Kontrole szamb i przydomowych oczyszczalni. Problemy gmin

Z raportu wynika, że ponad 10 milionów mieszkańców Polski nie ma podłączenia do kanalizacji, a wytwarzane przez nich ścieki jedynie w ok. 8% trafiają do oczyszczalni.

Skalę powyższego ściekowego problemu w Polsce potwierdza też badanie stanu technicznego stacji zlewnych, które zrealizował w 2023 roku Bank Gospodarstwa Krajowego we współpracy z Instytutem Edukacji Środowiskowej i Kancelarią Prawną Jędrzej Bujny..

Przy czym, kontrola ilości i miejsca pochodzenia ścieków była i jest utrudniona, a stacje zlewne, do których trafiają ścieki w ponad 89% nie spełniają wymogów rozporządzenia Ministra Infrastruktury określającego m.in. zasady potwierdzania zrzutu nieczystości.

Umowy i regularne opróżnianie 

Na mocy nowelizacji Ustawy Prawo wodne i niektórych innych ustaw, która weszła w życie 9 sierpnia 2022 roku, wprowadzono nowe obowiązki kontrolne i sprawozdawcze dla gmin.

Obejmują one m.in. kontrolę, czy właściciele posesji, na której znajduje się zbiornik bezodpływowy lub przydomowa oczyszczalnia ścieków mają podpisaną umowę z firmą asenizacyjną na odbiór nieczystości ciekłych i czy opróżnianie zbiorników odbywa się regularnie. A w przypadku braku umowy bądź też braku potwierdzeń wywozu nieczystości, gminy mają do dyspozycji szereg instrumentów prawnych takich jak np. wywóz zastępczy.

Gminy zobowiązane są też do kontroli szamb i przydomowych oczyszczalni ścieków minimum raz na dwa lata. Natomiast pierwszy cykl kontroli powinien zakończyć się do 9 sierpnia 2024 rok.

Weryfikacja kontroli i sprawozdawczości

W nawiązaniu do powyższego, BGK i idea 3W, we współpracy z Instytutem Edukacji Środowiskowej podjęli się sprawdzenia tego, jak w praktyce gminy radzą sobie z nowymi obowiązkami kontrolnymi i sprawozdawczymi wynikających z nowelizacji Ustawy Prawo wodne i innych aktów prawnych, które weszły w życie w sierpniu 2022 roku.

Wnioski zawarto w raporcie pt. „Stan przeprowadzania kontroli opróżniania zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków”.

– Przyjęte przepisy, w zakresie zarządzania nieczystościami płynnymi były długo wyczekiwanym krokiem w kierunku uporządkowania systemu obiegu nieczystości płynnych na terenach nieskanalizowanych – zauważa Agata Sobolewska, ekspert zespołu 3W odpowiedzialna za obszar wody. – Jakość wody, z której codziennie korzystamy, ma istotne znaczenie dla jakości naszego zdrowia i życia, dlatego trzeba zadbać o każdy element w procesie obiegu. Opublikowany przez BGK we współpracy z IEŚ raport zwiera ocenę nie tylko stanu przygotowania gmin do wypełniania nowych obowiązków, ale także diagnozę luk procesu kontroli i problemy, z którymi spotykają się gminy, dostosowując się do nowych regulacji – dodaje Agata Sobolewska.

Podobnego zdania jest Wojciech Witowski, prezes Instytutu Edukacji Środowiskowej, który dodaje, że badanie pokazuje, że pomimo istotnych zmian w przepisach prawnych, wiele samorządów nadal zmaga się z implementacją efektywnego systemu kontroli.

– Gminy nie posiadają też planów kontroli i narzędzi, które ułatwiłyby wypełnienie obowiązków ustawowych – podkreśla prezes IEŚ. – Jest to niepokojące, biorąc pod uwagę bliski termin zakończenia pierwszego cyklu kontrolnego w sierpniu tego roku.

Skontrowano zaledwie 25% posesji

Jak wynika z raportu pt. „Stan przeprowadzania kontroli opróżniania zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków”, w całym 2023 roku skontrolowanych zostało zaledwie 25% posesji podlegających kontroli.

I aż 1/4 gmin nie przygotowała planu kontroli, który znacznie ułatwiłby i przyspieszył pracę w tym zakresie. Natomiast 11% przebadanych gmin nie przeprowadziło żadnej kontroli, a czas na ich zakończenie minie 9 sierpnia 2024 roku. Warto wspomnieć, że za niedopełnienie tego obowiązku samorządom grożą wysokie kary finansowe.

Brak środków i personelu

Jak zauważają autorzy raportu, pomocne w wypełnianiu nowych obowiązków ustawowych są narzędzia informatyczne, które automatyzują prowadzenie ewidencji zbiorników, a także usprawniają przeprowadzenie kontroli posesji na terenie gminy. Jednak niewiele gmin w Polsce korzysta z takich narzędzi.

Oprócz braku odpowiednich narzędzi do skutecznej kontroli, gminy zmagają się również z niewystarczającą liczbą pracowników oddelegowanych do przeprowadzania kontroli.

Samorządy przeznaczają na kontrole aż 1/3 etatu, co generuje koszt w wysokości 2 500 zł miesięcznie. Rocznie wywiązanie się z ustawowego obowiązku w tym zakresie średnio kosztuje gminę 30 000 zł. A zatem, w skali całego kraju, gminy na przeprowadzenie kontroli posesji, na których znajdują się zbiorniki bezodpływowe lub przydomowe oczyszczalnie ścieków, wydają ponad 75 mln zł rocznie. Nie jest to jednak wydatek jednorazowy – zgodnie z ustawą samorządy muszą wykonywać kontrole raz na dwa lata.

Ankiety z początku 2024 roku

Na początku 2024 roku Instytut Edukacji Środowiskowej przy współpracy z Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Ideą 3W, przeprowadził badanie ankietowe wśród jednostek samorządu terytorialnego, które odpowiedzialne są za gospodarkę ściekową w gminach.

Pytania zawarte w ankiecie dotyczyły: stanu realizacji obowiązku uchwalenia regulaminu, procesu aktualizacji ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków, liczby przeprowadzonych kontroli, zakresu zakończonych kontroli, liczby pracowników, którzy zostali oddelegowani do przeprowadzenia kontroli właścicieli posesji położonych na terenach nieskanalizowanych.

Badanie skierowano do wszystkich samorządów w Polsce. W efekcie, powstał raport opracowany na podstawie 1227 odpowiedzi dotyczących stanu prowadzonych kontroli udzielonych udzielonych przez 49,54% wszystkich gmin w Polsce.

Inicjatywa 3W BGK

Dodajmy, że Inicjatywa 3W Banku Gospodarstwa Krajowego koncentruje się na 3 kluczowych substancjach, które są fundamentem życia na ziemi: Wodzie, Wodorze i Węglu (3W).

Idea 3W wspiera świat nauki, biznesu i administracji w rozwoju nowoczesnych technologii, które stosowane są w przemyśle, energetyce i medycynie. Ma za zadanie budować i integrować społeczność utalentowanych naukowców, ambitnych studentów, odważnych przedsiębiorców, wizjonerskich organizacji pozarządowych i odpowiedzialnych przedstawicieli sektora publicznego, instytucji finansowych oraz aktywizować społeczeństwo.

Działania pasjonatów z IEŚ

Instytut Edukacji Środowiskowej natomiast to jednostka powołana przez pasjonatów ochrony zasobów wodnych, skupiająca wokół siebie ekspertów branżowych i naukowców.

Instytut prowadzi działania informacyjne, promocyjne i edukacyjne. Jego eksperci analizują i publikują dane, artykuły i mapy z zakresu ochrony środowiska, wspierają prace badawczo-rozwojowe i badania naukowe dotyczące rozwiązań ekologicznych i ochrony środowiska, a także wspomagają wiedzą i doświadczeniem podmioty zainteresowane wprowadzaniem i upowszechnianiem rozwiązań ekologicznych.