Ratujemy żydowski cmentarz
W Polsce znajduje się wiele zniszczonych zabytkowych cmentarzy, które mogą stanowić atrakcyjną enklawę zieleni. Niestety, niewiele z nich doczekuje się próby ratowania. Tę szansę dzięki inicjatywie animatorów życia lokalnego i lokalnej społeczności otrzymał żydowski cmentarz w Lublinie.Dominantę w historycznym krajobrazie Lublina stanowi stary cmentarz żydowski przy ulicy Siennej, który jest jednym z najstarszych cmentarzy tego wyznania w Polsce, z zachowanymi na oryginalnym miejscu najstarszymi macewami – nagrobkami żydowskimi.
Wartości kulturowe
Otoczony osiemnastowiecznym murem kryje w sobie niespotykane piękno, a w topografii terenu dostrzec można, jak w pigułce, wielowiekową historię miasta. Ukształtowanie terenu wskazuje na istnienie grodziska oraz miejsca stacjonowania wojsk podczas pierwszej i drugiej wojny światowej. Od pierwszej połowy XVI do drugiej połowy XIX w. na cmentarzu chowane były całe pokolenia żydów lubelskich, wśród których byli sławni rabini, działacze, cadykowie i lekarze. Ich nagrobki stanowią historyczną kronikę żydów Lublina, zwanego niegdyś „Jerozolimą Królestwa Polskiego”. Najstarszy z zachowanych nagrobków pochodzi z 1541 r. Jest to pionowa płyta – macewa wielkiego talmudysty, Jakowa Kopelmana. Tuż obok znajduje się nagrobek kantora Abrahama ben Uszaja, zmarłego w 1543 r. W północnej części cmentarza zachowały się dwa cenne nagrobki: założyciela i rektora uczelni lubelskiej (jesziwy), rabina Szaloma Szachny (1558), oraz Jakowa Icchaka Hurwica (Horowitza), zwanego „Widzącym” – „Choze”.
W połączeniu z edukacją
Obecnie stary cmentarz żydowski w Lublinie wymaga natychmiastowych prac zabezpieczających oraz konserwatorskich. Brak stałej opieki w okresie powojennym spowodował jego destrukcję, a dziko rosnący, ekspansywny podszyt roślin ruderalnych i samosiewów drzew i krzewów systematycznie niszczy strukturę murów, przykrywa cenne nagrobki oraz zaciera topografię terenu.
Prace mające na celu zatrzymanie postępującej destrukcji cmentarza zainicjował w lutym br. Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, wspomagany przez młodzież lubelskich szkół i inne osoby przekonane o konieczności tego rodzaju działań. Przygotowano wstępną dokumentację dotyczącą korektury drzewostanu, samosiewów oraz zdziczałego runa, która została uzgodniona z Komisją Rabiniczną do spraw Cmentarzy Żydowskich oraz Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Już 30 marca br. ruszyły prace porządkowe, które były poprzedzone warsztatem dotyczącym historii i kultury żydów polskich, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki życia w żydowskim Lublinie. Pracownica Ośrodka, prowadząca warsztaty, opowiadała o zwyczajach związanych z pochówkiem, symbolice płaskorzeźb na macewach oraz zasadach zachowywania się na cmentarzach żydowskich. Uczniowie mieli dużo pytań, a ożywiona dyskusja ujawniła szereg stereotypów dotyczących tej kultury. Spotkanie to pozwoliło złamać niektóre z nich, a przynajmniej postawić nad wieloma znaki zapytania. Każdy dzień kończył się pracami porządkowymi i warsztatem przeprowadzanym na kirkucie, gdzie poznawana wcześniej symbolika macew była objaśniana na konkretnych przykładach zachowanych nagrobków. W przedsięwzięciu pomagali członkowie Polskiego Towarzystwa Chirurgów Drzew, młodzież szkolna i studenci. Po kierunkiem kadry lubelskich uczelni została opracowana inwentaryzacja murów oraz inwentaryzacja zieleni. Kolejnymi planowanymi pracami, poza ciągłymi pracami porządkowymi, są przygotowanie ekspertyzy technicznej murów, zabezpieczenia macew oraz projektu gospodarki drzewostanem, a także studium widokowego. Opracowania ewidencyjnego wymagają również nagrobki.
Wszystkie prace na cmentarzu zostały przeprowadzone społecznie przy życzliwym nastawieniu członków Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Lublinie, którzy obiecują dalszą pomoc w przyszłości.
Małgorzata Przegalińska-Matyko
Witold Dąbrowski
Paweł Sygowski
Wartości kulturowe
Otoczony osiemnastowiecznym murem kryje w sobie niespotykane piękno, a w topografii terenu dostrzec można, jak w pigułce, wielowiekową historię miasta. Ukształtowanie terenu wskazuje na istnienie grodziska oraz miejsca stacjonowania wojsk podczas pierwszej i drugiej wojny światowej. Od pierwszej połowy XVI do drugiej połowy XIX w. na cmentarzu chowane były całe pokolenia żydów lubelskich, wśród których byli sławni rabini, działacze, cadykowie i lekarze. Ich nagrobki stanowią historyczną kronikę żydów Lublina, zwanego niegdyś „Jerozolimą Królestwa Polskiego”. Najstarszy z zachowanych nagrobków pochodzi z 1541 r. Jest to pionowa płyta – macewa wielkiego talmudysty, Jakowa Kopelmana. Tuż obok znajduje się nagrobek kantora Abrahama ben Uszaja, zmarłego w 1543 r. W północnej części cmentarza zachowały się dwa cenne nagrobki: założyciela i rektora uczelni lubelskiej (jesziwy), rabina Szaloma Szachny (1558), oraz Jakowa Icchaka Hurwica (Horowitza), zwanego „Widzącym” – „Choze”.
W połączeniu z edukacją
Obecnie stary cmentarz żydowski w Lublinie wymaga natychmiastowych prac zabezpieczających oraz konserwatorskich. Brak stałej opieki w okresie powojennym spowodował jego destrukcję, a dziko rosnący, ekspansywny podszyt roślin ruderalnych i samosiewów drzew i krzewów systematycznie niszczy strukturę murów, przykrywa cenne nagrobki oraz zaciera topografię terenu.
Rys.1 W pracach porządkowych na cmentarzu uczestniczyła m.in. młodzież szkolna i studenci.
Prace mające na celu zatrzymanie postępującej destrukcji cmentarza zainicjował w lutym br. Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, wspomagany przez młodzież lubelskich szkół i inne osoby przekonane o konieczności tego rodzaju działań. Przygotowano wstępną dokumentację dotyczącą korektury drzewostanu, samosiewów oraz zdziczałego runa, która została uzgodniona z Komisją Rabiniczną do spraw Cmentarzy Żydowskich oraz Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Już 30 marca br. ruszyły prace porządkowe, które były poprzedzone warsztatem dotyczącym historii i kultury żydów polskich, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki życia w żydowskim Lublinie. Pracownica Ośrodka, prowadząca warsztaty, opowiadała o zwyczajach związanych z pochówkiem, symbolice płaskorzeźb na macewach oraz zasadach zachowywania się na cmentarzach żydowskich. Uczniowie mieli dużo pytań, a ożywiona dyskusja ujawniła szereg stereotypów dotyczących tej kultury. Spotkanie to pozwoliło złamać niektóre z nich, a przynajmniej postawić nad wieloma znaki zapytania. Każdy dzień kończył się pracami porządkowymi i warsztatem przeprowadzanym na kirkucie, gdzie poznawana wcześniej symbolika macew była objaśniana na konkretnych przykładach zachowanych nagrobków. W przedsięwzięciu pomagali członkowie Polskiego Towarzystwa Chirurgów Drzew, młodzież szkolna i studenci. Po kierunkiem kadry lubelskich uczelni została opracowana inwentaryzacja murów oraz inwentaryzacja zieleni. Kolejnymi planowanymi pracami, poza ciągłymi pracami porządkowymi, są przygotowanie ekspertyzy technicznej murów, zabezpieczenia macew oraz projektu gospodarki drzewostanem, a także studium widokowego. Opracowania ewidencyjnego wymagają również nagrobki.
Rys.2.Obecnie uporządkowana na cmentarzu przestrzeń zachęca okolicznych mieszkańców i turystów do zwiedzania.
Wszystkie prace na cmentarzu zostały przeprowadzone społecznie przy życzliwym nastawieniu członków Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Lublinie, którzy obiecują dalszą pomoc w przyszłości.
Małgorzata Przegalińska-Matyko
Witold Dąbrowski
Paweł Sygowski
