NIK: polski system gospodarki odpadami jest nieskuteczny!

Raport NIK nie pozostawia złudzeń co do funkcjonowania systemu gospodarki odpadami w Polsce, począwszy na opóźnieniach w tworzeniu krajowego i wojewódzkich planów gospodarki odpadami, przez nieuzyskiwane poziomy recyklingu, a skończywszy na niedostatecznym nadzorze i kontroli.

Zapoznaj się z pełnym raportem NIK o gospodarce odpadami w Polsce

Opóźnienia w planowaniu gospodarowania odpadami stwarzają zagrożenie dla realizacji warunków ex-ante dla perspektywy finansowej UE, według których zaktualizowane wojewódzkie plany gospodarki odpadami wraz z planami inwestycyjnymi powinny były zostać przekazane Komisji Europejskiej do końca 2016 r. Opóźnienie aktualizacji wojewódzkich planów gospodarki odpadami w 2016 r., spowodowane zostało późnym uchwaleniem Krajowego planu gospodarki odpadami 2022.

Zbyt dużo RIPOK-ów?

W trzech województwach moce przerobowe instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych wielokrotnie przekroczyły ilość wytworzonych odpadów: w 2013 r. trzykrotnie, a w 2016 r. już sześciokrotnie. Wynika to z uchwalanych przez sejmiki wojewódzkich planów gospodarki odpadami i kolejnymi zmianami tych uchwał, które nadawały status regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) coraz to nowym instalacjom.

W okresie 2013-2015 liczba RIPOK-ów, wskazanych w kolejno zmienianych uchwałach sejmików województw w sprawie wykonania planu gospodarki odpadami, wzrosła z 73 do 298. W ocenie NIK jest to nieuzasadniony trend, który może stwarzać zagrożenie dla zapewnienia odpowiedniej wielkości strumienia odpadów wymaganego do funkcjonowania instalacji.

Nieosiągnięte poziomy

W pięciu województwach w 2014 r. znaczna liczba gmin nie osiągnęła wymaganych poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku odpadów oraz ograniczenia masy odpadów biodegradowalnych przekazywanych do składowania.

W ocenie NIK zagraża to wypełnieniu przez Polskę celów w gospodarce odpadami komunalnymi określonych na 2020 r. i pozyskaniu środków pomocowych z funduszy UE w kolejnej perspektywie finansowej.

Brak nadzoru

Nadzór marszałków województw i wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska nad podmiotami prowadzącymi RIPOK-i był w ocenie NIK niedostateczny.

W czterech z sześciu skontrolowanych podmiotów prowadzących takie instalacje stwierdzono nieprawidłowości obejmujące: brak wymaganego pozwolenia zintegrowanego lub zezwolenia marszałka województwa na przetwarzanie odpadów komunalnych, przyjmowanie do przetwarzania odpadów w rodzaju lub ilościach niezgodnych z warunkami powyższych decyzji albo spoza regionu gospodarki odpadami komunalnymi, nielegalne magazynowanie na składowisku odpadów ulegających biodegradacji, nierzetelne prowadzenie ewidencji odpadów.

NIK wskazuje, że brak skutecznego nadzoru nad prowadzącymi regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych stwarzał ryzyko nielegalnego pozbywania się odpadów i zanieczyszczenia środowiska. Skutkowało to też nierzetelnymi informacjami dla gmin składanymi przez prowadzących instalacje.

Poza tym w gminach opracowywano nierzetelnie i nieterminowo sprawozdania i informacje z realizacji zadań dotyczących gospodarowania odpadami. Weryfikacja sprawozdań zajmowała od 2 do 11 miesięcy, co w niektórych przypadkach spowodowało wydłużenie procesu przygotowywania sprawozdań do dwóch lat.

Poza tym Inspekcja Ochrony Środowiska skontrolowała rocznie zaledwie 10 proc. gmin pod kątem przestrzeganie przepisów prawa o gospodarowaniu odpadami.

Co się dzieje z frakcją kaloryczną?

Nowe przepisy wprowadziły kaloryczność odpadów (do 6 MJ/kg suchej masy) jako kryterium dopuszczenia ich do składowania. Rozwiązanie to w założeniu ma pozwolić ograniczyć masę składowanych odpadów o te, które mogą być np. przekształcane termicznie z odzyskiem energii.

W dwóch podmiotach prowadzących instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych stwierdzono trudności z zagospodarowaniem odpadów powstających w procesie mechaniczno-biologicznego przetwarzania (tzw. frakcji kalorycznej). W efekcie odpady te były magazynowane.

NIK przestrzega, że brak wskazania sposobu postępowania z tego typu odpadami skutkuje rosnącą masą magazynowaną na terenie instalacji. To z kolei może prowadzić do aktywizacji szarej strefy i nielegalnego pozbywania się lub nawet podpalania zmagazynowanych odpadów celem ograniczenia ich objętości i kosztów prowadzenia instalacji.

Płonne nadzieje na bazę danych w 2018 r.

W listopadzie 2016 r. w początkowej fazie przygotowań była baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami. Pomimo przesunięcia o dwa lata daty jej utworzenia (do 24 stycznia 2018 r.), nawet ten termin, według NIK, nie zostanie dotrzymany.

Obecnie prowadzone są centralna i wojewódzkie bazy danych, funkcjonujące na podstawie przepisów dotychczasowych, jednak kontrola NIK wykazała, że nie spełniają one wymagań dla potrzeb monitorowania rynku odpadami komunalnymi.

Nadzieja w działaniach… ministra środowiska

Dla poprawy funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w ocenie NIK niezbędne jest podjęcie działań przez ministra środowiska:

• wprowadzenie zmian w obowiązujących przepisach prawa dotyczących gospodarki odpadami komunalnymi;
• rozważenie wydania rozporządzenia w sprawie prowadzenia procesu przetwarzania odpadów w instalacji MBP;
• uregulowania sposobu postępowania z odpadami o cieple spalania powyżej 6 MJ/kg suchej masy;
• zapewnienie terminowego utworzenia „Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami”, w celu ułatwienia nadzoru i kontroli nad funkcjonowaniem systemu gospodarowania odpadami komunalnymi;
• przyspieszenie opiniowania projektów aktualizacji wojewódzkich planów gospodarki odpadami i uzgadniania załączonych do nich projektów planów inwestycyjnych.

Ponadto marszałkowie województw powinni zweryfikować wojewódzkie plany gospodarki odpadami pod kątem zapotrzebowania na moce przerobowe RIPOK-ów w odniesieniu do ilości odpadów komunalnych odbieranych i zbieranych w wyznaczonych regionach.