Złota alga. Czy nowe procedury zapobiegną powtórkom odrzańskiej katastrofy?

Ministerstwo Klimatu i Środowiska prowadzi szeroko zakrojone przygotowania do działań na wypadek pojawienia się masowych toksycznych zakwitów “złotej algi”.

Minister Klimatu i Środowiska Anna Moskwa przeprowadziła w poniedziałek (22 maja br.), szereg spotkań dotyczących koordynacji działań w związku z sytuacją na Odrze.

Minister Moskwa w Januszkowicach

W Januszkowicach szefowa resortu klimatu i środowiska przyjrzała się skuteczności rozwiązań wprowadzonych w ramach aktywnej ochrony w starorzeczach. I jak ocenili to specjaliści z MKiŚ, specjalistyczne siatki ograniczające dostęp rybom do zbiornika, w którym stwierdzono rozwój “złotej algi”, spełniły swoje zadanie. Podobne rozwiązanie zastosowano w Zbiorniku Czernica, gdzie również w tym roku stwierdzono występowanie “złotej algi”.

– Centralne Laboratorium Badawcze GIOŚ cały czas monitoruje sytuację, bada parametry wody, także pod kątem występowania “złotej algi” – podkreślała w Januszkowicach minister Anna Moskwa. – Wprowadziliśmy procedurę z 3 poziomami ostrzegania i rekomendacje dotyczące działań, czego efektem jest aktywna ochrona wprowadzona w Januszkowicach. Niezbędna jest oczywiście stała współpraca, zwłaszcza na poziomie regionalnym, tak by szybko reagować, jeśli pojawi się zagrożenie – dodała szefowa resortu.

Dostosowanie do polskich warunków

Natomiast w Kanale Gliwickim, Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, nadzoruje badania naukowe ukierunkowane na ograniczenie zakwitów oraz neutralizację “złotej algi”. Prowadzone są też dalsze analizy z wykorzystaniem metod i środków, które zastosowano m.in. w USA i Wielkiej Brytanii.

Jednak, jak wskazuje MKiŚ, ze względu na różnice w szczepach algi występujących na świecie, opracowany został plan działań adresowany wyłącznie dla „odrzańskiej” odmiany mikroorganizmu.

Dodajmy też, że proces ograniczenia zakwitów “złotej algi” przebiegać ma etapami i będzie dostosowany do warunków środowiskowych panujących w starorzeczach, kanałach i  zbiornikach wodnych.

Obiecujące wyniki testów

– Przed sezonem letnim przygotowujemy się do działania na wypadek pojawienia się masowych toksycznych zakwitów “złotej algi” – powiedziała minister Anna Moskwa podczas spotkania w Rudzińcu. – Z dużą nadzieją patrzymy na wyniki laboratoryjnych testów  neutralizacji “złotej algi”, chociaż mamy świadomość, że na świecie, mimo kilkudziesięcioletnich analiz nie udało się znaleźć stuprocentowo skutecznego rozwiązania. Jednak wyniki testów prowadzonych przez polskich ekspertów są obiecujące – podsumowała minister klimatu i środowiska.

27 stałych punktów monitoringu

Ministerstwo Klimatu i Środowiska wskazuje też, że Odra jest obecnie monitorowana w 27 stałych punktach pomiarowo-kontrolnych. Próbki wody pobierane są dwa razy w tygodniu, a raz w tygodniu wykonywane są badania pod kątem występowania “złotych alg”. Prowadzony jest również całodobowy pilotażowy monitoring automatyczny jakości wód.

Jak wykazują te obserwacje, obecnie “złota alga” punktowo pojawia się w starorzeczach Odry oraz w Kanale Gliwickim. Nie stwierdzono natomiast jej obecności w Wiśle ani w pozostałych polskich rzekach.

Zmodyfikowane procedury bazują na interwencyjnym monitorowaniu sytuacji, a kolejny krok to bezzwłoczne informowanie właściwych służb. Ustalono też stopnie alertowe mające uruchamiać działania służb na poziomie centralnym i wojewódzkim.

Wskaźniki i badania

Zgodnie ze zmodyfikowanymi procedurami, wskaźnikami badanymi w wodzie są pomiary terenowe: temperatury, przewodności elektrolitycznej właściwa w 20°C, odczynu pH, tlenu rozpuszczonego oraz nasycenia tlenem. Prowadzone są również badania fizyko-chemiczne zawartości: chlorków, siarczanów, sodu, azotu ogólnego, azotu Kjeldahla i fosforu ogólnego. Procedura obejmuje także badania biologiczne: fitoplanktonu pod kątem ilości Prymnesium cf. parvum (tzw. “złota alga”).

Oddzielne poziomy alarmowe

Ze względu na odmienną specyfikę wód płynących tj. rzek lub starorzeczy oraz kanałów lub zbiorników, zdecydowano o wyznaczeniu oddzielnych poziomów alarmowych dla rzek lub starorzeczy oraz kanałów lub zbiorników, dla wyżej wymienionych wskaźników.

Przy czym, dla punktu badanego w ramach monitoringu interwencyjnego na kanale lub zbiorniku naturalnym lub sztucznym, w którym ilość Prymnesium cf. parvum została określona na poziomie:

– od 3 do 10 mln osobników/l przypisuje się stopień ostrzegawczy,

– powyżej 10 do 100 mln os./l przypisuje się I stopień zagrożenia,

– powyżej 100 do 300 mln os./l przypisuje się II stopień zagrożenia,

– powyżej 300 mln os./l przypisuje się III stopień zagrożenia.

Natomiast w przypadku punktu badanego w ramach monitoringu interwencyjnego na rzece lub w starorzeczu, w którym ilość Prymnesium cf. parvum została określona na poziomie:

– od 3 do 10 mln os./l przypisuje się stopień ostrzegawczy,

– powyżej 10 do 50 mln os./l przypisuje się I stopień zagrożenia,

– powyżej 50 do 100 mln os./l przypisuje się II stopień zagrożenia,

– powyżej 100 mln os./l przypisuje się III stopień zagrożenia.

Zakresy działania i kompetencje

Zgodnie z opisywaną procedurą badania terenowe i laboratoryjne wykonuje Centralne Laboratorium Badawcze GIOŚ. Zatwierdzone wyniki przekazywane są do analizy w celu określenia ryzyka wystąpienia potencjalnego zakwitu „złotej algi” poprzez przypisanie odpowiedniego (I, II lub III) stopnia zagrożenia wystąpienia zakwitu.

Jeżeli nie przypisano stopnia ostrzegawczego lub zagrożenia, to pomiary terenowe z badaniami fizyko-chemicznymi oraz biologicznymi kontynuowane są z częstotliwością raz w tygodniu.

Natomiast jeśli przypisano stopień ostrzegawczy – I lub II stopień zagrożenia – pomiary terenowe i badania fizyko-chemiczne oraz biologiczne wykonywane są z częstotliwością dwa razy w tygodniu.

W przypadku przypisania III stopnia zagrożenia wystąpienia zakwitu, pomiary terenowe oraz badania biologiczne przeprowadzane są trzy razy w tygodniu, a badania fizykochemiczne dwa razy w tygodniu.

Sposób komunikowania i reagowania

Informacja z odpowiednim stopniem zagrożenia jest przekazywana z Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. W ciągu godziny GIOŚ przekazuje informację na zewnątrz: do Ministerstwa Klimatu i Środowiska, wojewódzkich centrów zarządzania kryzysowego, wojewódzkich inspekcji ochrony środowiska, KZGW Wody Polskie, Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Głównego Instytutu Górnictwa.

Następnie WIOŚ/GIOŚ daje zlecenie na badania z określoną częstotliwością. Poszczególne stopnie alertowe uruchamiają też odpowiednie – zgodne z kompetencjami – działania na poziomie centralnym i wojewódzkim.

Czy powyższe procedury i sposób reagowania okażą są właściwe? Zapewne zweryfikuje to życie. Miejmy jednak nadzieję, że do kolejnych ekologicznych tragedii nie dojdzie.