Piotr Woźny: zmiany w programie "Czyste Powietrze" są nieuniknione [WYWIAD]

Program „Czyste Powietrze” jest jednym priorytetów państwa na najbliższe lata. Na działania związane z wymianą indywidualnych źródeł ciepła zaplanowano ogromne kwoty.

Program „Czyste Powietrze”, realizowany przez polski rząd, jest zakrojonym na niezwykle szeroką skalę programem wsparcia termomodernizacji i wymiany przestarzałych pieców w milionach polskich domów jednorodzinnych. Pomimo że Najwyższa Izba Kontroli, eksperci oraz NGO-sy prowadzące alarmy smogowe od lat wskazywały rządzącym, że główną przyczyną złej jakości powietrza w Polsce jest niska emisja pochodząca ze starych, wszystko palnych pieców zainstalowanych w gospodarstwach domowych, to apele te nie miały przełożenia na praktyczne działania administracji rządowej.

Dopiero program „Czyste Powietrze” z jego trzema filarami, tj. ulgą podatkową w podatku dochodowym od osób fizycznych, programem dotacji i pożyczek udzielanych w ramach „Czystego Powietrza” przez NFOŚiGW i sieć wojewódzkich funduszy ochrony środowiska oraz programem StopSmog, wspierającym ubogich energetycznie w najbardziej zanieczyszczonych miastach w Polsce, „uhonorowanych” obecnością na liście Światowej Organizacji Zdrowia, zmienia ten stan rzeczy.

Komisja Europejska oraz Bank Światowy (który w ramach pomocy technicznej od dwóch lat wspiera Polskę rekomendacjami mającymi na celu stworzenie skutecznych metod walki ze smogiem) zgadzają się co do tego, że od strony merytorycznej program „Czyste Powietrze”, zakładający połączenie termomodernizacji z wymianą przestarzałych, wszystko palnych kotłów, jest najlepszym możliwym dla Polski pomysłem na rozwiązanie problemu zanieczyszczonego powietrza.

Piotr Woźny nowym prezesem NFOŚiGW

Tymczasem z Komisji Europejskiej płyną niepokojące sygnały o możliwości wstrzymania unijnego wsparcia. Czego dotyczą zastrzeżenia UE i czy rzeczywiście program jest zagrożony?

Uwagi Komisji Europejskiej dotyczą jedynie kwestii technicznych związanych z wdrożeniem programu „Czyste Powietrze”, tj. przyjętych metod dystrybucji środków do gospodarstw domowych. W ocenie Komisji Europejskiej pełen sukces programu „Czyste Powietrze” możliwy jest wtedy, gdy do dystrybucji środków zaangażowane zostaną sektor bankowy oraz jednostki samorządu terytorialnego, co powoduje, że Komisja Europejska będzie wspierać Polskę pieniędzmi w walce ze smogiem, o ile wdrożony zostanie efektywny system dystrybucji tych środków. Zastrzeżenia Komisji Europejskiej budzi bowiem rozdysponowanie środków jedynie przy wykorzystaniu sieci szesnastu wojewódzkich funduszy ochrony środowiska, gdyż mechanizm ten utrudnia dostęp do niego wszystkim potrzebującym wsparcia gospodarstwom domowym.

Trudno nie zgodzić się ze stanowiskiem Komisji Europejskiej dotyczącym konieczności stworzenia efektywnego systemu dystrybucji środków w ramach „Czystego Powietrza”. Warto zauważyć, że administracja rządowa rozwija program „Czyste Powietrze” w kierunkach oczekiwanych przez Komisję Europejską. Ulga podatkowa w PIT ma charakter powszechny i skierowany do wszystkich podatników podatku dochodowego od osób fizycznych.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska rozpoczęły podpisywanie umów o współpracę z gminami przy dystrybucji środków w ramach „Czystego Powietrza”. W trakcie debaty sejmowej 17 lipca tego roku premier Mateusz Morawiecki jednoznacznie potwierdził, że polski sektor bankowy zostanie włączony w system rozdysponowania środków na walkę ze smogiem w Polsce. Można zatem powiedzieć, że oczekiwania i sugestie Komisji Europejskiej są realizowane przez polską administrację rządową.

Program “Czyste Powietrze” doczekał się zmian

Nie można jednak zaprzeczyć, że dotychczasowa realizacja programu jest niezadowalająca. Liczba wniosków o wsparcie jest zdecydowanie mniejsza od oczekiwanej, wynikającej ze skali potrzeb. We wrześniu minie rok od oficjalnego uruchomienia programu. To chyba wystarczająco dużo, by nabrał on właściwego tempa. Popełniono błędy?

Rok funkcjonowania programu „Czyste Powietrze” to dobra okazja do podsumowania jego efektów oraz kierunków niezbędnych modyfikacji. Tak jak wspomniałem – oczywista jest konieczność zbudowania szerokiego, efektywnego systemu dystrybucji, uwzględniającego sektor bankowy oraz jednostki samorządu terytorialnego. Z założenia część dotacyjna tego programu powinna obsługiwać mniej zamożne gospodarstwa domowe – takie, które nie dysponują wystarczającymi oszczędnościami na wymianę przestarzałych pieców czy termoizolację budynków. Tylko połączenie wymiany przestarzałego pieca z ociepleniem budynku da spodziewany efekt w postaci utrzymania, a często nawet zmniejszenia, poziomu wydatków na energię cieplną, stanowiących tak ważną pozycję w budżetach domowych polskich rodzin.

Dla tych, którzy zarabiają lepiej, na pewno dobrym wsparciem będzie termomodernizacyjna, antysmogowa ulga podatkowa w PIT, która z całą pewnością będzie jednym z przebojów rozliczeń za rok podatkowy 2019. Rok funkcjonowania programu wskazuje, że niezwykle potrzebne jest stworzenie produktów finansowych wspierających pomostowo płynność gospodarstw domowych, niezbędną dla przeprowadzenia inwestycji w wymianę pieca czy ocieplenie budynku. Program „Czyste Powietrze” przewiduje bowiem refundację poniesionych wydatków, a ulga podatkowa też pozwala na odzyskanie części poniesionych nakładów dopiero w następnym roku podatkowym po przeprowadzeniu remontu. Dlatego niezwykle potrzebne są proste instrumenty finansowe, które pozwolą gospodarstwom domowym sfinansować prace modernizacyjne, które następnie zostaną im częściowo zrefundowane ze środków publicznych.

W miejskich i prywatnych kamienicach nie brak pieców, które też powinny zostać wymienione. Dotychczas ich właściciele nie mogli liczyć na wsparcie. Czy to się zmieni?