Przywrócenie funkcji torfowisk w obiegu wody wymaga działań na dużą skalę

Przywrócenie funkcji torfowisk w obiegu wody i zminimalizowanie negatywnych skutków pogłębiających się suszy zadanie niełatwe, które wymaga podjęcia długoterminowych działań, i to na wielką skalę. Nieosuszone torfowiska bagienne pełnią istotną funkcję magazynową dla wody, wyrównują przepływy, gromadzą wodę, gdy jest w nadmiarze, oddają, gdy jej brakuje, zwiększają wilgotność powietrza i lokalnie schładzają atmosferę.

Zmiany klimatu i emisja CO₂

– Przeważające obecnie torfowiska osuszone tracą te właściwości, co przekłada się na wzmożenie zjawisk ekstremalnych, takich jak susze i powodzie, które dodatkowo są potęgowane przez zmiany klimatu – mówi dr Łukasz Kozub, przewodniczący zarządu Centrum Ochrony Mokradeł.

Według danych zawartych w raporcie pt. “Oszacowanie emisji gazów cieplarnianych z użytkowania gleb organicznych w Polsce oraz potencjału ich redukcji”, emisje dwutlenku węgla z osuszonych torfowisk szacuje się na poziomie 33,9 ton ekwiwalentu CO₂.

– Wynika to z faktu, iż osuszane torfowiska uwalniają zmagazynowany wcześniej węgiel, pochodzący z biomasy roślinnej. Nieosuszane torfowiska pochłaniają węgiel, co przekłada się na schładzanie klimatu. Jest to jednak długotrwały i powolny proces – mówi dr Kozub.

Przykładem działań zmierzających do przywrócenia torfowiskom ich funkcji w obiegu wody może być podnoszenie poziomu wody na znacznych obszarach poprzez dezaktywację systemów melioracji odwadniającej. Zdaniem eksperta zmiany wymaga także system gospodarowania wodą w krajobrazie, który dotychczas polegał przede wszystkim na osuszaniu i odprowadzaniu wody.

Ekoschemat ministerstwa

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zamierza zachęcać rolników, m.in. poprzez tzw. ekoschemat “Retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych”, czyli system dobrowolnych płatności, do poprawy funkcjonowania gospodarki wodnej i stanu torfowisk, a w konsekwencji ograniczenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery poprzez ograniczenie rozkładu materii organicznej w środowisku bagiennym. Ekoschemat zakłada otrzymanie dopłat dla rolników za „grunty nasycone wodą w stopniu uniemożliwiającym ich użytkowanie”. W opinii Łukasza Kozuba jest to jednak działanie doraźne i dotyczy raczej płatności za grunty podtopione, np. po ulewnych deszczach.

Pakiety nie dla ekosystemów

Zdaniem eksperta obecnie funkcjonujące dopłaty dla rolników, np. w ramach pakietów “Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000” i “Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000”, są nastawione na ochronę różnorodności biologicznej, tj. gatunków roślin i zwierząt w danym środowisku, nie zaś funkcji ekosystemów.

– Oznacza to w praktyce, że pakiety dla rolników nie są nakierowane na ochronę i poprawę funkcji torfowisk w gospodarce wodnej w Polsce – mówi dr Łukasz Kozub.

Stowarzyszenie Centrum Ochrony Mokradeł zrzesza ekspertów, m.in. z Wydziału Biologii oraz Wydziału Geografii Uniwersytetu Warszawskiego czy Politechniki Krakowskiej, i działa na terenie całej Polski w dziedzinie ochrony przyrody od 2001 r. “Strategia Ochrony Mokradeł w Polsce na lata 2022-2032” została opracowana na zlecenie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska przez Centrum Ochrony Mokradeł i jest obecnie w trakcie wewnętrznych konsultacji dyrekcji.

LIFE

Jeszcze w listopadzie ubiegłego roku Ministerstwo Klimatu i Środowiska poinformowało, że 165 mln zł zostanie przeznaczone na odtwarzanie i zachowanie torfowisk, bagien oraz terenów podmokłych. Finansowany z unijnych i polskich środków program będzie realizowany przez 10 lat. Chodzi o strategiczny projekt LIFE “Odtworzenie oraz zachowanie obszarów bagiennych, torfowisk i terenów podmokłych na obszarach Natura 2000 i Zielonej Infrastruktury”.

– Przygotowywany przez około dwa lata projekt jest największym pod względem obszaru przedsięwzięciem związanym z czynną ochroną przyrody polskiej. Wchodzimy w etap realizacji tego projektu – mówi Małgorzata Golińska, wiceminister klimatu i środowiska.

Realizacja projektu pochłonie 165 mln zł, z czego 58 mln zł pochodzi z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 99 mln zł pochodzi z Komisji Europejskiej, a pozostałe 8 mln zł to wkład własny.

– Torfowiska, oprócz tego że są siedliskami dla szeregu cennych roślin i zwierząt, pełnią wiele ważnych funkcji środowiskowych, takich jak retencja wód opadowych czy naturalne oczyszczanie wód. To także jedne z najszybciej zanikających ekosystemów naszej strefy klimatycznej. Ulegają postępującej degradacji wskutek zmian warunków hydrologicznych, głównie w wyniku przeprowadzonej przed laty niewłaściwej melioracji oraz zmian ich sposobów użytkowania – mówi wiceminister Golińska.

Jedyny program w UE

Według założeń przyjętych w programie, w wyniku realizacji projektu po czterech latach od rozpoczęcia działań nastąpi poprawa stanu blisko 20 proc. powierzchni siedlisk bagien, torfowisk lub innych obszarów Natura 2000. Po dziewięciu latach renaturalizacja ma natomiast objąć 20-35 proc. tych obszarów. Program LIFE jest jedynym programem zarządzanym na poziomie Komisji Europejskiej i w całości dedykowanym zagadnieniom ochrony środowiska, przyrody i klimatu oraz transformacji energetycznej. W jego ramach możliwe jest uzyskanie wsparcia na realizację m.in. projektów aktywnej ochrony przyrody na obszarach Natura 2000, testowania i przygotowania do szerokiego rozpowszechnienia rozwiązań mogących przyczynić się do poprawy stanu środowiska oraz przezwyciężania barier w przechodzeniu na czystą energię.