Drzewa i cień tworzą naturalne środowisko w krajobrazie. Utrzymanie trawy pod drzewami stanowi wyzwanie dla osób zajmujących się terenami zieleni, ponieważ w cieniu zmienia się nie tylko ilość, ale również jakość światła.

Pomimo że cały zakres widzialny widma promieniowania słonecznego jest wykorzystywany przez rośliny, to najenergiczniej fotosynteza zachodzi przy promieniach barwy czerwonej i żółtej. Ta część widma ma największe znaczenie dla syntezy materii organicznej. Gęste zadaszenia, szczególnie drzew iglastych, odfiltrowują też niebieską składową falę światła słonecznego, równie ważną dla procesu fotosyntezy. Promieniowanie niebiesko-fioletowe skraca międzywęźla, rośliny silniej się krzewią. Efektem takiej zmiany widma jest jednak zmniejszenie procesu fotosyntezy i przyrostu jej produktów, w tym węglowodanów potrzebnych do prawidłowego wzrostu roślin.

Skórki liści i pędów traw są w cieniu cieńsze oraz bardziej delikatne. Przy zacienieniu zmniejsza się zagęszczenie pędów i stolonów oraz liczba korzeni. Tkanki roślinne są soczyste, a podatność roślin na stresy środowiskowe oraz choroby zwiększa się. Trzeba mieć na uwadze fakt, że dłużej utrzymująca się w cieniu wilgoć może przyczynić się do rozprzestrzeniania chorób. Cień pod drzewami, zwłaszcza tymi z gęstymi koronami (dąb, buk, iglaste) w połączeniu z innymi czynnikami ? chociażby konkurowaniem roślin o wodę i składniki odżywcze ? przyczyniają się do utrudnionego wzrostu traw. Rozwój murawy hamuje również nadmiar substancji organicznych w ściółce pod drzewami oraz wydzielina słodkiej gumy w przypadku klonu, dębu i sosny. Przy wegetacji niektórych gatunków traw należy uwzględnić allelopatyczny wpływ systemu korzeniowego, np. klonu srebrnego.

 

Przycinanie drzew

Gdy korony drzew są rzadsze, a gałęzie z dolnych partii drzew są selektywnie usuwane ? trawy rosnące w ich cieniu mają większe szanse na prawidłowy rozwój. Obcinanie gałęzi z gęstych zadaszeń pozwala na doświetlenie murawy. Aby tego dokonać, dolne gałęzie należy przyciąć do wysokości 6 m od powierzchni gruntu. Na terenach zieleni mocno zagęszczonych, przerzedzanie krzewów znacznie poprawia cyrkulację powietrza i obniża jego wilgotność. Przed posianiem trawy warto usunąć płytkie korzenie podpowierzchniowe drzew, które konkurują z darnią o składniki odżywcze i wodę.

W miejscach, gdzie trawy tolerujące cień zawodzą, lepiej wprowadzić ozdobne rośliny rozłogowe.
 

Pielęgnacja trawnika pod drzewami

Istotne jest, aby unikać nadmiernego nawożenia azotowego, które potęguje wzrost korzeni drzew. Obniża ono też zawartość węglowodanów w murawie, a także stymuluje wytwarzanie miękkich, mocno uwodnionych tkanek traw, które są bardziej podatne na choroby. Na murawy pod drzewami nie powinno się stosować więcej niż 2 kg azotu na 100 m2 rocznie. Pierwszy raz wiosną nawozi się murawy na ok. miesiąc przed wypuszczeniem liści przez drzewa.

Wysokość koszenia powinno utrzymywać się w zakresie od 6 do 7,5 cm, aby zapewnić murawie pełniejsze wykorzystanie obniżonej ilości i jakości światła. Im głębszy jest cień, tym wyżej kosi się trawnik. Trzeba unikać tzw. skalpowania murawy. Zniszczenie trawnika w cieniu często następuje już po jednym niskim skoszeniu. W zacienionych miejscach należy wystrzegać się stosowania herbicydów.

Na stanowiska pod drzewami dostarcza się tylko tyle wody, aby uniknąć suszy glebowej. Nawadnia się rzadko, ale głęboko. Częste podlewanie powoduje zwiększenie wilgotności pod drzewami i jednocześnie stwarza warunki do rozwoju chorób. Istotne jest, aby tereny zieleni nawadniać wczesnym rankiem. Liście, które zgromadzą się na murawie pod drzewami należy zgrabić i usunąć. Ważne jest także ograniczenie deptania murawy, a przy większym ugniataniu wskazana jest wertykulacja (napowietrzanie) darni.
 

Mieszanki odpowiednie do cienia

Skład botaniczny mieszanek zależy głównie od stopnia zacienienia, stanu uwilgotnienia podłoża i nawożenia mineralnego murawy. Przedsiębiorstwa hodowlano-nasienne i handlowe prześcigają się w oferowaniu mieszanek przydatnych do zacienionych obiektów ? od najbardziej nieodpowiednich do takich, które ledwie tolerują warunki cienia.

Zakładając trawnik w cieniu drzew, watro wiedzieć, które gatunki traw tolerują słabe oświetlenie. Większość drobnolistnych kostrzew wykazuje dużą tolerancję na cień. Do grupy tej należą przede wszystkim trzy podgatunki kostrzewy czerwonej: z długimi rozłogami ?subsp. genuina Hack., z krótkimi rozłogami ?subsp. trichophylla Ducros ex Gaudin oraz kępowa, bez rozłogów ?subsp. commutataGaudin.

Długie, płożące się podziemne rozłogi kostrzewysubsp. genuina silnie wiążą warstwę darniową i dobrze wypełniają puste miejsca w murawach. Rośliny tego podgatunku zazwyczaj intensywniej odrastają, chociaż stwierdza się różnice międzyodmianowe (fot.1). Po skoszeniu szybciej odrastają rośliny odmiany ARETA (4.7) niż nowszej, lepszej odmiany HERALD (4.3). Rośliny subsp. trichophylla równie mocno wiążą darń ? staje się ona mniej wyrównana, ale odmiany stanowią pożądany składnik muraw sportowych, a nie tylko ozdobnych. Kostrzewa subsp. commutata, zwana też formą krzaczastą, tworzy gęste i mocne kępy słabiej wiążące darń. Jej dodatek jest szczególnie cenny do mieszanek na trawniki ozdobne. Kostrzewy kępowa i z krótkimi rozłogami wolniej rosną i mają bardzo wąskie liście, o soczystej, zielonej barwie. Przy częstym koszeniu wykształcają zwartą darń i wyrównaną murawę. Tolerują zacienienie i wolno odrastają po skoszeniu, co jest cechą genetycznie utrwaloną. Dla kostrzew rosnących w cieniu suche warunki są znacznie lepsze niż mokre. Gazonowe odmiany kostrzewy trzcinowej mogą być również składnikami muraw w umiarkowanym cieniu, w warunkach braku wilgoci.

Innym gatunkiem, także tolerującym cień, jest wiechlina zwyczajna. Dobrze utrzymuje się na chłodnych i wilgotnych stanowiskach. Jednak w przerzedzonych murawach, średnio zacienionych, może tworzyć nieatrakcyjne ?łaty? zieleni. Wskazane jest, aby stosować ją na takich terenach, gdzie np. kilka drzew tworzy półcień, a wcześniejsze próby zasiania innych gatunków traw nie przyniosły zadowalających efektów. Dużą tolerancją na zacienienie cechuje się także wiechlina gajowa (fot.2).

W miejscach mocno zacienionych dobrze utrzymuje się śmiałek darniowy. Ze względu na wysokie umiejscowienie węzłów krzewienia na roślinach nie toleruje jednak niskiego koszenia i surowych zim (konieczna jest okrywa śnieżna). Wiosną wcześnie rozpoczyna wegetację, tworząc dużo pędów wegetatywnych ? jest trawą mocno zbitokępową. Odmiany śmiałka są drogie, co wynika z niewielkiej ich podaży. Przykładem odmiany o dużej wartości w przypadku mieszanek rosnących w cieniu jest ?Barcampsia?, wyhodowana przez holenderską firmę Barenbrug. W mieszankach na trawniki w cieniu błędnie uwzględnia się w większych ilościach życicę trwałą, która ma bardzo duże wymagania w odniesieniu do ilości i jakości promieniowania słonecznego. Może ona pełnić funkcję ochronną tylko w początkowym okresie po siewie. Szybko wschodzi i rozwija się, blokując wschody i rozrost chwastów. Również wiechlina łąkowa jest mało przydatna w cieniu. Jej udział może być nawet 2,5-krotnie mniejszy niż w murawie trawników częściowo zacienionych niż w parkach na trawnikach nasłonecznionych.
 

Delikatne zacienienie

Do bardzo delikatnie zacienionych miejsc (warunki tzw. cienia rozproszonego) na stanowiskach suchych zaleca się mieszanki odmianowe, złożone z dwóch gatunków: 50-70% kostrzewy nitkowatej oraz 30-50% wiechliny łąkowej (tylko odmiany tolerujące warunki lekkiego cienia) ? ilość wysiewu: 3-4 kg/100 m2.

W USA do parków polecana jest mieszanka złożona z samych odmian trawnikowych kostrzewy trzcinowej ? ?Falcon?, ?Finelawn?, ?Jaguar?, ?Rebel?, wysiewana w ilości 5-7,5 kg/100 m2.

W Europie, także i w Polsce, do stanowisk średnio zacienionych i suchych zaleca się wysiew 3-5 kg/100 m2 mieszanki złożonej z 2-3 odmian kostrzewy nitkowatej, a w miejsca zacienione, wilgotne mieszankę o następującym składzie: 50-70% wiechlina zwyczajna oraz 30-50% życica trwała (min. 2 odmiany trawnikowe) ? wysiew w ilości 3,5-4,5 kg/100 m2.

Mieszanki na trawniki krajobrazowe, ekstensywnie użytkowane w tzw. półcieniu niektóre przedsiębiorstwa opierają na składach wielogatunkowych. Interesująca może być oferta niemieckiej firmy DSV na trawniki zacienione przez rozłożyste drzewa, pod którymi występuje susza: 5% mietlica pospolita, 10% kostrzewa czerwona kępowa, 15% kostrzewa czerwona z krótkimi rozłogami, 10% kostrzewa czerwona rozłogowa, 25% kostrzewa owcza, 15% wiechlina łąkowa, 5% wiechlina gajowa, 15% życica trwała ? ilość wysiewu: 2-2,5 kg/100 m2.

W dość głębokim cieniu, światowa firma Lofts Seed & Pennington Seed (stan Georgia, USA), poleca stosowanie mieszanek uwzględniających wyłącznie gazonowe odmiany kostrzewy trzcinowej (75%) i czerwonej (25%).

Autorską propozycją na trawnik mocno zacieniony w parkach jest mieszanka traw drobnonasiennych w składzie: 20% wiechlina gajowa ? odmiana SHADOW, 20% śmiałek darniowy, 20% kostrzewa owcza NONI, 20% kostrzewa nitkowata SIMA, 20% kostrzewa różnolistna SAWA ? wysiew w ilości 1,1-1,5 kg/100 m2.Składniki mieszanki decydują o wyższej cenie zakupu, ale ze względu na jej walory i trwałość oraz niedużą ilość wysiewu z pewnością opłaca się ją zastosować, zwłaszcza pod konarami drzew.

 

prof. dr hab. Piotr J. Domański