Rolnicy uprawiający rośliny na cele energetyczne będą mogli od 2007 r. otrzymywać dopłaty do powierzchni zajętej pod te uprawy, ale tylko w przypadku spełnienia określonych przepisami warunków programu.

Zmiana dotychczasowych przepisów umożliwiła rolnikom z nowych państw członkowskich uzyskanie premii w pełnej wysokości, czyli 45 euro/ha przy utrzymaniu ustalonej powierzchni upraw tych roślin w Unii Europejskiej na poziomie 2 mln ha. Zmienione zostały rozporządzenie Rady (WE) nr 1782/2003 z 29 września 2003 r. – rozporządzeniem Rady nr 2012/2006 oraz rozporządzenie Komisji 1973/2004 – rozporządzeniem Komisji 270/2007 z 13 marca 2007 r.

Niezbędne techniczne i proceduralne informacje
Szczególnie w pierwszym roku stosowania tej płatności informacje tego typu są potrzebne rolnikom i innym podmiotom, by wydatkować przyznane środki zgodnie z prawem unijnym.
Płatność przysługuje rolnikom do zgłoszonej we wniosku powierzchni upraw roślin energetycznych (zadeklarowanych jako grupa upraw RE), jeżeli zostanie spełniony cel – czyli surowce będą przetworzone w energię.
Ponieważ w procesie przetwarzania roślin energetycznych na energię zwykle bierze udział wiele jednostek (rolnicy produkujący surowce, jednostki skupujące, jednostki przetwarzające), należy sprecyzować obowiązki każdej z nich, by ilości surowca zebranego z powierzchni zadeklarowanej do płatności przez rolnika zostały przetworzone w odpowiednią ilość energii. Rolnicy, którzy uprawiają rośliny na cele energetyczne, zobowiązani są do zawarcia umów z odbiorcą tych surowców na cele energetyczne. Może to być jednostka przetwórcza lub skupująca, która uzyskała autoryzację Agencji Rynku Rolnego (ARR) i została wpisana na listę podmiotów autoryzowanych. W ten sposób jednostki te wpisują się w program pomocy dla plantatorów roślin energetycznych oraz zobligowane są do wypełnienia obowiązków nałożonych przepisami unijnymi z tytułu płatności do roślin energetycznych. Powinnością rolnika ubiegającego się o płatność do roślin energetycznych jest:
• Zawarcie umowy o dostarczenie roślin energetycznych, przeznaczonych do przetworzenia na produkty energetyczne, z zatwierdzonym podmiotem skupującym lub zatwierdzoną pierwszą jednostką przetwórczą i dołączenie jej do wniosku o przyznanie;
• Informowanie na piśmie o każdej zmianie, tzn. o tym, że wniosek o przyznanie płatności jest nieprawidłowy lub zmieniły się dane od czasu złożenia – pod warunkiem, że rolnik nie został powiadomiony o zamiarze przeprowadzenia kontroli na miejscu;
• Dostarczenie po zbiorach surowców (zgodnie z umową) do jednostki skupującej lub przetwarzającej je na cele energetyczne;
• Przekazanie – po zbiorze roślin energetycznych – do właściwego miejscowo kierownika biura powiatowego ARiMR „Deklaracji o ilości zebranych i dostarczonych roślin energetycznych do zatwierdzonego podmiotu skupującego lub zatwierdzonej pierwszej jednostki przetwórczej”;
• Dostarczanie do właściwego miejscowo dyrektora oddziału terenowego Agencji Rynku Rolnego na formularzach udostępnionych przez ARR informacji na temat procesu przetwórczego, w szczególności odnośnie cen i technicznych wskaźników procesu stosowanych przy obliczaniu możliwych do uzyskania ilości produktów końcowych;
• Umożliwienie przeprowadzania kontroli.

Przetwarzanie surowców w gospodarstwach rolnych
Na podstawie art. 7 ust. 3. pkt 2 Ustawy z 26 stycznia 2007 r. o płatnościach do gruntów rolnych i płatności cukrowej. (DzU nr 35, poz. 217) oraz w związku z art. 25 ust. 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1973/2004 rolnik będący wnioskodawcą może wykorzystać drzewostany leśne o krótkim okresie rotacji oraz zboża i nasiona roślin oleistych jako paliwo do ogrzewania gospodarstw rolnych wnioskodawców, a także jako materiał do wytwarzania energii bądź biopaliwa w gospodarstwie. Może też przetworzyć wszystkie zebrane w gospodarstwie surowce na biogaz.
Jednocześnie (zgodnie z art. 25 ust. 2 lit. a rozporządzenia Komisji (WE) nr 1973/2004) do rolnika, który wykorzystuje lub przetwarza na cele energetyczne surowce w gospodarstwie, stosuje się odpowiednio art. 26-40 tegoż rozporządzenia.
W szczególności art. 33 stanowi, że produkty energetyczne są pozyskiwane w większości przez trzecią jednostkę przetwórczą.
Państwo członkowskie może więc zezwolić rolnikom na przetwarzanie roślin energetycznych w gospodarstwach, w których te rośliny są uprawiane, jeżeli spełnione zostaną określone prawem warunki.
Rolnicy ubiegający się o płatność do powierzchni zajętej pod uprawę roślin energetycznych do wniosku powinni załączyć deklarację o wykorzystaniu lub przetworzeniu roślin energetycznych na cele energetyczne w gospodarstwie. Natomiast jej kopię do ARR.
Rolnicy ci zobowiązani są do prowadzenia rejestru przetwarzania lub wykorzystywania roślin energetycznych na cele energetyczne w gospodarstwie
Jednocześnie podmioty wykorzystujące lub przetwarzające surowce energetyczne w gospodarstwie muszą wystąpić do właściwego wojewódzkiego inspektora jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych o dokonanie zważenia lub pomiaru surowców energetycznych zebranych z posiadanych gruntów rolnych. Dotyczy to plantacji objętych wnioskiem o przyznanie płatności do upraw roślin energetycznych oraz do dokonywania denaturacji zbóż i nasion roślin oleistych zebranych z tych gruntów lub oleju wytworzonego z nasion roślin oleistych.
Zgodnie z przepisami rozporządzenia Komisji nr 1973/2004 podmioty skupujące lub pierwsze jednostki przetwórcze uczestniczące w systemie pomocy są zobowiązane wpłacać zabezpieczenia (60 euro/ha). System zabezpieczeń gwarantuje, że surowiec uprawiany na obszarach korzystających z pomocy dla roślin energetycznych udzielanej wnioskodawcom lub pierwszym przetwórcom jest ostatecznie przetwarzany na energię.
Zmienione rozporządzenie nr 1973/2004 w marcu 2007 r. upoważnia państwo członkowskie do tego, by zamiast systemu zabezpieczeń (kaucji) wdrożyć system zatwierdzania podmiotów skupujących i pierwszych jednostek przetwórczych. W Polsce funkcję zatwierdzania podmiotów skupujących i przetwórczych pełni ARR. Do 15 kwietnia zatwierdziła ona i ogłosiła listę podmiotów skupujących i pierwszych przetwórców, z którymi rolnicy mogli podpisywać umowy o wykorzystanie roślin na cele energetyczne.
Szczegółowe warunki zatwierdzania podmiotów skupujących i pierwszych jednostek przetwórczych oraz warunków, jakie powinny spełniać te podmioty i jednostki po uzyskaniu zatwierdzenia zostały określone w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) z 12 marca 2007 r. Zatwierdzone podmioty gospodarcze muszą realizować minimalne wymogi, a w przypadku niewypełniania zobowiązań będą nakładane sankcje w wysokości odpowiadającej kaucjom.

Warunki przyznania rolnikowi pomocy finansowej
Pomoc finansowa może zostać przyznana rolnikowi, który dostarczy do podmiotu skupującego albo pierwszej jednostki przetwórczej lub przetworzy w gospodarstwie na produkty energetyczne, zebrane rośliny z zadeklarowanej powierzchni, nie mniejszy jednak niż ustalony plon reprezentatywny, określony dla poszczególnych roślin przez państwo członkowskie. Wysokość plonów reprezentatywnych dla poszczególnych roślin energetycznych została określona w rozporządzeniu Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 14 kwietnia 2007 r.
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi jednocześnie określił przypadki, w których ilość roślin energetycznych dostarczonych do przetworzenia albo wykorzystywanych lub przetwarzanych na cele energetyczne w gospodarstwie może być mniejsza niż plon reprezentatywny (rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 17 kwietnia 2007 r.).
Do ustalania plonów reprezentatywnych trzeba uwzględnić istniejące w danym roku warunki atmosferyczne (opady, temperatury itp.). Z doświadczeń innych krajów wiadomo, że kwestię plonów reprezentatywnych kontroluje UE i nakłada wysokie kary za nieuwzględnianie warunków klimatycznych. Plony reprezentatywne są konieczne, zwłaszcza w przypadku roślin, które mają wielorakie zastosowanie (np. zboża, rzepak, buraki cukrowe).
Powyższe obowiązki nałożone na rolnika wnioskującego o płatności do roślin energetycznych są niezbędne, by rolnik mógł udowodnić, że zebrane rośliny z powierzchni objętej dopłatami zostały przetworzone na energię.
Obowiązki uczestnictwa w programie produkcji energii z roślin uprawnych z dopłatami unijnymi są nałożone również na podmioty skupujące i pierwsze jednostki przetwórcze.

Obowiązki podmiotów
• skupujących (odbiorców) – termin odbiorca oznacza każdą osobę podpisującą z wnioskodawcą umowę, zobowiązującą odbiorcę do wykorzystania surowców na cele energetyczne i nabywającą na własny rachunek surowce przeznaczone do spożytkowania na cele energetyczne.
Do obowiązku odbiorców należy: uzyskanie autoryzacji ARR do działania w ramach tego programu na warunkach określonych, podpisanie umowy z rolnikiem na odbiór surowców energetycznych, zobowiązanie się do przyjęcia dostaw odpowiednich ilości surowców dostarczanych od wnioskodawców (rolników), zobowiązanie się do podpisania oświadczenia dotyczącego dostaw surowców przez rolników-wnioskodawców oraz zobowiązanie do dostarczenia całej ilości surowców skupionych od rolników w ramach umów do pierwszego przetwórcy.
• pierwszych przetwórców – pierwszy przetwórca to jakikolwiek użytkownik surowców rolnych (z wyjątkiem wnioskodawców wykorzystujących surowce w gospodarstwie), który prowadzi pierwszy proces przetwórstwa z zamiarem pozyskania jednego lub więcej produktów energetycznych (paliwa biologiczne, energia elektryczna i termalna produkowana z biomasy).
Obowiązkiem pierwszego przetwórcy jest uzyskanie zatwierdzenia go przez ARR jako jednostki przetwórczej, i to zgodnie z wymaganiami określonymi dla autoryzowanych jednostek przetwórczych (rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 12 marca 2007 r.) Ponadto jego powinnością jest podpisywanie umów z wnioskodawcami i odbiorcami surowców na cele energetyczne, zobowiązanie się do podpisania oświadczenia dotyczącego dostaw surowców przez rolników – wnioskodawców, przetworzenie surowców do 31 lipca drugiego roku po roku zbiorów, prowadzenie rejestru i dokumentacji oraz dostarczanie informacji do ARR w zakresie wytworzonych przez siebie produktów energetycznych, w tym produktów pośrednich i ubocznych dostarczonych drugiej i trzeciej jednostce przetwórczej oraz umożliwienie przeprowadzania kontroli.

Możliwe kary
Niespełnienie zobowiązań nałożonych przepisami unijnymi oraz krajowymi przez podmioty uczestniczące w programie płatności do roślin energetycznych spowoduje nałożenie sankcji, których wysokość uzależnia się od wagi naruszenia i proporcjonalnie do wysokości zabezpieczenia (kaucji), gdyby takie kaucje były stosowane. Kwota kaucji zabezpieczającej prawidłowość przetwarzania surowców w tym programie wynosi 60 euro/ha.
Należy również mieć na uwadze fakt, że wprowadzone zmiany do rozporządzenia Komisji (WE) 1973/2004 r. mają charakter tymczasowy, gdyż od 2008 r. wchodzą przepisy unijne upraszczające niektóre procedury stosowane w zakresie płatności do roślin energetycznych. Wśród ważniejszych zmian dla rolników trzeba wymienić zniesienie procedury ważenia surowców przetwarzanych w gospodarstwach rolnych.

dr Zofia Krzyżanowska
radca generalny MRiRW