ISOK przeciwko powodziom. Powstaje zintegrowany system informowania

Jak informuje lider konsorcjum realizującego przygotowanie i wdrażanie systemu – Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie – podstawowymi adresatami ISOK mają być wszyscy mieszkańcy naszego kraju.

Mieszkańcy, RZGW, gminy i marszałkowie

W materiałach PGW WP czytamy, że: „dzięki projektowi każda osoba dysponująca komputerem z dostępem do Internetu, będzie mogła sprawdzić, czy zamieszkuje ona obszar zagrożony powodzią, a jeśli tak, to o jak dużym stopniu zagrożenia. Odbiorcami rezultatów projektu będą także instytucje odpowiedzialne za planowanie przestrzenne, a także za planowanie ochrony przed powodzią, czyli przede wszystkim regionalne zarządy gospodarki wodnej (ZGW), odpowiadające za ochronę obszarów zagrożonych powodzią przed zagospodarowaniem ich w sposób utrudniający ochronę.”

ISOK ma być też przydatny prezydentom, burmistrzom, wójtom miast i gmin, a także marszałkom województw w których kompetencjach jest planowanie przestrzenne. W nowym układzie zarządzania kryzysowego, którego elementem będzie ISOK, obowiązkiem wyżej wymienionych włodarzy i marszałków będzie uwzględnienie wyników projektu (Mapy Zagrożenia Powodziowego i Mapy Ryzyka Powodziowego), w planach zagospodarowania przestrzennego gmin i województw.

Element zarządzania kryzysowego

Zgodnie z zapewnieniami PGW WP, odbiorcami produktów ISOK będą również instytucje odpowiedzialne na mocy ustawy o zarządzaniu kryzysowym, za zapobieganie sytuacjom kryzysowym, przygotowanie do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, a także reagowanie w przypadku ich wystąpienia.

Ma to przede wszystkim dotyczyć wojewódzkich centrów zarządzania kryzysowego i innych jednostek administracji rządowej i samorządowej, na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym, zajmujących się kwestiami ochrony przed powodzią i innymi zagrożeniami, a także reagowaniem kryzysowym.

Dostęp do szerokiej i wiarygodnej informacji o możliwych zagrożeniach naturalnych i technologicznych ma być też użyteczny dla przedsiębiorstw planujących realizację przedsięwzięć inwestycyjnych.

Porządkowanie i konsolidacja informacji

Bardziej ogólnym celem ISOK ma być konsolidacja informacji o zagrożeniach i umieszczenie ich w profesjonalnym systemie informatycznym, wykorzystującym zintegrowaną bazę danych oraz nowoczesny moduł rozpowszechniania informacji do końcowych użytkowników, zapewniając tym samym dostęp dla administracji i indywidualnych użytkowników.

Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami ma się też przyczynić do rozwiązania bądź zminimalizowania szeregu problemów związanych z zarządzaniem kryzysowym w Polsce, ze szczególnym ukierunkowaniem na zagrożenia powodziowe.

Przesłanką do podejmowania powyższych działań i tworzenia ISOK w obecnym kształcie jest to, że istniejące w Polsce systemy informatyczne wykorzystywane do osłony ludności i gospodarki, są rozproszone i niejednolite, oparte na różnych rozwiązaniach technicznych oraz posługujące się różnymi danymi (bazami danych).

W opinii PGW WP nie daje to wystarczającej gwarancji skutecznego powiadamiania i ostrzegania ludności oraz instytucji o zagrożeniach.

Wyjść z inwestycyjnej pułapki

Zgodnie z powyższą oceną, brakuje dziś w Polsce rozwiązania systemowego niezbędnego do zagwarantowania sprawnego zarządzania kryzysowego w kraju. A dotychczasowe działania polegające na budowie coraz bardziej skomplikowanych i coraz droższych systemów technicznego zabezpieczenia przed powodzią w ocenie PGW WP nie przynosi efektów.

Z kolei budowa nowych zabezpieczeń (np. obwałowań), zwiększa ryzyko strat, a to dlatego że – jak wyjaśnia PGW WP – bardzo intensywnie zagospodarowuje się obszary chronione tym zabezpieczeniem, a tymczasem jego ewentualna awaria, powoduje, że dotąd chronione obszary podlegają zalaniu, co generuje olbrzymie straty. Dlatego właśnie – w opinii PGW WP – tak ważne jest wyselekcjonowanie obszarów zagrożonych powodzią. Umożliwi to podejmowania świadomych decyzji w kwestiach dotyczących lokalizacji inwestycji.

Uniknąć wielomilionowych strat

Problem jest poważny dlatego że, każdego roku z rezerwy celowej budżetu państwa na usuwanie skutków klęsk żywiołowych wydatkowane są wielomilionowe kwoty. PGW WP przytacza przykład powodzi z 1997, która spowodowała straty materialne szacowane na 12 mld zł i pociągnęła za sobą aż  55 ofiar śmiertelnych. Natomiast powódź z roku 2010 spowodowała straty rzędu 14 mld zł.

W związku z powyższym, zakres projektowanego obecnie ISOK obejmował będzie w pierwszej kolejności zagrożenia związane z nadzwyczajnymi zjawiskami atmosferycznymi, hydrologicznymi i technologicznymi.

Wymogi unijnej dyrektywy

Dodatkowym motywatorem zintensyfikowania działań zwiększających bezpieczeństwo kraju w kontekście zjawiska powodziowego, stała się Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, potocznie zwana Dyrektywą Powodziową, która weszła w życie 26 listopada 2007 r. Nakłada ona na Państwa Członkowskie obowiązek przygotowania dokumentów planistycznych w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym oraz zapewnienia społeczeństwu dostępu do ich wyników.

Zakładane cele i korzyści

Projektowany już wcześniej zakres projektu ISOK, po powodzi 2010 r. został przebudowany poprzez połączenie z dwoma innymi planowanymi do realizacji projektami. Nowy ISOK ukierunkowano głównie na zagrożenia powodziowe, jako najdotkliwsze i najczęściej nawiedzające nasz kraj.

Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie do najważniejszych korzyści społecznych, które zostaną osiągnięte dzięki systemowi ISOK zalicza ograniczenie strat spowodowanych występowaniem zagrożeń powodziowych, poprzez pokazanie społeczeństwu obszarów zagrożonych.

Kolejny plus to umożliwienie właściwego planowania przestrzennego, szczególnie w kontekście zagrożeń powodziowych występujących w dolinach rzek, także tych, które powstaną w wyniku awarii urządzeń wodnych, szczególnie obwałowań rzek.

Wsparcie świadomego podejmowania decyzji

System w planowanym obecnie kształcie, po uwzględnieniu wcześniejszych doświadczeń realizacyjnych i minionych katastrof, stworzyć ma możliwość świadomego podejmowania decyzji inwestycyjnych w kwestii ich lokalizacji w obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Chodzi też o zwiększenie poczucia bezpieczeństwa społeczeństwa, ograniczenie ofiar w ludności w związku z występowaniem żywiołów, w szczególności powodzi, a także o usprawnienie funkcjonowania systemów zarządzania kryzysowego na wszystkich szczeblach.

Zmiany i nanoszone obecnie modyfikacje projektu zmierzać mają do budowy zintegrowanego systemu informatycznego ISOK, za pomocą którego udostępniane będą również inne produkty wytworzone w projekcie, takie jak: mapy zagrożenia powodziowego, mapy ryzyka powodziowego, mapy zagrożeń meteorologicznych (jak np. burz, intensywnych opadów i innych) i mapy innych zagrożeń (np. mapy zagrożonych ujęć wody, ryzyka awarii przemysłowych itp.), mapa hydrograficzna Polski (MPHP).

ISOK da też użytkownikom możliwość pozyskania numerycznego modelu rzeźby terenu i numerycznego modelu pokrycia terenu, a także ortofotomapy cyfrowej oraz pozyskania cyfrowej mapy topograficznej zwanej fachowo bazą danych obiektów topograficznych (BDOT).

Ujednolicenie obliczeń hydrologicznych

ISOK pomoże też w wykonaniu nowych obliczeń hydrologicznych dla wszystkich rzek objętych projektem, wg jednolitej metodyki i dla jednolitego okresu historycznego, w wykonaniu modelowania matematyczno-hydraulicznego transformacji wezbrań powodziowych oraz awarii obwałowań, dla wszystkich rzek objętych projektem, wytworzeniu wstępnej oceny ryzyka powodziowego oraz wykonaniu map zagrożenia i map ryzyka powodziowego, a także map zagrożeń meteorologicznych i map innych zagrożeń,

Kolejna usługa systemu to inwentaryzacja dostępnych zasobów informatycznych i zasobów łączności pomiędzy instytucjami współpracującymi w zakresie zarządzania kryzysowego. Projekt ISOK pozwoli także wywiązać się Polsce z obowiązków nałożonych Dyrektywą Powodziową.

Dzięki wdrożeniu systemu ISOK Polska ma dołączyć do grupy krajów w nowoczesny sposób zarządzających bezpieczeństwem własnego społeczeństwa i gospodarki, a także skutecznie minimalizujących ryzyka i straty spowodowane wystąpieniem katastroficznych zjawisk naturalnych.

Mapy ryzyka i zagrożeń 

Podstawowym celem projektu jest utworzenie nowego systemowego elementu poprawiającego osłonę społeczeństwa, gospodarki i środowiska przed skutkami powodzi oraz innymi nadzwyczajnymi zagrożeniami.

Jak informuje PGW WP: „Cel ten zamierzamy osiągnąć opracowując mapy zagrożenia powodziowego, mapy ryzyka powodziowego, mapy zagrożeń meteorologicznych, mapy innych zagrożeń oraz mapę podziału hydrograficznego Polski, i udostępniając te produkty społeczeństwu poprzez specjalny, nowoczesny system informatyczny ISOK. Produkty te będą wspomagać zarządzanie kryzysowe w przypadku wystąpienia powodzi oraz w każdym innym przypadku zagrożenia, w zakresie, na jaki pozwoli zasób systemu. System informatyczny ISOK będzie systemem otwartym, możliwym do rozbudowywania o nowe funkcje lub zakresy danych, w zależności od sformułowanych w przyszłości nowych potrzeb.”

Symulacje przerwania wałów

Przy czym, konkretna mapa zagrożenia powodziowego przedstawiać będzie przede wszystkim obszar, który zostanie zalany, jeśli rzeką będzie przemieszczało się wezbranie powodziowe. Tak będzie dla terenów, gdzie nie ma obwałowań. Natomiast tam gdzie wały zostały zbudowane, wezbranie pomieścić się powinno pomiędzy wałami przeciwpowodziowymi. To sytuacja standardowa.

Na tym jednak nie koniec, bo ISOK uwzględniać będzie też sytuacje awaryjne, w których wały zostaną przerwane. Dzięki temu użytkownicy systemu zyskają wiedzę co do tego jaki obszar zostanie zalany. Tego rodzaju  informacje znaleźć będzie można na mapach zagrożenia powodziowego.

„Aby było to możliwe, musimy zastosować model matematyczno- hydrauliczny, który taki scenariusz potrafi wyliczyć. Do obliczeń, model potrzebuje danych geodezyjnych – numeryczny model terenu, numeryczny model pokrycia terenu, ortofotomapę, dane topograficzne (baza danych obiektów topograficznych), przekroje „mokre” koryta rzeki – w ISOK pozyskujemy takie dane. Model potrzebuje także dane hydrologiczne o wielkości przepływu prawdopodobnego o p=1% (raz na sto lat). W ISOK obliczymy te wielkości dla wszystkich mapowanych rzek.” – czytamy w materiałach informacyjnych PGW WP.

Zakres unijnego finansowania

Projekt ISOK realizowany jest przez konsorcjum instytucji rządowych i naukowych: Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie (który pełni rolę Lidera Konsorcjum), Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Instytut Łączności – Państwowy Instytut Badawczy oraz Rządowe Centrum Bezpieczeństwa.

Realizacja projektu trwa od 2010 roku w ramach 7. osi priorytetowej „Społeczeństwo informacyjne – budowa elektronicznej administracji” Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007 – 2013 finansowanego z funduszy Unii Europejskiej.

W 2014 r. Komisja Europejska przyznała dodatkowe fundusze w ramach priorytetu “Społeczeństwo informacyjne – budowa elektronicznej administracji” w polskim programie regionalnym „Innowacyjna Gospodarka”. W mniejszym stopniu projekt jest współfinansowany z budżetu państwa oraz ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.