżyć te informacje. Może się bowiem okazać, że nasza wiedza jest fragmentaryczna i pominiemy jakieś ciekawe zagadnienie. Nie chodzi tylko o rzetelność, ale również o źródło inspiracji. W przypadku omawianego placu zabaw znaczenie miała nie tylko sama definicja geologii, ale również nauki pomocnicze, takie jak: kartografia geologiczna czy paleontologia. Wiedza to jedno, ale jak przekazać dzieciom zagadnienia naukowe? Inspiracji szukano m.in. w literaturze. Niezwykle pomocna okazała się lektura książki dla dzieci „Architekci natury” autorstwa J.R. Kasińskiego, w której trudne zagadnienia zostały przedstawione w sposób przystępny i obrazowy. Projektanci zwiedzili także rezerwat geologiczny na Górze św. Anny i Jura Park w Krasiejowie, zwracając szczególną uwagę na zagospodarowanie tych terenów, podział funkcjonalny, sposób przekazywania wiedzy, pomysłowe rozwiązania, także w kwestiach technicznych (zaplecze, zabezpieczenia).

Geologiczny plac zabaw

Jura Park w Krasiejowie i inne tego typu obiekty mają swoją specyfikę. Zawsze na ich terenie znajdują się place zabaw, jednak nie są wpisane w ścieżkę edukacyjną. Do tematu przewodniego parku nie nawiązują lub poruszają tematykę tylko w niewielkim stopniu. Projektanci starali się dotrzeć do przykładów placów zabaw, w których tematem przewodnim była geologia. Udało się znaleźć tylko dwa takie przykłady. Pierwszy to Geospielplatz „Wasser und Steine” (Geologiczny plac zabaw „Woda i kamienie”) w Längenfeld w Austrii, który przybliża dzieciom zagadnienia związane z działalnością wody. Najmłodsi mogą budować tamy, bawić się gliną, puszczać stateczki czy robić mozaiki z kamieni. Podczas sezonu w każdy piątek dzieciom towarzyszy animator, który prowadzi różnego rodzaju zabawy. Drugi przykład to plac zabaw „Krajobraz polodowcowy” w Ogrodzie Zoologicznym w Eberswalde w Niemczech. W niekonwencjonalny sposób uczy dzieci, czym są lodowce i jak formowały nasz krajobraz. Na placu pokazane zostały takie elementy jak moreny, pradoliny, strumyki lodowcowe, a także zmiany klimatyczne. W bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się wybieg dla tygrysa, co stanowi dodatkową atrakcję.

 

Kolejnym problem, z którym należało się zmierzyć, było ustalenie pewnych granic w zakresie kształtowania placu zabaw. Wyznaczony teren leży na obszarze parku narodowego, co wprowadza pewne ograniczenia. Nie chodzi tu tylko o kwestie formalne, ale również o szacunek dla miejsca. Dlatego z uwagą obserwowano, jak z tym tematem poradzili sobie inni.
 W parku narodowym Las Bawarski w Niemczech, w miejscowości Spiegelau, stworzono „Leśny obszar zabawowy”, który obejmuje ścieżkę przyrodniczą, leśne place zabaw i łąkę do spotkań rodzinnych. Ścieżka przyrodnicza ma długość ok. 2 km, a jej celem jest przybliżenie poprzez zabawę zagadnień związanych z przyrodą. Na 10 stacjach dzieci poznają informacje o lesie jako przestrzeni do życia. Mogą posłuchać dźwięków drzew, stworzyć „naturalną orkiestrę”, powąchać i dotknąć roślin lub zrelaksować się w domku na drzewie. Jedna ze stacji pozwala na chwilę przeobrazić się w różne zwierzęta i poruszać się tak jak one (balansować, skakać, czołgać). Place zabaw to proste elementy nawiązujące do prac wykonywanych w pobliskim lesie (transport drewna, chatki pracowników miejscowej szklarni). W centralnej części założenia znajduje się łąka z małym stawem, który służy do obserwacji różnego rodzaju stworzeń. Pomyślano także o odpowiednio zabezpieczonym miejscu do grillowania. Jak zachęca ulotka, zimą można budować tu igloo i rzeźby śniegowe. „Leśny obszar zabawowy” jest przykładem umiejętnego połączenia różnego typu atrakcji – placu zabaw, ścieżki edukacyjnej oraz terenu rekreacyjnego dla całych rodzin. Podobne funkcje, choć w mniejszej skali, pełni lapidarium z placem zabaw w Zakopanem.
 Ciekawie zaaranżowano także teren w Blitzenreuter Seenplatte (w Niemczech). Obszar został podzielony na trzy ścieżki, których celem jest poznanie funkcjonowania natury przez doznania zmysłowe. Trasa DENKmal (pomyśl) ma przede wszystkim przekazać wiedzę. Trasa MACHmal jest głównie przeznaczona dla rodzin z dziećmi. Zamieszczono na niej elementy, które służą do patrzenia, słuchania i odczuwania. Trasa SCHAUmal (zobacz) to szlak widokowym. Część stanowisk jest wspólna dla wszystkich tras. Na pierwszej, wspólnej stacji znajduje się model całego terenu. Zastosowano również lupy i lunety, tablice z pytaniami i odpowiedziami, budki do obserwacji. Do atrakcji należy leśny ksylofon, tor do skoków w dal (gdzie można porównać swój wynik z popularnymi zwierzętami), zegar słoneczny i ogromne krzesło – punkt widokowy.
 Wartym przytoczenia przykładem może być również, wykonany w całości przez wolontariuszy, leśny plac zabaw (Waldspielplatz) w Hausen (Niemcy). Z materiałów dostępnych na miejscu zbudowano ścieżkę bosych stóp. Pajęczyna z lin to gra sprawnościowa – zadaniem uczestników jest dotarcie do jej wnętrza bez dotknięcia liny (w centrum umieszczony jest dzwoneczek). W ogrodzonej przestrzeni ułożono ścinki pni drzew, które mogą służyć jako klocki do budowania różnych konstrukcji. Ponadto z grubych pni drzew zrobiono huśtawkę oraz odcinek „parku linowego”. Inspirujące są szczególnie proste gry z wykorzystaniem zastanych materiałów.

 

Od projektanta zależy, w jaki sposób nawiąże do historii danego miejsca. Może skupić się tylko na projektowanym terenie lub na dzielnicy, w której się znajduje albo skupić się na całym obszarze geograficznym. W omawianym przypadku wybrano wszystkie trzy podejścia.

Teren graniczy z Foluszowym Potokiem, którego nazwa pochodzi od folusza znajdującego się dawniej przy Krupówkach, napędzanego młynem wodnym. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w jednej z zabawek wodnych zastosowanych na placu zabaw. Z drugiej strony teren ogranicza droga, będąca dawnym traktem pasterskim z Bystrego do Kuźnic. Tradycyjny wypas owiec został przedstawiony w postaci rzeźb i bujaków w kształcie owiec, usytuowanych na wolnej trawiastej „hali”. Rolę bacówek pełni drewniany domek do zabawy i element do wspinania. W pobliżu przebiega również Aleja Przewodników Tatrzańskich i główny szlak z Zakopanego do Kuźnic. Ścieżka edukacyjna, biegnąca przez lapidarium i plac zabaw, została oznakowana jak szlaki turystyczne.

Projektowany plac zabaw znajduje się w Kuźnicach, które współcześnie kojarzą się z kolejką linową na Kasprowy Wierch. Na placu zabaw nie mogło więc zabraknąć i takiej formy zabawy. Najważniejszym jednak punktem odniesienia były same Tatry i ich historia geologiczna. Na placu zabaw przedstawione są takie zagadnienia jak zlodowacenia (dolina lodowcowa, głazy polodowcowe), rodzaje skał i współczesne procesy geologiczne (kamienna ścieżka bosych stóp, zabawki wodne i dźwiękowe), historia Ziemi („zjeżdżalnia czasu”), zjawiska krasowe (tunel), paleontologia (piaskownica z zakopanymi odlewami amonitów i kości dinozaura, w nawiązaniu do odkryć z Doliny Tymanowej), tektonika (ruchome równoważnie nawiązujące do płyt tektonicznych).

Poszczególne elementy placu zabaw mają charakter edukacyjny, jednak przede wszystkim pełnią funkcje rozrywkowe. Podstawowa wiedza przekazywana jest na ścieżce prowadzącej przez lapidarium i wybrane elementy placu zabaw. Wszystkie detale wkomponowane są w teren, a głównym materiałem budowlanym jest drewno. Wykorzystano również elementy zastane – przy potoku zlokalizowano zabawki wodne, na wysepce i wśród drzew – miejsca rekreacyjne. Istniejący budynek zostanie przebudowany lub odtworzony. Służyć będzie jako punkt informacyjny oraz przestrzeń edukacyjna.